Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

insúndhere , vrb: isciúndhere, isciúndiri, isciúnnere, issúndhere, issundi, issúnnere, sciundi Definitzione pònnere in s'abba, betare abba o cosas deasi apitzu; intrare a modhe in s'abba / pps. inciustu, insustu, sciustu Sinònimos e contràrios abbagnare, bagnai, ifúndhere*, isfúndhere | ctr. asciutai, frobbire, istrègere Frases no podiant andai mancu a s'issundi sa limba in s'arriu ◊ rios e trainos insundhent sos poverinos suterrados fizos mios ◊ Gesús a Giudas oferesit unu bículu de pane ch'isciundhesit in su piatu (A.Loy)◊ s'abba no dhos isciunniat ◊ isciundendu sempri seus, pruendu sempri! ◊ cun totu custas nues, custu sero s'issundhimos! ◊ isciundhiosi sa cara ca bosi che ischidat! Tradutziones Frantzesu baigner, tremper Ingresu to wet Ispagnolu bañar, mojar Italianu bagnare Tedescu naß machen, eintauchen.

insurdài , vrb: insurdare, insurdari, intzurdai, issuldare, issurdare Definitzione essire surdu, fàere pèrdere sa capacidade de intèndhere o fintzes aciapare pecu a origas Sinònimos e contràrios insuldire Frases su tremedheri de s’artiglieria insurdàt is origas ◊ non fut s’abba sa chi avio tímiu de prus, e nemmancu sos tronos chi m’issurdavant (M.Ladu)◊ su raju fit una luche ch'intzecaiat, sa trónita unu degógliu chi issurdaiat (M.Pira)◊ sa genti aferrat a Coitedha e dhu portat in panteus, a tzérrius de insurdai 2. iscuru, no bos at cumpréndhiu: ch'est totu issurdau! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu assourdir Ingresu to deafen Ispagnolu ensordecer Italianu assordare Tedescu taub machen.

insutiligài, insutiligàre , vrb: issutilicare Definitzione fàere prus fine, prus sútile, prus lébiu; menguare su papare o fintzes minimare su grassu in su papare Sinònimos e contràrios afinai, afinicare, assilingare, assutighilare, infinigae, isgumentare | ctr. ingrussai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réduire, amincir Ingresu to thin Ispagnolu adelgazar Italianu assottigliare Tedescu feiner machen.

insutzuligài , vrb Definitzione batire fàmene, apetitu, disígiu, gana; fàere inchietare su cane Sinònimos e contràrios agganire, alluscai / airai, arrannegai, collobbiare, inchietae, inciulai, infuterare, intziminire, suberiare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu aiguiser l'appétit, donner l'envie (de), agacer Ingresu to irritate, to whet s. o.'s appetite Ispagnolu despertar el apetito Italianu stuzzicare l'appetito, inuzzolire, irritare Tedescu den Appetit reizen, begierig machen, reizen.

intacài, intacàre , vrb Definitzione fàere intacas, a intacas; fàere male tocandho s'onore de s'àteru, ponendho in giru numenada mala Sinònimos e contràrios atachedhai, intatzare Tradutziones Frantzesu encocher, entamer Ingresu to notch Ispagnolu mellar Italianu intaccare Tedescu kerben.

intanàe, intanài , vrb: intanare Definitzione intrare a istare in sa tana, apartare, istare cuau, isserrau (fintzes in logu bastat chi siat) Sinònimos e contràrios abbuare, abbusare 1, acalare, aclisare, acuae, afufai, ammagare, apatai, atanai, atupare, cuerrai, frànghere, imbusare, impercusinare, infoxinae, inserrai, intupai, intuvedhare, istichire, istumponai Frases s'intanant in sas tupas ◊ mellus chi t'intanis, margiani, in sa gruta: si mi arruis asuta, s'angioni dha smàrigas! (L.Matta)◊ si est intanadu in d-una gruta candho at ischidu chi lu fint chirchendhe 2. a Frantzischedhu, candho ghiraiat a bidha, no li piaghiat a s'intanare intro de sos tzilleris Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rentrer dans sa tanière, se cacher Ingresu to go back to one's den, to hole up Ispagnolu esconderse, encerrarse Italianu rintanarsi Tedescu sich verkriechen

intebiài, intebiàre, intebidài , vrb: intepiare Definitzione fàere tébiu aciunghendho caentu, caentare pagu pagu Sinònimos e contràrios allatiai, intibidire, isalenare 1, iscardillare, tebiai | ctr. ifridare Frases s'abba pro sòrbere su frommentarzu s'intébiat ◊ nc'istichit is peis a s'àcua po dhus intebidai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu attiédir Ingresu to warm (up) Ispagnolu entibiar Italianu intiepidire Tedescu lau machen.

intechíre , vrb: integhie, integhire, intichire Definitzione seberare o fàere sa tega, nau de alegúmenes; nau de lana, trastes, pònnere su bobboi papalana; nau de animale fémina, essire próssima Sinònimos e contràrios addegare Frases sa fae est integhindhe ◊ su pisurtzis no at galu intechiu ◊ custu tempus at integhiu su pisu 3. s'ebba at integhidu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pousser les cosses (des légumineuses) Ingresu to pod Ispagnolu poner las vainas las legumbres Italianu méttere i baccèlli (détto delle leguminóse) Tedescu Hülsen ansetzen.

