Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

albiàre , vrb Definitzione pònnere s'àlbiu a unu muru, giare una o prus manos de crachina cun arena o cimentu impastaos allisandho cun sa palita e cun su fratassu Sinònimos e contràrios arrabbussai, imbusciae, intonicai Maneras de nàrrere csn: a. a russu = intunigare in russu, dare una prima manu de intúnigu; a. in fine = pònnere su pizighedhu chi cuguzat sas mancàssias e agabbat s'intúnigu Frases aiant acontzadu su logu: pesadu muros, albiadu, illatinadu, fatu sas crabituras, postu zannas e fentanas (A.Cossu).

àlbigu , agt Definitzione de colore biancu; chi est abbrigau a fogu, antzis fintzes biancu de cantu est budhiu Sinònimos e contràrios biancu / abbrigau, ingrujadu Terminologia iscientìfica clr Ètimu srd.

albilàstru abbilàltru

albíle abríbi

albinàda , nf Sinònimos e contràrios illatada Ètimu srd.

albinadúra , nf Sinònimos e contràrios illatadura, illatonzu, imbarchinadura Ètimu srd.

albinàre , vrb Definitzione fàere biancu cun late de crachina Sinònimos e contràrios illatare, illatinare, imbarchinai, inalbinare, incalchinare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu blanchir, enduire de plâtre Ingresu to whiten, to plaster Ispagnolu enjalbegar Italianu imbiancare, intonacare Tedescu tünchen, verputzen.

albinàtu , agt: alvinatu Definitzione colore, nau de una genia de terra bianca, carcària, s'albinu; custa calidade de terramíngiu puru Terminologia iscientìfica clr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu blanchâtre Ingresu whitish Ispagnolu albarizo Italianu bianchìccio Tedescu weißlich.

albínu , nm, agt: alvinu Definitzione genia de terramíngiu, terra albinata, lugiana Sinònimos e contràrios sansinu Frases sa terra tenet frantas richesas mannas, ca est oro fintzas s'alvinu ◊ si fraigaiant domos de matones de alvinu e de paza Terminologia iscientìfica mnr Ètimu ltn. albinus Tradutziones Frantzesu pouzzolane Ingresu pozzolan Ispagnolu albar, puzolana Italianu tèrra bianca, pozzolana Tedescu Pozzolanerde.

albítriu , nm: arbítiu, arbítriu, arvítiu Definitzione sa capacidade chi unu tenet de decídere, de fàere una cosa chentza dipèndhere de nemos e de nudha si no de sa volontade personale; capacidade de si pònnere a solos, desesi, a fàere faina, òperas, capacidade de cumprèndhere, a bortas nau fintzes po sa prontesa chi unu tenet de si mediare candho si presentat sa dificurtade Sinònimos e contràrios afrinzu, atuamentu, capatzidade, intiga, intílliu / abbrétiu 2. fui istronada, no cumprendia prus nudha e no isciu comenti apu tentu sa fortza e s'arbítiu de ndi dhu istudai! ◊ candu si chistionat de custas cosas depis tenni s'arbítiu de no dha nomenai nimancu, a sa bonànima de mamma! ◊ is istrupiaus no tenint s'arbítriu de portai unu sodhu a domu (G.Cossu)◊ is arbítrius de su logu nostu si redusint a sa laurera e a sa pastoria Tradutziones Frantzesu volonté Ingresu will Ispagnolu albedrío, iniciativa Italianu arbìtrio, intraprendènza, capacità di iniziativa Tedescu Ermessen, Unternehmungslust.

àlbiu , nm Definitzione ischedradura, pígiu de impastu (crachina o cimentu cun arena) chi si ponet a is muros po dhos finire, allisare, carragiare is fartas, istare prus límpios e po dhos pòdere intínghere Sinònimos e contràrios arrebbussu, incalchinu, innàlvinu, intúnigu, pulimentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu crépi, plâtre Ingresu plaster Ispagnolu enlucido, revoque Italianu intònaco Tedescu Verputz.

àlbore àlbere

albòre, albòri , nm: alvore, arbore, arbori, avrore Definitzione s'ora chi est cumenciandho a fàere die, chi si cumènciat a bíere, a fàere lughe su mengianu Sinònimos e contràrios abbréschida, abbreschidorza, alboriadórgiu, chentales, impodhile, ispanigada, nea, scampiadórgiu, spanigadroxu | ctr. ingalu, intríchinu, iscurigantina Maneras de nàrrere csn: ghetai arbori = abbrèschere, comintzare a fàghere die; missa de arbore = missa de chito Frases a chitzu a su primu albore est candho si pesat su bachedhu ◊ fendi e no fendi arboris portu su chetzi a moli (P.Siddi)◊ su massaju s'impunnat po arai candu ghetat arbori ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ in su serenu alvore si coronat su chelu de lizos e de rosas… (M.Bussalay) Terminologia iscientìfica sdi Ètimu ltn. albore(m) Tradutziones Frantzesu aube Ingresu dawn Ispagnolu alba, amanecer Italianu alba Tedescu Morgendämmerung.

àlbori àlbere

alboriadórgiu , nm: arboriadórgiu Definitzione su mengianu chitzo faendho die, s'ora chi cumènciat a abbrèschere, a illuèschere Sinònimos e contràrios abbréschida, abbreschidorza, albore, chentales, impodhile, obrescidórgiu, orboriadórgiu, spanigadroxu, scampiadórgiu | ctr. interinada, intríchinu, murriadrosu Frases a s'alboriadórgiu de una dí de maju si furint agataus paris ◊ ant trabballau de s'alboriadórgiu a su merici Terminologia iscientìfica sdi Ètimu srd.

alborotài abborotài

alborótu , nm: arbolotu, arvolotu Definitzione genia de moida a meda, de sonu, de boghes, de cosas chi si movent de dónnia manera, sentza órdine e ne régula, fintzes una genia de pentzamentu Sinònimos e contràrios abbatúliu, abbolotu, arrevolotu, atrepógliu, carralzu, sciumbullu, trambullu, tregollu Maneras de nàrrere csn: a. de istògumu = buluzamentu, ganamala; a. de pópulu = su si furriare de zente meda totu paris contras a chie cumandhat, contras a ccn. Frases ascurta su mari cantu fait alborotu! ◊ no pesis arvolotu! 2. intendhendhe custas allegas est arrumbaa in arbolotu Tradutziones Frantzesu pagaille, bagarre Ingresu scuffle, disorder Ispagnolu alboroto Italianu scompìglio, baruffa Tedescu Verwirrung, Rauferei.

albúciu , nm Definitzione s'arraighina grussa chi portat s’abrutzu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu ltn. albucium Tradutziones Frantzesu bulbe de l'asphodèle Ingresu bulb of the asphodel Ispagnolu bulbo del asfódelo Italianu bulbo dell'asfodèlo Tedescu Asphodillzwiebel.

àlbure àlbere

alburiài , vrb Definitzione cumenciare a fàere die Sinònimos e contràrios abbrèschere, abrurai, albeschire, illuchèschere, obbrèsciri, orboriai | ctr. iscorigai, murinai Frases s'úndixi a noti obbrescendi a doxi, totus disigiamus s'ora de alburiai po s'istrasura chi iat fatu Ètimu srd.