insúndhere , vrb: isciúndhere,
isciúndiri,
isciúnnere,
issúndhere,
issundi,
issúnnere,
sciundi Definizione
pònnere in s'abba, betare abba o cosas deasi apitzu; intrare a modhe in s'abba / pps. inciustu, insustu, sciustu
Sinonimi e contrari
abbagnare,
bagnai,
ifúndhere*,
isfúndhere
| ctr.
asciutai,
frobbire,
istrègere
Frasi
no podiant andai mancu a s'issundi sa limba in s'arriu ◊ rios e trainos insundhent sos poverinos suterrados fizos mios ◊ Gesús a Giudas oferesit unu bículu de pane ch'isciundhesit in su piatu (A.Loy)◊ s'abba no dhos isciunniat ◊ isciundendu sempri seus, pruendu sempri! ◊ cun totu custas nues, custu sero s'issundhimos! ◊ isciundhiosi sa cara ca bosi che ischidat!
Traduzioni
Francese
baigner,
tremper
Inglese
to wet
Spagnolo
bañar,
mojar
Italiano
bagnare
Tedesco
naß machen,
eintauchen.
insurdài , vrb: insurdare,
insurdari,
intzurdai,
issuldare,
issurdare Definizione
essire surdu, fàere pèrdere sa capacidade de intèndhere o fintzes aciapare pecu a origas
Sinonimi e contrari
insuldire
Frasi
su tremedheri de s’artiglieria insurdàt is origas ◊ non fut s’abba sa chi avio tímiu de prus, e nemmancu sos tronos chi m’issurdavant (M.Ladu)◊ su raju fit una luche ch'intzecaiat, sa trónita unu degógliu chi issurdaiat (M.Pira)◊ sa genti aferrat a Coitedha e dhu portat in panteus, a tzérrius de insurdai
2.
iscuru, no bos at cumpréndhiu: ch'est totu issurdau!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
assourdir
Inglese
to deafen
Spagnolo
ensordecer
Italiano
assordare
Tedesco
taub machen.
insutiligài, insutiligàre , vrb: issutilicare Definizione
fàere prus fine, prus sútile, prus lébiu; menguare su papare o fintzes minimare su grassu in su papare
Sinonimi e contrari
afinai,
afinicare,
assilingare,
assutighilare,
infinigae,
isgumentare
| ctr.
ingrussai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire,
amincir
Inglese
to thin
Spagnolo
adelgazar
Italiano
assottigliare
Tedesco
feiner machen.
insutzuligài , vrb Definizione
batire fàmene, apetitu, disígiu, gana; fàere inchietare su cane
Sinonimi e contrari
agganire,
alluscai
/
airai,
arrannegai,
collobbiare,
inchietae,
inciulai,
infuterare,
intziminire,
suberiare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aiguiser l'appétit,
donner l'envie (de),
agacer
Inglese
to irritate,
to whet s. o.'s appetite
Spagnolo
despertar el apetito
Italiano
stuzzicare l'appetito,
inuzzolire,
irritare
Tedesco
den Appetit reizen,
begierig machen,
reizen.
intacài, intacàre , vrb Definizione
fàere intacas, a intacas; fàere male tocandho s'onore de s'àteru, ponendho in giru numenada mala
Sinonimi e contrari
atachedhai,
intatzare
Traduzioni
Francese
encocher,
entamer
Inglese
to notch
Spagnolo
mellar
Italiano
intaccare
Tedesco
kerben.
intanàe, intanài , vrb: intanare Definizione
intrare a istare in sa tana, apartare, istare cuau, isserrau (fintzes in logu bastat chi siat)
Sinonimi e contrari
abbuare,
abbusare 1,
acalare,
aclisare,
acuae,
afufai,
ammagare,
apatai,
atanai,
atupare,
cuerrai,
frànghere,
imbusare,
impercusinare,
infoxinae,
inserrai,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istumponai
Frasi
s'intanant in sas tupas ◊ mellus chi t'intanis, margiani, in sa gruta: si mi arruis asuta, s'angioni dha smàrigas! (L.Matta)◊ si est intanadu in d-una gruta candho at ischidu chi lu fint chirchendhe
2.