intelài , vrb: intelare Definitzione si narat de is ogos chi si faent coment'e annapaos, prus che àteru po debbilesa o mancamentu de fortzas Sinònimos e contràrios afuscai, annapai, imbelare, impannare, inchelare, infuscai Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu brouiller, altérer la vue Ingresu to dim Ispagnolu entelar Italianu offuscare Tedescu verdunkeln.

intemperiàre , vrb Definitzione fàere tempus légiu; batire o fàere a influentza Sinònimos e contràrios temperare 2. ma at intemperiau, ocannu!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire mauvais temps Ingresu to be bad weather Ispagnolu hacer tiempo malo Italianu far cattivo tèmpo Tedescu schlechtes Wetter sein.

intèndhere , vrb: intendi, intèndiri, intènnere Definitzione ingòllere cun s’oidu, cun is origas, totugantu su chi si podet cunsiderare sonu, boghe, fintzes chentza dhue atuare o pentzare, chentza iscurtare apostadamente; dhu narant fintzes in su sensu de pònnere mente a su chi narat s’àteru, de dh’acuntentare, in su sensu de fàere efetu; rfl. istare de salude, sapire calecuna cosa de malu o de bonu in sa carena / pps. inténdhidu, intésiu; ger. intendhendhe, intendhindhe Sinònimos e contràrios sentire Maneras de nàrrere csn: èssiri bellu, o malu, a intèndiri = chi intendhet o chi no intendhet cun fatzilidade, chi no pecat o chi pecat a origras (ma fintzas chi ponet o no ponet mente); intèndhere a un'incamba = cumprèndiri allu pro cibudha; intè, intè!…, intendei!… = labai!; za l'intendhes = zenia de nada, in mesu de su chistionu, in mesu de un'àtera fràsia (e pro cussu iscrita in mesu de duas vírgulas), po no arrepítiri ma fintzas po fai arregordai su chi in su chistionu unu at giai nau; intendheresila = andai de acórdiu (fintzas èssiri afancedhaus a iscusi); abarrai inténdius = abarrai de acórdiu; mancu intesa l'at! = su corpu chi at leadu l'at furminadu, mortu in s'istante Frases est s'orija infadada de cantu a sa limba intendhiat ◊ a chie l'as intesu a nàrrere gai, maleducadu?! ◊ intendho chi sos babbais sunt fatendhe a litru intreu! ◊ chini no intendit a fuedhus no intendit mancu a cropus ◊ intendho su coro a bàtimos 2. atzerrieimí su dotori ca m'intendu totu caramau! ◊ candu dh'arrexonasta no fut prus cudhu: si bit ca si dh'intendiat, sa maladia ◊ nerit, ita s'intendit? aundi dh'increscit? ◊ su malàidu como s'intendhet bene ◊ candu si est inténdia at avisau sa levadora 3. intesa l'at: cheret nàrrere chi cussa fit sa meighina zusta ◊ Gesugristu, iscurtainnosí, intendeinnosí! ◊ gei est bellu a intendi, pichiendi totu s'ora!…◊ cussu est malu a intèndhere: li naras sa cosa a tantas bias ma no ponet mente etotu! 4. sa muzere si l'intendhiat cun àter'ómine ◊ su mere si l'intendhiat chin sa teraca ◊ fint a cumone ma no si l'intendhiant e ant iscrobadu 5. cussu, za l'intendhes, est malu: totu su chi at fatu a mie? odheu!… Sambenados e Provèrbios prb: chie no intendhet peràulas mancu corpos! Ètimu ltn. intendere Tradutziones Frantzesu entendre, sentir Ingresu to hear Ispagnolu oír Italianu udire, sentire Tedescu hören.

intenneràre , vrb Definitzione fàere ténneru, fàere dereta una cosa trota o atrotigada Sinònimos e contràrios adaretzai, indritare | ctr. abbajonare, acocovedhae, allachedhare, atortiae, colembrai, indortigare Frases cussu ferru dortu cheret intenneradu pro l'intrare in su tubbu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu redresser Ingresu to straighten Ispagnolu enderezar Italianu raddrizzare Tedescu gerade machen.

intentiedhàre , vrb: intintiedhare, intitibedhare, intitiedhare, intzintziedhare, intzitzivedhare Definitzione pònnere, frigare o picigare tzintziedhu (es. in cara, a carrasegare, a giogu), imbrutare de tzintziedhu Sinònimos e contràrios ammascarai, imberdonare, infodhinai, tintiedhare Frases su fumu de su fogu intitiedhat s'isterzu 2. si divertiat a machine bidendhe sa zente intintiedhada ◊ est totu intitiedhada chi paret essida dae fraile! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu noircir de suie Ingresu to soil with soot Ispagnolu tiznar Italianu sporcare di fulìggine Tedescu mit Ruß beschmutzen.

