intígnere , vrb: intínghede,
intínghere,
intíngiri Definizione
pigare o pònnere tinta, fàere de àteru colore; pònnere in lutu, bestire a dolu / pps. intintu
Sinonimi e contrari
illatare,
imbarjare,
tígnere
/
inlutai
Frasi
sos burdones sunt intinghendhe ◊ cussa fémina no acudit mancu a s'intínghere sos murros ◊ intinghendhe linna fipo balente cantu a su mastru ◊ dèu intíngiu sa lana cun su croxu de s'arenara ◊ ita ti at acucau, oi, ca intingis cussa genna?
2.
mucadoredhu cotu chi mi ant arregalau… dèu m'intíngiu totu si ti ndi andas sordau! ◊ mortu est maridu meu: como za mi l'intingo su zipone! ◊ si est intintu ca li est morta sa pobidha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
teindre
Inglese
to dye
Spagnolo
teñir
Italiano
tìngere
Tedesco
färben.
intimài, intimàre , vrb Definizione
mandhare, betare, fàere s'intima, proibbire, ordinare o ammeletzare calecuna o cun calecuna cosa
Sinonimi e contrari
impònnere
Frasi
sos bentos divididos totu si sunt unidos pro mi intimare gherra! (G.Congiu)◊ pariant fatèndhelu a dispetu su mi intimare gai sos muschetes! ◊ Gesús dh'iat intimau: Citidí e bessi luegu de cust'ómini! ◊ si ti devo cosa, intima, za che at cuntziliadore!
Traduzioni
Francese
sommer (dr.),
notifier,
mettre en demeure
Inglese
to order,
to warn
Spagnolo
intimar
Italiano
intimare,
notificare,
diffidare
Tedesco
zustellen,
auffordern.
intimorigiài , vrb: intimorillai,
intimorizai,
intimorizare Definizione
pònnere timoria, fàere a tímere: prnl., tímere
Sinonimi e contrari
apantejare,
apramare,
asciustrare,
aterrighinare,
atimorigiai,
intimoriare
Frasi
intimorígiant sa genti cun sonus de cadenas e cun itzérrius ◊ comenti at inténdiu a issu si est intimorigiau
2.
biendi iscurighendi a mesudí chini no nd'iat a èssi intimorigiau?
Traduzioni
Francese
effrayer
Inglese
to intimidate
Spagnolo
atemorizar
Italiano
intimorire
Tedesco
veränstigen.
intingiàe, intingiài, intingiàre, intingiàri , vrb: intinzare Definizione
carrigare de tíngia, genia de bobboi niedhu chi ponet a is matas e a is erbas in is puntas modhes o, segundhu, fintzes a is animales; in cobertantza, fintzes carrigare de àteru cunsiderau dannosu o pagu praghillosu
Sinonimi e contrari
impestai
2.
su cani tuu fut carriau de púlixi e nd'at intingiau is mius puru (G.Mura)◊ is gerrunaderis funt intingiaus de dépidus, sentza mancu un'ispera!◊ depit èssi berus ca mi torru a intingiai cun d-un'ómini… abarru fiuda!
Traduzioni
Francese
prendre la teigne
Inglese
to affect with ringworm
Spagnolo
coger la tiña
Italiano
intignare
Tedesco
von Motten zefressen werden.
intipídu , pps, agt: intripidu Definizione
de intipire; chi est istrintu, cracu
Sinonimi e contrari
calcu,
fitu 1,
tapiu,
tipiu
2.
bellu intipiu, custu tapetu, chi est! ◊ est una tupa intipia meda ◊ su chizu intripidu de arva incanida ispajaiat bonumore ◊ su logu est intipiu de modhitzi e de linnarbus
Traduzioni
Francese
touffu
Inglese
to make thick
Spagnolo
entupido
Italiano
infoltito
Tedesco
dicht geworden.
intitulài, intitulàre , vrb Definizione
pònnere su títulu, pònnere su númene de calecuna persona de importu a un'òpera, a un'orruga o àteru
Sinonimi e contrari
dedicai
Frasi
custas arrugas dhas ant intituladas a genti chi no s'iscít mancu a chini est e chi no nci apodhat nudha cun nosu Sardus ◊ cust'iscola dh'ant intitulada a Leonora de Arborea
Traduzioni
Francese
donner un titre,
donner le nom (de qqn)
Inglese
to entitle
Spagnolo
intitular
Italiano
intitolare
Tedesco
betiteln.
