ammengàre , vrb Definizione
fàere o èssere mengu, pòberu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
vivre dans la gêne
Inglese
to be to poverty
Spagnolo
empobrecer,
vivir en la estrechez
Italiano
stare in misèria,
nelle strettézze
Tedesco
im Elend leben.
apicígu , nm, avb: apítzicu,
apítzigu Definizione
su apicigare, su tretu o sa cosa chi faet a apicigare; mescamente s'ifadu chi giaet sa gente picigosa
Sinonimi e contrari
apicigori
Modi di dire
csn:
avb.: èssere o istare apítzigu a unu, a una cosa = avatu, apicigau a unu, a una cosa; agatai apicigus = bogare, chircare o agatare iscusas; èssiri un'a. (nadu de zente) = chi, si apítzigat a faedhare, no sessat de pedire
2.
no dh'arrennescit de agatai apicigu po nci dhu bogai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gêne
Inglese
nuisance,
pretext
Spagnolo
pegadura,
molestia
Italiano
fastìdio,
appìglio
Tedesco
Verdruß,
Haltepunkt.
bergúgna , nf: bergúngia,
berigúngia,
bilgonza,
birgontza,
birgonza,
birigonza,
bregugna,
bregúngia,
bregunza,
brigòngia,
brigonza,
brigúngia,
brigunza,
frigonza,
irigonza,
vilgonza Definizione
genia de sentidu chi si provat mescamente ananti de àtere candho si faet (o si timet de fàere) figura lègia o fintzes solu ca si dhue tenet pagu cunfidàntzia o ca no si tenet atza: est una genia de duritu; css. cosa de ndhe dèpere àere bregúngia; su ndhe pàrrere male de una cosa, de unu fàere, cunsiderau segundhu una cusciéntzia límpia e dilicada; figura lègia chi si faet o chi si faet fàere a un'àteru
Sinonimi e contrari
befa,
belea,
rigonza
/
abbàtida,
abbómbinu
| ctr.
àcia
Modi di dire
csn:
àere, tènnere, sentire birgonza b., rúere, bènniri in b.; fàgheresi a birgonza = imbrutaisí meda, istrupiaisí; torrai bregúngia a unu = tènnere birgonza de unu; fai bregúngias a unu = fàgherelu a birgonza, fàgherelu essire in birgonza (es. iscandhulizindhe, brighendhe in dainanti de zente e gai); fàgheresi birgonza de ccn. = rieresindhe a birgonza, a befe; pònniri a ccn. in sa perda de sa bregúngia = bogare in birgonza, fàghereli birgonzas
Frasi
si est abberu chi times sa birgonza no essis mancu dae domo tua! (Còntene)◊ cussu no sentit birgonza peruna! ◊ birgonza est distrúere sa bellesa de sa Terra ◊ tènendhe birgonza a nàrrere machines gai! ◊ solu a lu nàrrere, cussu, est bregunza! ◊ sa bregúngia si depet tènnere po cosas male fatas o fatas po su male!
2.
a cussu bogaminci, lah, filla mia, ca ti fatzu bregúngias! ◊ maca, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ lebit ca mi fait essí in bregúngia! ◊ cussu imbriagoni de maridu miu mi at postu in sa perda de sa bregúngia!
3.
chie ti at a bídere bestidu gai za si ndhe at a fàghere de birgonza!…
Cognomi e Proverbi
prb:
mélgius dolu in coru chi no bregúngia in cara
Etimo
itl.
virgogna
Traduzioni
Francese
honte,
gêne
Inglese
shame,
decency,
shyness
Spagnolo
vergüenza
Italiano
vergógna,
pudóre,
timidézza
Tedesco
Scham,
Scheu.
bisógnu , nm: abbisognu,
bisóngiu,
bisonzu,
bisunzu Definizione
su serbire de calecuna cosa, mescamente candho sa cosa mancat; poberesa manna; faina de fàere
Sinonimi e contrari
aprentu,
mancànscia,
netzessitu,
poberesa,
sia
/
cumandhu,
fàdicu
| ctr.
