albiàre , vrb Definizione pònnere s'àlbiu a unu muru, giare una o prus manos de crachina cun arena o cimentu impastaos allisandho cun sa palita e cun su fratassu Sinonimi e contrari arrabbussai, imbusciae, intonicai Modi di dire csn: a. a russu = intunigare in russu, dare una prima manu de intúnigu; a. in fine = pònnere su pizighedhu chi cuguzat sas mancàssias e agabbat s'intúnigu Frasi aiant acontzadu su logu: pesadu muros, albiadu, illatinadu, fatu sas crabituras, postu zannas e fentanas (A.Cossu).
àlbigu , agt Definizione de colore biancu; chi est abbrigau a fogu, antzis fintzes biancu de cantu est budhiu Sinonimi e contrari biancu / abbrigau, ingrujadu Terminologia scientifica clr Etimo srd.
albilàstru abbilàltru
albíle abríbi
albinàda , nf Sinonimi e contrari illatada Etimo srd.
albinadúra , nf Sinonimi e contrari illatadura, illatonzu, imbarchinadura Etimo srd.
albinàre , vrb Definizione
fàere biancu cun late de crachina
Sinonimi e contrari
illatare,
illatinare,
imbarchinai,
inalbinare,
incalchinare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
blanchir,
enduire de plâtre
Inglese
to whiten,
to plaster
Spagnolo
enjalbegar
Italiano
imbiancare,
intonacare
Tedesco
tünchen,
verputzen.
albinàtu , agt: alvinatu Definizione
colore, nau de una genia de terra bianca, carcària, s'albinu; custa calidade de terramíngiu puru
Terminologia scientifica
clr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
blanchâtre
Inglese
whitish
Spagnolo
albarizo
Italiano
bianchìccio
Tedesco
weißlich.
albínu , nm, agt: alvinu Definizione
genia de terramíngiu, terra albinata, lugiana
Sinonimi e contrari
sansinu
Frasi
sa terra tenet frantas richesas mannas, ca est oro fintzas s'alvinu ◊ si fraigaiant domos de matones de alvinu e de paza
Terminologia scientifica
mnr
Etimo
ltn.
albinus
Traduzioni
Francese
pouzzolane
Inglese
pozzolan
Spagnolo
albar,
puzolana
Italiano
tèrra bianca,
pozzolana
Tedesco
Pozzolanerde.
albítriu , nm: arbítiu,
arbítriu,
arvítiu Definizione
sa capacidade chi unu tenet de decídere, de fàere una cosa chentza dipèndhere de nemos e de nudha si no de sa volontade personale; capacidade de si pònnere a solos, desesi, a fàere faina, òperas, capacidade de cumprèndhere, a bortas nau fintzes po sa prontesa chi unu tenet de si mediare candho si presentat sa dificurtade
Sinonimi e contrari
afrinzu,
atuamentu,
capatzidade,
intiga,
intílliu
/
abbrétiu
2.
fui istronada, no cumprendia prus nudha e no isciu comenti apu tentu sa fortza e s'arbítiu de ndi dhu istudai! ◊ candu si chistionat de custas cosas depis tenni s'arbítiu de no dha nomenai nimancu, a sa bonànima de mamma! ◊ is istrupiaus no tenint s'arbítriu de portai unu sodhu a domu (G.Cossu)◊ is arbítrius de su logu nostu si redusint a sa laurera e a sa pastoria
Traduzioni
Francese
volonté
Inglese
will
Spagnolo
albedrío,
iniciativa
Italiano
arbìtrio,
intraprendènza,
capacità di iniziativa
Tedesco
Ermessen,
Unternehmungslust.
àlbiu , nm Definizione
ischedradura, pígiu de impastu (crachina o cimentu cun arena) chi si ponet a is muros po dhos finire, allisare, carragiare is fartas, istare prus límpios e po dhos pòdere intínghere
Sinonimi e contrari
arrebbussu,
incalchinu,
innàlvinu,
intúnigu,
pulimentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crépi,
plâtre
Inglese
plaster
Spagnolo
enlucido,
revoque
Italiano
intònaco
Tedesco
Verputz.
àlbore àlbere
albòre, albòri , nm: alvore,
arbore,
arbori,
avrore Definizione
s'ora chi est cumenciandho a fàere die, chi si cumènciat a bíere, a fàere lughe su mengianu
Sinonimi e contrari
abbréschida,
abbreschidorza,
alboriadórgiu,
chentales,
impodhile,
ispanigada,
nea,
scampiadórgiu,
spanigadroxu
| ctr.
ingalu,
intríchinu,
iscurigantina
Modi di dire
csn:
ghetai arbori = abbrèschere, comintzare a fàghere die; missa de arbore = missa de chito
Frasi
a chitzu a su primu albore est candho si pesat su bachedhu ◊ fendi e no fendi arboris portu su chetzi a moli (P.Siddi)◊ su massaju s'impunnat po arai candu ghetat arbori ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ in su serenu alvore si coronat su chelu de lizos e de rosas… (M.Bussalay)
Terminologia scientifica
sdi
Etimo
ltn.
albore(m)
Traduzioni
Francese
aube
Inglese
dawn
Spagnolo
alba,
amanecer
Italiano
alba
Tedesco
Morgendämmerung.
àlbori àlbere
alboriadórgiu , nm: arboriadórgiu Definizione su mengianu chitzo faendho die, s'ora chi cumènciat a abbrèschere, a illuèschere Sinonimi e contrari abbréschida, abbreschidorza, albore, chentales, impodhile, obrescidórgiu, orboriadórgiu, spanigadroxu, scampiadórgiu | ctr. interinada, intríchinu, murriadrosu Frasi a s'alboriadórgiu de una dí de maju si furint agataus paris ◊ ant trabballau de s'alboriadórgiu a su merici Terminologia scientifica sdi Etimo srd.
alborotài abborotài
alborótu , nm: arbolotu,
arvolotu Definizione
genia de moida a meda, de sonu, de boghes, de cosas chi si movent de dónnia manera, sentza órdine e ne régula, fintzes una genia de pentzamentu
Sinonimi e contrari
abbatúliu,
abbolotu,
arrevolotu,
atrepógliu,
carralzu,
sciumbullu,
trambullu,
tregollu
Modi di dire
csn:
a. de istògumu = buluzamentu, ganamala; a. de pópulu = su si furriare de zente meda totu paris contras a chie cumandhat, contras a ccn.
Frasi
ascurta su mari cantu fait alborotu! ◊ no pesis arvolotu!
2.
intendhendhe custas allegas est arrumbaa in arbolotu
Traduzioni
Francese
pagaille,
bagarre
Inglese
scuffle,
disorder
Spagnolo
alboroto
Italiano
scompìglio,
baruffa
Tedesco
Verwirrung,
Rauferei.
albúciu , nm Definizione
s'arraighina grussa chi portat s’abrutzu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
albucium
Traduzioni
Francese
bulbe de l'asphodèle
Inglese
bulb of the asphodel
Spagnolo
bulbo del asfódelo
Italiano
bulbo dell'asfodèlo
Tedesco
Asphodillzwiebel.
àlbure àlbere
alburiài , vrb Definizione cumenciare a fàere die Sinonimi e contrari abbrèschere, abrurai, albeschire, illuchèschere, obbrèsciri, orboriai | ctr. iscorigai, murinai Frasi s'úndixi a noti obbrescendi a doxi, totus disigiamus s'ora de alburiai po s'istrasura chi iat fatu Etimo srd.