albiàre , vrb Definizione pònnere s'àlbiu a unu muru, giare una o prus manos de crachina cun arena o cimentu impastaos allisandho cun sa palita e cun su fratassu Sinonimi e contrari arrabbussai, imbusciae, intonicai Modi di dire csn: a. a russu = intunigare in russu, dare una prima manu de intúnigu; a. in fine = pònnere su pizighedhu chi cuguzat sas mancàssias e agabbat s'intúnigu Frasi aiant acontzadu su logu: pesadu muros, albiadu, illatinadu, fatu sas crabituras, postu zannas e fentanas (A.Cossu).
àlbigu , agt Definizione de colore biancu; chi est abbrigau a fogu, antzis fintzes biancu de cantu est budhiu Sinonimi e contrari biancu / abbrigau, ingrujadu Terminologia scientifica clr Etimo srd.
albilàstru abbilàltru
albíle abríbi
albinàda , nf Sinonimi e contrari illatada Etimo srd.
albinadúra , nf Sinonimi e contrari illatadura, illatonzu, imbarchinadura Etimo srd.
albinàre , vrb Definizione fàere biancu cun late de crachina Sinonimi e contrari illatare, illatinare, imbarchinai, inalbinare, incalchinare Etimo srd. Traduzioni Francese blanchir, enduire de plâtre Inglese to whiten, to plaster Spagnolo enjalbegar Italiano imbiancare, intonacare Tedesco tünchen, verputzen.
albinàtu , agt: alvinatu Definizione colore, nau de una genia de terra bianca, carcària, s'albinu; custa calidade de terramíngiu puru Terminologia scientifica clr Etimo srd. Traduzioni Francese blanchâtre Inglese whitish Spagnolo albarizo Italiano bianchìccio Tedesco weißlich.
albínu , nm, agt: alvinu Definizione genia de terramíngiu, terra albinata, lugiana Sinonimi e contrari sansinu Frasi sa terra tenet frantas richesas mannas, ca est oro fintzas s'alvinu ◊ si fraigaiant domos de matones de alvinu e de paza Terminologia scientifica mnr Etimo ltn. albinus Traduzioni Francese pouzzolane Inglese pozzolan Spagnolo albar, puzolana Italiano tèrra bianca, pozzolana Tedesco Pozzolanerde.
albítriu , nm: arbítiu, arbítriu, arvítiu Definizione sa capacidade chi unu tenet de decídere, de fàere una cosa chentza dipèndhere de nemos e de nudha si no de sa volontade personale; capacidade de si pònnere a solos, desesi, a fàere faina, òperas, capacidade de cumprèndhere, a bortas nau fintzes po sa prontesa chi unu tenet de si mediare candho si presentat sa dificurtade Sinonimi e contrari afrinzu, atuamentu, capatzidade, intiga, intílliu / abbrétiu 2. fui istronada, no cumprendia prus nudha e no isciu comenti apu tentu sa fortza e s'arbítiu de ndi dhu istudai! ◊ candu si chistionat de custas cosas depis tenni s'arbítiu de no dha nomenai nimancu, a sa bonànima de mamma! ◊ is istrupiaus no tenint s'arbítriu de portai unu sodhu a domu (G.Cossu)◊ is arbítrius de su logu nostu si redusint a sa laurera e a sa pastoria Traduzioni Francese volonté Inglese will Spagnolo albedrío, iniciativa Italiano arbìtrio, intraprendènza, capacità di iniziativa Tedesco Ermessen, Unternehmungslust.
àlbiu , nm Definizione ischedradura, pígiu de impastu (crachina o cimentu cun arena) chi si ponet a is muros po dhos finire, allisare, carragiare is fartas, istare prus límpios e po dhos pòdere intínghere Sinonimi e contrari arrebbussu, incalchinu, innàlvinu, intúnigu, pulimentu Etimo srd. Traduzioni Francese crépi, plâtre Inglese plaster Spagnolo enlucido, revoque Italiano intònaco Tedesco Verputz.
àlbore àlbere
albòre, albòri , nm: alvore, arbore, arbori, avrore Definizione s'ora chi est cumenciandho a fàere die, chi si cumènciat a bíere, a fàere lughe su mengianu Sinonimi e contrari abbréschida, abbreschidorza, alboriadórgiu, chentales, impodhile, ispanigada, nea, scampiadórgiu, spanigadroxu | ctr. ingalu, intríchinu, iscurigantina Modi di dire csn: ghetai arbori = abbrèschere, comintzare a fàghere die; missa de arbore = missa de chito Frasi a chitzu a su primu albore est candho si pesat su bachedhu ◊ fendi e no fendi arboris portu su chetzi a moli (P.Siddi)◊ su massaju s'impunnat po arai candu ghetat arbori ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ in su serenu alvore si coronat su chelu de lizos e de rosas… (M.Bussalay) Terminologia scientifica sdi Etimo ltn. albore(m) Traduzioni Francese aube Inglese dawn Spagnolo alba, amanecer Italiano alba Tedesco Morgendämmerung.
àlbori àlbere
alboriadórgiu , nm: arboriadórgiu Definizione su mengianu chitzo faendho die, s'ora chi cumènciat a abbrèschere, a illuèschere Sinonimi e contrari abbréschida, abbreschidorza, albore, chentales, impodhile, obrescidórgiu, orboriadórgiu, spanigadroxu, scampiadórgiu | ctr. interinada, intríchinu, murriadrosu Frasi a s'alboriadórgiu de una dí de maju si furint agataus paris ◊ ant trabballau de s'alboriadórgiu a su merici Terminologia scientifica sdi Etimo srd.
alborotài abborotài
alborótu , nm: arbolotu, arvolotu Definizione genia de moida a meda, de sonu, de boghes, de cosas chi si movent de dónnia manera, sentza órdine e ne régula, fintzes una genia de pentzamentu Sinonimi e contrari abbatúliu, abbolotu, arrevolotu, atrepógliu, carralzu, sciumbullu, trambullu, tregollu Modi di dire csn: a. de istògumu = buluzamentu, ganamala; a. de pópulu = su si furriare de zente meda totu paris contras a chie cumandhat, contras a ccn. Frasi ascurta su mari cantu fait alborotu! ◊ no pesis arvolotu! 2. intendhendhe custas allegas est arrumbaa in arbolotu Traduzioni Francese pagaille, bagarre Inglese scuffle, disorder Spagnolo alboroto Italiano scompìglio, baruffa Tedesco Verwirrung, Rauferei.
albúciu , nm Definizione s'arraighina grussa chi portat s’abrutzu Terminologia scientifica rbr Etimo ltn. albucium Traduzioni Francese bulbe de l'asphodèle Inglese bulb of the asphodel Spagnolo bulbo del asfódelo Italiano bulbo dell'asfodèlo Tedesco Asphodillzwiebel.
àlbure àlbere
alburiài , vrb Definizione cumenciare a fàere die Sinonimi e contrari abbrèschere, abrurai, albeschire, illuchèschere, obbrèsciri, orboriai | ctr. iscorigai, murinai Frasi s'úndixi a noti obbrescendi a doxi, totus disigiamus s'ora de alburiai po s'istrasura chi iat fatu Etimo srd.