bundhàntzia
Modi di dire
csn:
bènnere b. = essire unu bisonzu, àere bisonzu de carchi cosa; fàghere b. a unu, a carchi cosa = serbire, bisonzare, cherrerebbei; fàghere b. = fàghere cumandhu; fàghere de b., de bisonzos = andai de su corpus; fàghere unu cumandhu e chentu bisonzos = fai tanti cosas in su própriu tempus; catzàresi unu bisonzu = arrennèscere a tènnere su chi serbit po no àere prus unu bisóngiu
Frasi
si fit a dare contu a su bisonzu no si tiat fàchere mai nudha ◊ apo furadu ma no so ladru: a su bisonzu l'apo fatu! ◊ su tempus mi faghet bisonzu maicantu! ◊ a s'ora de su bisonzu, sa pessone no si picat su friscu nandhe fàvulas! (F.Satta)◊ fàghendhe a mancu de mi che leare: fato tropu bisonzu a fizos mios ca sunt minores! ◊ za si lu catzat su bisonzu, mandrone coment'est!…
2.
solu comente est, si li benit bisonzu no tenet a neune ◊ istades andhendhe e ispendhindhe chentza bisonzu
3.
nàrali a bènnere a crésia ca li at unu bisonzu su preíderu! ◊ issa in d-una essida faghet unu cumandhu e chentu bisonzos ◊ est andhadu a Tàtari ca bi aiat bisonzu ◊ - E ite bonu bisonzu, inoghe? - Goi e goi so chirchendhe!
4.
su tempus faghet bisonzu a nois puru!
5.
li fit bénnida sa boza de fàghere de bisonzu ◊ custa màchina si frimmaiat e si abbasciaiat coment’e fatendhe de bisonzu
Cognomi e Proverbi
prb:
chie est ómine a su bisonzu si paret
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
besoin,
nécessité,
gêne
Inglese
need,
poverty
Spagnolo
necesitad
Italiano
bisógno,
necessità,
occorrènza,
misèria
Tedesco
Bedürfnis,
Notwendigkeit,
Elend,
Not,
Armut.
faltízu , nm: fastégiu,
fastígiu 1,
fastizu Definizione
genia de sufrimentu de s'ànima, ma fintzes istrobbu, ifadu, mescamente chi durat a meda / alliviare sos fastizos
Sinonimi e contrari
afannia,
afannu,
ammóniu,
apensamentu,
agiu,
axiori,
patimentu
/
ifadu,
pertoja
Frasi
si pones fatu insoro ndh'essis macu cun fastizos e istragos ◊ so proendhe sos fastizos de sa pérdida de mamma ◊ che leat dae su coro onzi fastizu si est sa persona angustiada ◊ abburrit patimentos e fastizos ◊ s'amore no morit mancu in sos fastizos ◊ cussu no tenet ne fizos e ne fastizos ◊ ses meledendhe sa manera de mi pònnere in fastizu! ◊ dhi fut mortu su pobidhu e no biiat essida a custu fastígiu mannu
2.
custa pudha no at dadu mai fastizu a nisciunu ◊ amus bidu mamas frundhendhe sos fizos solu pro èssere netas de fastizos (G.A.Cossu)◊ sa pudhedra si lassat ferrare chena fastizu
Cognomi e Proverbi
prb:
sos fizos sunt fastizos
Etimo
itl.
fastiggiare
Traduzioni
Francese
gêne,
ennui,
souci
Inglese
bother
Spagnolo
fastidio,
molestia (f)
Italiano
fastìdio,
seccatura prolungata
Tedesco
Qual,
Belästigung.
ifàdu , nm: infadu,
infaru,
irfadu,
isfadu Definizione
totu su chi podet èssere de istrobbu, o chi orroschet, o chi provat sa passiéntzia, faet pèrdere tempus fintzes si no est cosa grave
Sinonimi e contrari
ammóniu,
gena,
ifadamentu,
ifestu,
impelegu,
impéltinu,
imperpériu,
innaentu,
inzerra,
istéculu,
lassamistai,
nischitzu,
pibinca,
pertoja
Modi di dire
csn:
dare i.; leàresi s'i. de… = pigaisí s'istentu de fai cosa mala a fai mancai pagu trabballosa
Frasi
Sardos, si no bos servit de infadu, dia cherrer cantare una cantone (Cubeddu)◊ sos músculos sunt saboridos, ma bi at ifadu a los innetiare ◊ a collire olia de terra bi at prus ifadu chi no pelea ◊ ma daet ifadu, mih, sa musca!
Etimo
spn.
enfado
Traduzioni
Francese
gêne,
ennui
Inglese
bother
Spagnolo
molestia
Italiano
fastìdio,
tèdio,
molèstia,
seccatura
Tedesco
Verdruß,
Belästigung,
Langeweile.
iféstu , nm: infestu Definizione
cosa chi istrobbat, chi faet orròschere, cosa de fàere chi praghet pagu, matanosa, trebballosa / donai, pigai i.