a Frantzischedhu, candho ghiraiat a bidha, no li piaghiat a s'intanare intro de sos tzilleris
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rentrer dans sa tanière,
se cacher
Inglese
to go back to one's den,
to hole up
Spagnolo
esconderse,
encerrarse
Italiano
rintanarsi
Tedesco
sich verkriechen
intebiài, intebiàre, intebidài , vrb: intepiare Definizione
fàere tébiu aciunghendho caentu, caentare pagu pagu
Sinonimi e contrari
allatiai,
intibidire,
isalenare 1,
iscardillare,
tebiai
| ctr.
ifridare
Frasi
s'abba pro sòrbere su frommentarzu s'intébiat ◊ nc'istichit is peis a s'àcua po dhus intebidai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
attiédir
Inglese
to warm (up)
Spagnolo
entibiar
Italiano
intiepidire
Tedesco
lau machen.
intechíre , vrb: integhie,
integhire,
intichire Definizione
seberare o fàere sa tega, nau de alegúmenes; nau de lana, trastes, pònnere su bobboi papalana; nau de animale fémina, essire próssima
Sinonimi e contrari
addegare
Frasi
sa fae est integhindhe ◊ su pisurtzis no at galu intechiu ◊ custu tempus at integhiu su pisu
3.
s'ebba at integhidu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pousser les cosses (des légumineuses)
Inglese
to pod
Spagnolo
poner las vainas las legumbres
Italiano
méttere i baccèlli (détto delle leguminóse)
Tedesco
Hülsen ansetzen.
intelài , vrb: intelare Definizione
si narat de is ogos chi si faent coment'e annapaos, prus che àteru po debbilesa o mancamentu de fortzas
Sinonimi e contrari
afuscai,
annapai,
imbelare,
impannare,
inchelare,
infuscai
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
brouiller,
altérer la vue
Inglese
to dim
Spagnolo
entelar
Italiano
offuscare
Tedesco
verdunkeln.
intemperiàre , vrb Definizione
fàere tempus légiu; batire o fàere a influentza
Sinonimi e contrari
temperare
2.
ma at intemperiau, ocannu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire mauvais temps
Inglese
to be bad weather
Spagnolo
hacer tiempo malo
Italiano
far cattivo tèmpo
Tedesco
schlechtes Wetter sein.
intèndhere , vrb: intendi,
intèndiri,
intènnere Definizione
ingòllere cun s’oidu, cun is origas, totugantu su chi si podet cunsiderare sonu, boghe, fintzes chentza dhue atuare o pentzare, chentza iscurtare apostadamente; dhu narant fintzes in su sensu de pònnere mente a su chi narat s’àteru, de dh’acuntentare, in su sensu de fàere efetu; rfl. istare de salude, sapire calecuna cosa de malu o de bonu in sa carena / pps. inténdhidu, intésiu; ger. intendhendhe, intendhindhe
Sinonimi e contrari
sentire
Modi di dire
csn:
èssiri bellu, o malu, a intèndiri = chi intendhet o chi no intendhet cun fatzilidade, chi no pecat o chi pecat a origras (ma fintzas chi ponet o no ponet mente); intèndhere a un'incamba = cumprèndiri allu pro cibudha; intè, intè!…, intendei!… = labai!; za l'intendhes = zenia de nada, in mesu de su chistionu, in mesu de un'àtera fràsia (e pro cussu iscrita in mesu de duas vírgulas), po no arrepítiri ma fintzas po fai arregordai su chi in su chistionu unu at giai nau; intendheresila = andai de acórdiu (fintzas èssiri afancedhaus a iscusi); abarrai inténdius = abarrai de acórdiu; mancu intesa l'at! = su corpu chi at leadu l'at furminadu, mortu in s'istante
Frasi
est s'orija infadada de cantu a sa limba intendhiat ◊ a chie l'as intesu a nàrrere gai, maleducadu?! ◊ intendho chi sos babbais sunt fatendhe a litru intreu! ◊ chini no intendit a fuedhus no intendit mancu a cropus ◊ intendho su coro a bàtimos
2.