intofàre , vrb Definizione
calàre a fundhu, coment'e faendho fossu
Sinonimi e contrari
aciufae,
afundae,
afungai 1,
ifungutare
2.
sunt istigas intofadas in su ludu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'enfoncer
Inglese
to sink
Spagnolo
precipitar
Italiano
sprofondare
Tedesco
versenken.
intonicài , vrb: intunicai,
intunicare,
intunigare Definizione
impalitare, betare e firmare bene s’impastu a unu muru po dhu finire e fàere lisu; passare o frigare sa tinta a is muros finios
Sinonimi e contrari
albiare,
arrabbussai,
arraspagliai,
impalitai,
impilatzare,
incalchinare,
incroxai,
ingrostare,
innalvinare,
irrustigare,
ischedrare
/
illatare,
imbarchinai
2.
intunicandhe cochinas e salas chin tintas noas bellas chi parent telas bestis sas domos de pompas e galas e tue puru intunicau irghelas!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
crépir,
enduire de plâtre,
enduire de ciment
Inglese
to plaster
Spagnolo
enlucir,
encalar
Italiano
intonacare
Tedesco
verputzen.
intopíre , vrb Definizione
andhare a tzopu; fàere tzopu
Sinonimi e contrari
assopiai,
atopigare,
intopare,
intopigare,
irtopiligare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
boiter
Inglese
to limp
Spagnolo
cojear
Italiano
zoppicare
Tedesco
hinken.
intostài, intostàre , vrb Definizione
fàere tostau, essire tostau, téteru (nau de ccn. fintzes cambiare colore a druchesau)
Sinonimi e contrari
apedrare,
indurae,
indurèssiri
/
abbadherigare,
abbidhiritzai,
ammustèlchere,
ateterigare,
aturronai,
dilmagiare,
inteterighedhare
| ctr.
ammodhiae
Frasi
sa terra s'intostat candho est de meda chentza pròere ◊ pro intostare s'impastu bi cheret annuntu rena e tzimentu ◊ s'inghisci intostau no lassat movi su bratzu iscónciu
2.
su pipiu prangendi s'est acirdinau e si nc'est furriau intostau!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
durcir,
raffermir
Inglese
to harden
Spagnolo
endurecer
Italiano
indurire,
rassodare
Tedesco
verhärten,
straffen.
intràe , vrb: intrai,
intrare,
intrari Definizione
andhare o fintzes portare, assentare, pònnere aintru (o fintzes a manera de arresurtare una cosa aintru de àtera), pònnere o andhare in mesu de unu logu o de una cosa (e fintzes de un'argumentu, in su sensu chi dhu pertocat); nau de su sole, betare apalas de s'orizonte, giare borta de no si pòdere bíere; nau de orrobba téssia, o fintzes de linnas, torrare, minimare de pesu, de mannària (e cun custu significau si narat fintzes de cartzamenta istrinta chi tocat e faet freaduras); istare o càbere, naendho de cosas chi si ponent in istrégiu, de laore semenau in d-unu tanti de terrenu, ma fintzes de trastu chi si faet a imbistidura (pantalones, giacheta, mígias)
Sinonimi e contrari
buncai,
ifilare,
intretire,
istichire
/
menguai,
piciai
/
càbere,
iltare
/
aferrare
| ctr.
essire,
bocare
Modi di dire
csn:
i. a, in = andhare a intro de…; intrare late, fortzas = pònnere late, prenare (sas titas) de late, pònnere o dare fortzas; i. denúntzia, dimandha = denuntziare, fàghere dimandha; intrare in edade, in tempus = èssiri mannus, cumentzai a èssiri antzianus; i. in religione = faisí predi, mòngia, para; i. in postu, in triballu = leare postu, triballu; i. in manu, in ungras = bènniri a tretu de dhu pigai, de dh'aferrai; i. faghe faghe (a ccn.), afródhiu = dàresi a fàghere, istare semper faghindhe, in movimentu; i. una cosa in bidea a unu = bènniri s'idea, ponnirisí un'idea in conca, circai de fai ccn. cosa; i. in sas ispesas de una cosa, unu triballu, una faina = pònnere dinari pro su chi si b'ispendhet; ischire i. in d-una chistione, in su chistionu (nendhe de unu) = leàrela in manera zusta, bene, de piàghere, de cumbínchere s'àteru; intrai in brulla = istare a sas brullas, baliare sas brullas e fàgherendhe puru
Frasi
nci dh'at intrau a domu, a guventu, a crésia ◊ su sole si che est intrendhe ◊ intramiche custu cabu de filu in s'agu! ◊ no che intres a mesu, triballendhe: comintza de sos oros! ◊ sos chi teniant terrinu a oros de cumonale si che ndhe ant intradu àteru ◊ intra linna a su fogu! ◊ no ti che intres in chistiones anzenas! ◊ su chi sezis nendhe bois no intrat e no essit cun su chi zughimus nois in chistionu ◊ candho proet lena, s'abba l'intrat menzus a sa terra ◊ su sale l'intrat menzus coghindhe, a sa cosa ◊ a s'ortu bi at intradu zente ◊ su guante intrat in sa manu ◊ at intrau sa manu a buciaca po ndi bogai su dinai
2.