Sinonimi e contrari
ifadu,
imperpériu,
nischitzu,
pibinca,
segori
/
inaventu,
irbelegu
Frasi
su chi li daiat ifestu fit chi no aiant detzisu comente si deviat pesare sa cosa ◊ gei si dh'at pigau s'infestu a preparai cussa cummédia!…◊ proaia infestu intendhendhe a tie ◊ innoghe s'umididade dat pagu infestu ◊ li apo dadu duas sedatadas a su fangotu e li at bogadu de cabu de mi fàghere infestu ◊ si dh'at pigau s'infestu, s'istudianti!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ennui,
gêne
Inglese
bother
Spagnolo
molestia
Italiano
molèstia
Tedesco
Lästigkeit.
ilbíu , nm: ilviu,
irbiu,
isviu Definizione
su si firmare de fàere calecuna cosa, css. cosa chi faet firmare de fàere istrobbandho e perdendho tempus; tempus po si pigare calecunu gustu o ispàssiu, o fintzes pàusu / sena i. = chentza sessare, chi no sessat
Sinonimi e contrari
desviu,
irbortu,
isdrobbu
/
disilviu,
spàssiu
Frasi
sas abbas de su riu pro lòmpere a su mare no ndhe cherent irbiu ◊ no li dias irbiu, ca tenet presse: làssalu fàghere! ◊ cussu telarzu paret chi sigat ancora sena isviu ◊ comente tia filare donzi die ponzendhe ilviu?! ◊ tantu za so deretu a triballare, cun totu custos irbios chi so tenindhe!…
2.
sos afannos sena isvios mi segant su sonnu ◊ su mundhu at puru disilvios e benes chi no connoschides: ndhe dezis beneíghere sos ilvios!
3.
mi das tantu a su mese e in prus duas zoronadas de ilbiu (Z.Porcu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entrave,
gêne
Inglese
hindrance,
inconvenience,
loss of time
Spagnolo
estorbo
Italiano
intràlcio,
disturbo,
pèrdita di tèmpo
Tedesco
Hindernis,
Störung,
Zeitverlust.
impíciu , nm: impitzu Definizione
it'e fàere, faina, fintzes si no sèmpere est cosa de importu meda ma a dónnia modu de fàere etotu
Sinonimi e contrari
afracoxu,
contibizu,
faina,
faustu,
impédicu
/
ifadu,
impabúciu,
impàciu
Modi di dire
csn:
fàghere i. fintzas sa coa de su batu, s'umbra sua etotu = tènnere ifadu de donzi cosighedha, andhare a manos iscutas pro no chèrrere leare nudha
Frasi
si pones fatu insoro ndh'essis macu cun impícios, fastizos e istragos (A.Dettori)◊ cun totu sos impitzos chi tenzo no faghet a mi mòere dae domo ◊ dognunu tenet s'impíciu sou!
2.
chena ispera, si atuturrat preguntèndhesi a chie isse aiat dadu impitzu e proite, su li àere dadu un'ischintorzada a origras
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
gêne,
embarras
Inglese
fix
Spagnolo
quehacer
Italiano
daffare,
impìccio
Tedesco
Mühe,
Verlegenheit.
increscíu , nm Definizione
cosa chi increschet, chi giaet ifadu
Sinonimi e contrari
arroscimentu,
ifadu,
increschimentu,
increscu,
inzerra
Frasi
incresciu meda ti fatzu? a pitziori ti pigant is gunnedhas mias? ◊ su intendi cussus sonus dhi donat incresciu ◊ a biri totu cussus malàdius dhi fait incresciu e impressioni lègia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dérangement,
gêne
Inglese
trouble
Spagnolo
molestia
Italiano
disturbo,
fastìdio
Tedesco
Belästigung.
mendigài , vrb: mindhigàre,
mindigai,
minnicare Definizione
pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu
Sinonimi e contrari
lemusinai,
pedie,
pedulianare,
mischinzare
/
abasciai,
amenguai,
immenguare,
miminare,
torrae
/
arrunzinare
| ctr.
donai,
giare
/
errichire
Frasi
a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros
2.
est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias
Traduzioni
Francese
mendier,
être en difficultés financières,
vivre dans la gêne
Inglese
to beg,
to be in shortage
Spagnolo
mendigar,
vivir en la estrechez
Italiano
mendicare,
èssere in ristrettézze
Tedesco
betteln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.