atzerrieimí su dotori ca m'intendu totu caramau! ◊ candu dh'arrexonasta no fut prus cudhu: si bit ca si dh'intendiat, sa maladia ◊ nerit, ita s'intendit? aundi dh'increscit? ◊ su malàidu como s'intendhet bene ◊ candu si est inténdia at avisau sa levadora
3.
intesa l'at: cheret nàrrere chi cussa fit sa meighina zusta ◊ Gesugristu, iscurtainnosí, intendeinnosí! ◊ gei est bellu a intendi, pichiendi totu s'ora!…◊ cussu est malu a intèndhere: li naras sa cosa a tantas bias ma no ponet mente etotu!
4.
sa muzere si l'intendhiat cun àter'ómine ◊ su mere si l'intendhiat chin sa teraca ◊ fint a cumone ma no si l'intendhiant e ant iscrobadu
5.
cussu, za l'intendhes, est malu: totu su chi at fatu a mie? odheu!…
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no intendhet peràulas mancu corpos!
Etimo
ltn.
intendere
Traduzioni
Francese
entendre,
sentir
Inglese
to hear
Spagnolo
oír
Italiano
udire,
sentire
Tedesco
hören.
intenneràre , vrb Definizione
fàere ténneru, fàere dereta una cosa trota o atrotigada
Sinonimi e contrari
adaretzai,
indritare
| ctr.
abbajonare,
acocovedhae,
allachedhare,
atortiae,
colembrai,
indortigare
Frasi
cussu ferru dortu cheret intenneradu pro l'intrare in su tubbu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
redresser
Inglese
to straighten
Spagnolo
enderezar
Italiano
raddrizzare
Tedesco
gerade machen.
intentiedhàre , vrb: intintiedhare,
intitibedhare,
intitiedhare,
intzintziedhare,
intzitzivedhare Definizione
pònnere, frigare o picigare tzintziedhu (es. in cara, a carrasegare, a giogu), imbrutare de tzintziedhu
Sinonimi e contrari
ammascarai,
imberdonare,
infodhinai,
tintiedhare
Frasi
su fumu de su fogu intitiedhat s'isterzu
2.
si divertiat a machine bidendhe sa zente intintiedhada ◊ est totu intitiedhada chi paret essida dae fraile!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
noircir de suie
Inglese
to soil with soot
Spagnolo
tiznar
Italiano
sporcare di fulìggine
Tedesco
mit Ruß beschmutzen.
interessài , vrb: interessare Definizione
reguardare, èssere importante po ccn. o po calecuna cosa; prnl. fàere bíere contivígiu, incuru, atentzione po calecuna cosa o po ccn.
Sinonimi e contrari
importai,
reguardai
/
contifizare,
intertènnere
Frasi
sa chistioni interessat a issus puru, mancai giòvunus e pagu pràtigus de língua sarda ◊ custas cosas chi sezis nendhe bois no m'interessant
2.
si ndh'est interessadu, de sa faina, e l'at fata a dovere ◊ ti promitu de mi nd'interessai dèu, de cussa chistioni
Traduzioni
Francese
intéresser
Inglese
to concern
Spagnolo
interesar
Italiano
interessare
Tedesco
angehen.
internèssiri , vrb Definizione
fai tiernu, ammodhigare o fàere ammodhigare su coro; fàere cumpassione, àere o sentire làstima po s'àteru
Sinonimi e contrari
atiernare
Etimo
spn.
enternecer
Traduzioni
Francese
attendrir
Inglese
to soften
Spagnolo
enternecer
Italiano
intenerire
Tedesco
erweichen.
