nobenàre , vrb: nobinare,
noinare,
nughinare,
nuinare Definizione
fàere is nuinas; istare a su prega prega aifatu de ccn. de malintesa, chi no bolet iscurtare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire une neuvaine
Inglese
to pray novenas
Spagnolo
hacer novenas
Italiano
fare le novène
Tedesco
die Novene beten.
Nostrasennòra, Nostrasignòra , nf Definizione
nostra segnora: sa mama de Cristos, cunsiderada mama de is cristianos puru
Traduzioni
Francese
la Vierge
Inglese
our lady
Spagnolo
la Virgen
Italiano
la Madònna
Tedesco
die Madonna,
die Gottesmutter Maria.
obèschere , vrb: ovèschere Definizione
arrèschere in su gúturu, nau de sa cosa de papare chi no andhat a bia dereta e faet a tussire o chi s'ingurtit a trebballu / mi so obéschiu = m'est postu su mossu in bula, femu allupendimí
Sinonimi e contrari
abèschere,
ammadèschere,
arrancare,
arrèghere,
arrèschere,
iscaussire
/
arròsciri
Frasi
si mi obeschet su pane de chiarju in s'obu de sa gorgobena (G.Delogu)◊ cudhu binu nche l'at ghetau a imboladura e azomai s'est obéschiu!
2.
ma proite mi sichis a ingromorare, a obèschere solu a ti bíere acoconau, incolonconiu, barrosu?
Traduzioni
Francese
avaler de travers
Inglese
to go the wrong way
Spagnolo
atragantarse
Italiano
andare di travèrso (détto di cibo)
Tedesco
sich verschlucken,
in die Falsche Kehle geraten.
oliài, oliàre , vrb Definizione
giare o pònnere is ògios santos a su malàidu, mescamente a su grave morindhosi; fintzes cundhire cun ógiu; rfl. in cobertantza, arrennegare meda
Sinonimi e contrari
estremuntziai,
ozusantare,
pernuliai
Frasi
su preíderu fit oliendhe unu betzu in letu ◊ príderu Nurra, curzat ca mi óliat sa fémina ca est morzendhe! ◊ cuss'ómini est morendisí, dh'ant oliau puru!◊ mi seo immalaidada meda e s'arretore mi at oliau
Etimo
ctl.
oliar
Traduzioni
Francese
donner l'extrème-onction
Inglese
to give the extreme unction
Spagnolo
olear
Italiano
dare l'estrèma unzióne
Tedesco
die letzte Ölung geben.
oróru , avb: aroru Definizione
acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros
Frasi
fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tout le long de…
Inglese
along the edge
Spagnolo
a lo largo
Italiano
lungo i màrgini
Tedesco
die Ränder entlang.
ozusantàre , vrb Definizione
pònnere, giare is ogiossantos a unu malàdiu
Sinonimi e contrari
oliai,
pernuliai
Frasi
deviat mòrrere dai como a posca, l'aiant fintzamentras ozusantadu e cuminigadu… epuru torresit sanu che pische!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner l'extrême- onction
Inglese
to give the extreme unction
Spagnolo
olear
Italiano
dare l'estrèma unzióne
Tedesco
die letzte Ölung geben,
die Krankensalbung geben.
pisedhína , nf Definizione
pipios matucos e piciochedhos
Sinonimi e contrari
edora,
feduliu,
fegliutina,
fratamaza,
pagina,
pibidhia,
piciocalla,
pitzinnàglia,
ratatúglia,
rustia
/
cdh. pipiàglia,
stidhina
Frasi
sa pisedhina li ponzeit fatu comente a su preíderu candho essit a betare s'abbasanta ◊ che assiles nois pisedhina lompiaimis a chimas de sa solzaga ◊ bi at acudidu zente manna e pisedhina ◊ sa piata sentza pisedhina paret beranu sentza rundhinedhas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
les enfants
Inglese
children
Spagnolo
los niños
Italiano
i bambini
Tedesco
die Kinder.
promòres , nm pl Definizione
is mannos, is antzianos
Etimo
ltn.
primores
Traduzioni
Francese
les personnes âgées
Inglese
old men
Spagnolo
los mayores
Italiano
gli anziani,
i maggióri
Tedesco
die Alten.
rundài , vrb: arrundai,
orrundai,
rundhare,
runnare Definizione
essire, andhare a rundha, andhare peri su logu; istare in giru chentza impreu
Sinonimi e contrari
bagamundai,
barrantzellare,
cilindronare,
faghinerare,
inghirintinare,
meriolare,
zirare
Frasi
so rundhendhe tota chida pro no istare sa zente chensciosa
2.
ite bi sezis rundhendhe in cue, ca no cheret su mere a bi colare?! ◊ rundhabat in sas tancas a die e a note ◊ sas feras istant rundhendhe in su buscu
3.
petzi ses bonu a rundhare introidha chentza contu e chentza cabu! ◊ una note fit rundhendhe in tzitade
Etimo
spn.
rondar
Traduzioni
Francese
faire la ronde
Inglese
to do the rounds
Spagnolo
rondar
Italiano
far la rónda
Tedesco
die Runde machen.