sa linna candho sicat intrat ◊ sas bestimentas de lana intrant totu si no sunt samunadas in abba frita ◊ custos pantalones comente los ant samunados ant intradu e como mi sunt afissos ◊ s'iscarpa in sa punta de su pódhighe m'intrat ◊ si ponet in conca una modhita, unu tedile, pro no l'intrare su bàrriu in cúcuru
3.
candho est sica, de linna in d-unu metre cubbu bi ndh'intrat meda, a pesu ◊ in cussu terrinu cantu sèmene b'intrat? ◊ in d-unu chilu, de custa melaeranu madura bi ndhe intrat pagas ◊ de arrobba de seda, in su chilu nde intrat meda, ca est lébia ◊ cantu sèmini dhoi intrat in cussa terra? ◊ cara, custa cambaredha: gei nd'intrat meda, ca est pitichedhedha, ma sempri unu chilu etotu est! ◊ custa camisa zughet sas mànigas istrintas chi mancu m'intrat in bratzos!◊ cussa màniga cheret prus irfinigada in punta pro intrare in s'ogru de su tzapu
4.
como chi est intradu in postu za istat bene ◊ mi chirco mere e intro teraca
5.
custa mi dha pagas, ca za mi as a intrae in manos! ◊ si m'intrat in manu su fuste ti che bogo maza maza!
6.
a ndhe lis intrat de faghe faghe a custos pisedhos: no asséliant un'iscuta! ◊ a sos Americanos e Soviéticos lis fit intrendhe tantu faghe faghe pro pigare a sa Luna
7.
già mi est costadu a mi fàghere pastore: mai mi esseret intradu in bidea!
8.
s'amministratzioni comunali est intrada in is ispesas po fai custu libbru
9.
sunt limbudos ma bene faedhados, ischint intrare e lis daent totu su chi cherent! ◊ lassa fàghere a mie, ca isco sa manera de l'intrare, ca in cuss'alte so nadu! ◊ no isco mancu de ue l'intrare a fàghere custa faina!
Cognomi e Proverbi
prb:
innanti intrant sas dentes e posca sos parentes
Etimo
ltn.
intrare
Traduzioni
Francese
entrer,
introduire
Inglese
to get in,
to insert,
to shrink
Spagnolo
entrar
Italiano
entrare,
accèdere,
addentrarsi,
inserire,
introdurre,
portare déntro
Tedesco
eintreten,
betreten,
eindringen,
einsetzen.
intramài, intramàre , vrb Definizione
pònnere o intrare apare sa trama o àteru deasi
Sinonimi e contrari
infunixedhai,
intriciai,
tèssere,
tramai
| ctr.
istramare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brocher,
tresser
Inglese
to interweave
Spagnolo
entrelazar,
entretejer
Italiano
intèssere
Tedesco
einweben.
intramesài, intramesàre , vrb: intremesai,
intremessai Definizione
pònnere o passare in mesu, tra una cosa e àtera; pònnere a tramesu, po ispartzire unu logu (mescamente faendho domo)
Sinonimi e contrari
tramesare
Frasi
dhi est intremessada sa gatu in mesu de is peis e dh'at fata arrui
Etimo
itl.
intramezzare
Traduzioni
Francese
intercaler,
faire alterner
Inglese
to insert,
to interpose
Spagnolo
intercalar
Italiano
inframmezzare,
intercalare
Tedesco
einschieben.
intrassíre , vrb Definizione
pigare o pònnere trassas, essire o fàere furbu
Sinonimi e contrari
ammassimare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir rusé
Inglese
to sharpen s.o.'s wits
Spagnolo
espabilar
Italiano
scaltrire
Tedesco
schlau machen,
schlau werden.
intraugliàre , vrb rfl Sinonimi e contrari
cotulare,
infrichiri,
infruncuai,
intraudhare,
intraudhulare
Traduzioni
Francese
se mêler
Inglese
to meddle (in sthg)
Spagnolo
inmiscuirse
Italiano
impicciarsi
Tedesco
sich einmischen.