interrài , vrb: interrare,
interrari Definizione
carragiare de terra, pònnere asuta in sa terra, intrare, calare a fundhu in sa terra, ma fintzes pònnere in mesu de àtera cosa chi carràgiat totu / interradu (carrarzadu de terra, cun tropu terra o àteru de gai subra = cdh. intarracatu)
Sinonimi e contrari
sunterrai,
tudai
Frasi
is bècius nostrus funt interraus in custu campusantu ◊ unu tempus sos mortos los interraiant e como los ponent in culumberis de tzimentu armadu ◊ interra s'arga bona ca faghet a ledàmine! ◊ Fulanu si ch’est mortu e che l’ant interradu ◊ s'est tocau a fai su doveri nostu po dh'interrai, s'istràngiu, ca s'est mortu
2.
sa bide americana cheret interrada a betare raighinas
3.
s'abba de sa funtana faghet pagu tretu currindhe e luego s'interrat ◊ bi at fintzas rios mannos chi s’interrant
4.
bi at pira chi pro fàghere bona cheret interrada in su trigu
Etimo
ctl., spn.
enterrar
Traduzioni
Francese
enterrer
Inglese
to inter
Spagnolo
enterrar
Italiano
sotterrare,
seppellire,
inumare
Tedesco
begraben,
bestatten,
beerdigen.
intestài, intestàre , vrb Definizione
fàere in paperi, pònnere una cosa in propriedade a númene de ccn.; prnl. fàere su tostorrudu, su perrigónchinu, abbetiare insistendho in s'idea sua chentza bòllere iscurtare s'àteru
Sinonimi e contrari
abbetiae,
acorrochinare,
aperrighinare
Frasi
li aiat intestadu unu libbereto in sa Posta e che li poniat sa paga donzi mese ◊ totu su chi seus alloghendi oi est intestau a su mundu de cras (F.Pischedda)
2.
si est intestadu de no chèrrere manigare e no bi at àpidu médiu de lu cumbínchere!
Traduzioni
Francese
mettre au nom (de),
s'entêter
Inglese
to head
Spagnolo
poner a nombre de,
obstinarse
Italiano
intestare
Tedesco
auf den Namen eintragen,
sich versteifen.
inteteràre , vrb Definizione
fàere, essire téteru po fritu, isciustura o, nau de ccn., fintzes reberdia
Sinonimi e contrari
achirdinae,
ateterae,
incidrinai
Frasi
da chi mi bides intèteras sa coa e tiras calches a sa parte mia! ◊ bi at robba chi comente s'ifundhet s'intèterat ◊ titia, mi so inteterendhe de su fritu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
raidir,
engourdir
Inglese
to stiffen
Spagnolo
envarar
Italiano
irrigidire
Tedesco
versteifen,
sich versteifen.
inteterighedhàre , vrb Definizione
fàere o essire téteru, prus che àteru de su fritu meda
Sinonimi e contrari
ateterighedhare,
ingortigai,
intetericare,
tostorare,
tostorichedhare
Frasi
za inteterighedhat, istanote, cun cust'astrau chi est faghindhe e chentza fogu, in montes!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
geler,
transir
Inglese
to freeze
Spagnolo
aterir
Italiano
assiderare
Tedesco
erstarren machen.
intibbíri , vrb: intipie,
intipire,
intipiri Definizione
essire o fàere cracu, istrintu, prènnere a isticu, tzatzare puru; fintzes tupare, a logos serrare (ma no deunudotu) un'apertura, o apèrrere unu pagu
Sinonimi e contrari
istibbire,
stibbai
/
apabaglionare,
impipai,
tapire,
tipiri
/
tupai
| ctr.
illascare
Frasi
su logu est intibbendudedhu de bellesa ◊ su tziu si at intipiu sa bértula de ebra ◊ is nuis s'intipint e calat s'iscuriu ◊ su sacu de sa palla cica de dhu intipiri
2.
est unu boscu intipiu ◊ unu chelu est intipiu de istedhos
3.
intipiri un'istampu me in su muru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
épaissir,
devenir touffu,
taller
Inglese
to thicken,
to tiller
Spagnolo
entupir
Italiano
infittire,
infoltire,
tallire
Tedesco
dichter machen,
dicht werden.