interessài , vrb: interessare Definitzione reguardare, èssere importante po ccn. o po calecuna cosa; prnl. fàere bíere contivígiu, incuru, atentzione po calecuna cosa o po ccn. Sinònimos e contràrios importai, reguardai / contifizare, intertènnere Frases sa chistioni interessat a issus puru, mancai giòvunus e pagu pràtigus de língua sarda ◊ custas cosas chi sezis nendhe bois no m'interessant 2. si ndh'est interessadu, de sa faina, e l'at fata a dovere ◊ ti promitu de mi nd'interessai dèu, de cussa chistioni Tradutziones Frantzesu intéresser Ingresu to concern Ispagnolu interesar Italianu interessare Tedescu angehen.

internèssiri , vrb Definitzione fai tiernu, ammodhigare o fàere ammodhigare su coro; fàere cumpassione, àere o sentire làstima po s'àteru Sinònimos e contràrios atiernare Ètimu spn. enternecer Tradutziones Frantzesu attendrir Ingresu to soften Ispagnolu enternecer Italianu intenerire Tedescu erweichen.

interrài , vrb: interrare, interrari Definitzione carragiare de terra, pònnere asuta in sa terra, intrare, calare a fundhu in sa terra, ma fintzes pònnere in mesu de àtera cosa chi carràgiat totu / interradu (carrarzadu de terra, cun tropu terra o àteru de gai subra = cdh. intarracatu) Sinònimos e contràrios sunterrai, tudai Frases is bècius nostrus funt interraus in custu campusantu ◊ unu tempus sos mortos los interraiant e como los ponent in culumberis de tzimentu armadu ◊ interra s'arga bona ca faghet a ledàmine! ◊ Fulanu si ch’est mortu e che l’ant interradu ◊ s'est tocau a fai su doveri nostu po dh'interrai, s'istràngiu, ca s'est mortu 2. sa bide americana cheret interrada a betare raighinas 3. s'abba de sa funtana faghet pagu tretu currindhe e luego s'interrat ◊ bi at fintzas rios mannos chi s’interrant 4. bi at pira chi pro fàghere bona cheret interrada in su trigu Ètimu ctl., spn. enterrar Tradutziones Frantzesu enterrer Ingresu to inter Ispagnolu enterrar Italianu sotterrare, seppellire, inumare Tedescu begraben, bestatten, beerdigen.

intestài, intestàre , vrb Definitzione fàere in paperi, pònnere una cosa in propriedade a númene de ccn.; prnl. fàere su tostorrudu, su perrigónchinu, abbetiare insistendho in s'idea sua chentza bòllere iscurtare s'àteru Sinònimos e contràrios abbetiae, acorrochinare, aperrighinare Frases li aiat intestadu unu libbereto in sa Posta e che li poniat sa paga donzi mese ◊ totu su chi seus alloghendi oi est intestau a su mundu de cras (F.Pischedda) 2. si est intestadu de no chèrrere manigare e no bi at àpidu médiu de lu cumbínchere! Tradutziones Frantzesu mettre au nom (de), s'entêter Ingresu to head Ispagnolu poner a nombre de, obstinarse Italianu intestare Tedescu auf den Namen eintragen, sich versteifen.

inteteràre , vrb Definitzione fàere, essire téteru po fritu, isciustura o, nau de ccn., fintzes reberdia Sinònimos e contràrios achirdinae, ateterae, incidrinai Frases da chi mi bides intèteras sa coa e tiras calches a sa parte mia! ◊ bi at robba chi comente s'ifundhet s'intèterat ◊ titia, mi so inteterendhe de su fritu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu raidir, engourdir Ingresu to stiffen Ispagnolu envarar Italianu irrigidire Tedescu versteifen, sich versteifen.

inteterighedhàre , vrb Definitzione fàere o essire téteru, prus che àteru de su fritu meda Sinònimos e contràrios ateterighedhare, ingortigai, intetericare, tostorare, tostorichedhare Frases za inteterighedhat, istanote, cun cust'astrau chi est faghindhe e chentza fogu, in montes! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu geler, transir Ingresu to freeze Ispagnolu aterir Italianu assiderare Tedescu erstarren machen.

intibbíri , vrb: intipie, intipire, intipiri Definitzione essire o fàere cracu, istrintu, prènnere a isticu, tzatzare puru; fintzes tupare, a logos serrare (ma no deunudotu) un'apertura, o apèrrere unu pagu Sinònimos e contràrios istibbire, stibbai / apabaglionare, impipai, tapire, tipiri / tupai | ctr. illascare Frases su logu est intibbendudedhu de bellesa ◊ su tziu si at intipiu sa bértula de ebra ◊ is nuis s'intipint e calat s'iscuriu ◊ su sacu de sa palla cica de dhu intipiri 2. est unu boscu intipiu ◊ unu chelu est intipiu de istedhos 3. intipiri un'istampu me in su muru Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu épaissir, devenir touffu, taller Ingresu to thicken, to tiller Ispagnolu entupir Italianu infittire, infoltire, tallire Tedescu dichter machen, dicht werden.

«« Torra a chircare