intrebedhài , vrb: introbedhai Definizione
nau de cosa, de chistione, èssere o essire totu troboia, betada apare, difícile, mala a iscapiare o a cumprèndhere / i. sa língua = cufúndheresi faedhendhe, agatare difítzile a faedhare
Sinonimi e contrari
atrepillai,
atrobodhare,
atrobutzare,
imbogiare,
imbrabugliare,
trabojare,
trebedhai,
trobodhicai
Frasi
sa chistioni est cumentzendi a s'introbedhai ◊ cussu s'intrebedhat fuedhendu ◊ fostei si nci est ammisturau e at introbedhau sa cosa ◊ mancu mali, a vostè no dh'introbedhat sa língua! ◊ cun custus dícius… issu est circandho de introbedhai totu is chistiones!
2.
seu intrau in s'àcua e in cambas s'est intrebedhau unu cantu de erba de mari
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brouiller
Inglese
to tangle up
Spagnolo
enredar
Italiano
ingarbugliare
Tedesco
verwirren.
intrecíre , vrb: intretzire,
intritzire Definizione
intrare apare
Sinonimi e contrari
intriciai,
intèssere,
intreverai
Frasi
est intrecidu s'unu a s'àteru
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
tresser
Inglese
to interlace
Spagnolo
trenzar,
entrelazar
Italiano
intrecciare
Tedesco
flechten.
intregài, intregàre , vrb: intrigai Definizione
giare cosa, pònnere in manos de àtere; su si pònnere cun apentu mannu a fàere calecuna faina
Sinonimi e contrari
apentare,
dare,
imbèlghere,
intzidiare
/
apentare
Modi di dire
csn:
intregai cosa a manus de ccn. = pònnere in manos de ccn.; intregadu dae sos diàulos = chi zughet bundhos; intregai is pudhas a margiani = comporare casu dae sos sórighes, fidàresi de chie no si depet
Frasi
ant intregadu su malefatore a sa giustíssia ◊ a tie apo intregadu coro, vida e pessone ◊ Antoni Maria s'iat béndiu s'ànima a s'eremigu e si dh'iat a èssi intregada un'àtera dí ◊ totus dh'intregant faina, ca est maistu bonu ◊ dhi at intregau dónnia cosa a manus suas
2.
a Cristos li fatesi sa promissa de pòdere a sa rughe intregare sas fartas mias pro non prus pecare (G.Ruju)◊ mannus e piticus s'intregant a is Santus cun un'isperàntzia chi dhus agiudant a bivi (M.Porru)
3.
si est intregadu totugantu a s'istúdiu
4.
candho si atriviat a mòvere dae su triballu li tocaiat guasi de s'intregare pro torrare a caminu
5.
"Duncas!" - si fadiat po cumentzai, iscrariendusí sa boxi e intreghendu su contu -
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
livrer
Inglese
to hand over,
to grant
Spagnolo
entregar
Italiano
consegnare,
affidare
Tedesco
aushändigen,
übergeben.
intrementíre , vrb Definizione
coment’e dormire, nau de arremu chi, po comente istat postu male, s’informigat o abbortigat
Sinonimi e contrari
addrommentire,
iformicare
Traduzioni
Francese
engourdir
Inglese
to make torpid
Spagnolo
enturbiar
Italiano
intormentire
Tedesco
gefühllos machen.
intreverài, intreveràre , vrb Definizione
pònnere impare ammesturandho, faendho o ponendho candho unu candho s'àteru, a bort'a borta, intrare apare
Sinonimi e contrari
intrecire
Frasi
sa noti intrèverat sa luxi ◊ at fuedhau intreverendi unu passu a una batuta ◊ in is oras a su coru nodias temporadas s'intrèverant a lampus de ispera ◊ mi ndi tiru de is ogus is diis intreveraras chena de sa buca tua! (E.Collu)◊ si funt intreveraus fillus de sa primu e de sa segunda mulleri ◊ sos cufrades cantant sos càntigos de sa Pascione intreverendhe sos versos
2.
in su canistedhu s'isterrit unu lentzoru e si ponit su pani intreverau po no si atacai axedendi
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
entremêler,
intercaler,
alterner
Inglese
to interpolate,
to intermingle,
to alternate
Spagnolo
entreverar
Italiano
frammischiare,
interpolare,
alternare
Tedesco
vermischen,
abwechseln.