sa , art, prn: cià,
tza Definizione
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene fémina sing. (sa barra, sa corte, sa domu, sa fémina, sa gana, sa lepa, sa mama, sa nue, sa panatera, sa pipia, sa sorri, sa téula), andhat sèmpere bene apostrofau cun númenes chi cumènciant cun vocale (s'ànima, s'arte, s'eréntzia, s'intrada, s'ispina, s'olia, s'ortalíssia, s'umbra): si ponet sèmpere cun númenes upm. (es. sa folla, sa méndhula, sa nuxedha, s'olia, sa musca) e candho inditant su paru, s'arratza, totu sa genia (es. sa craba = totu is crabas, su paru cràbinu, sa fémina = totu is féminas, su paru fémina); che a totu is artículos est pronúmene puru (cun significau de cudha, sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare); cun prep.: a, cun, de, in, pro sa (in srd. no faet mai “articolata”!); su pl. sas, is, as / a/c.: cun númene de parentela inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona-sugetu de sa fràsia (es. Antoni est bénnidu cun sa muzere; sa muzere est essida a cumandhu = cale muzere? cussa de s'ómine chi seus naendho / in sa de... = anch'e ..., a che… (sèmpere gente); sa ’irgonza!… = ita brigúngia!
Frasi
sa die de sa Sardinna ◊ sa domu de sa mama ◊ o sa tzia!, o sa meri!
2.
sa chi mi piaghet mi chírrio ◊ mi pigu sa chi istimu dèu, a mulleri ◊ piga sa chi boles
3.
sa pudha mia criat in sa de compare ◊ a sa de su conaju bi andhaiat àtera zente ◊ unu de sos chimbe fradighedhos andheit a sa de babbu e lu pregunteit, ma babbu lu giagareit nèndheli a si ndhe torrare a sa de nois
4.
Antoni fit cun sa muzere ◊ su pipiu est cun sa mama
Etimo
ltn.
ipsa
Traduzioni
Francese
la,
celle
Inglese
the,
that
Spagnolo
la
Italiano
la,
quélla
Tedesco
die,
jene.
sacramentài , vrb: sacramentare Definizione
giare is sacramentos; rfl. pigare is sacramentos / mòrrere sacramentadu = cun is sacramentus (cunfessau, comunigau, oliau)
Traduzioni
Francese
administrer les sacrements
Inglese
to administer the sacraments to (s.o.)
Spagnolo
sacramentar
Italiano
sacramentare
Tedesco
die Sakramente spenden oder austeilen.
sas , art, prn Definizione
artículu e fintzes prn. fémina pl.: dhue at bidha (Luras) chi est su solu art. pl. po númenes mascu e fémina
Sinonimi e contrari
is
Frasi
sas féminas, sas mamas, sas cosas, sas domos, sas lughes, sas bidhas ◊ sas manos che a su milesu, chi contaiat sas arantzos cun su pè!◊ si fit a li torrare sas colpos chi mi at dadu!…
2.
sas chi mi piaghent mi còmporo! ◊ torra luego, mih, no fetas de sas tuas!
Etimo
ltn.
ipsas
Traduzioni
Francese
les
Inglese
the,
them
Spagnolo
las
Italiano
le
Tedesco
die.
scadracilài , vrb: iscadranchilare*,
scardacilai,
scardacillai,
scardancilai Definizione
segare is cardanchiles a un'animale (po fàere dannu a su mere)
Sinonimi e contrari
irdarcilae,
scardanchinare,
scarracillai,
scarrengibai
Frasi
si ndi arregordais su corrinu de is bacas scardacilladas? ◊ no ant a cantai prus su prantu po is tírrias ne is revesas chi scardancillant is bacas
Traduzioni
Francese
couper le jarret
Inglese
to cut the hocks
Spagnolo
desjarretar
Italiano
sgarrettare
Tedesco
die Hachsen durchschneiden.
scuncodrài , vrb: isconcordare*,
scuncordai,
scuncordare Definizione
segare s'acórdiu, essire in malas, bogare de pare o isconciare una cosa o unu logu bene allichidiu, fintzes cambiare su tempus de bonu a malu / s. sa coja = essire fora de pare maridu e muzere
Sinonimi e contrari
disconcordiare,
isconciare,
isordulare
| ctr.
cuncodrai
Frasi
Peparosa nd'est cuntenta chi tui àpasta scuncodrau cun su vicàriu ◊ cun issu fustis sempri impari, ma eus scuncordau e no si fait a biri prus
2.
cumentza a ndi scuncodrai s'ingirialetu! ◊ no nc'est prus nisciunus a comporai: cumbenit a scuncordai totu e a si spesai!
3.
e no mi scuncòdristi su sànguni! ◊ oi est dí bella ma su tempus nanca torrat a scuncordai
Traduzioni
Francese
rompre un accord,
décomposer,
mettre en désordre
Inglese
to break an agreement,
to disarrange
Spagnolo
romperquebrar un acuerdo,
desarmar,
desarreglar
Italiano
romper l'accòrdo,
scompórre,
méttere in disórdine
Tedesco
die Vereinbarung brechen,
zergliedern,
durcheinanderbringen.
slutài , vrb Definizione
bogare o cambiare su bestimentu de dolu, su lutu
Sinonimi e contrari
| ctr.
allutare,
inlutai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
quitter le deuil
Inglese
to come out of mourning
Spagnolo
desenlutar
Italiano
sméttere il lutto
Tedesco
die Trauer ablegen.
sos , art pl, prn Definizione
artículu chi acumpàngiat is númenes mascos in sa forma de su plurale: s'impreat fintzes coment'e prn.
Sinonimi e contrari
is
Frasi
sos babbos, sos fizos, sos tios, sos frores, sos animales
2.
sos de domo, sos de como, sos de fora, sos chi cherent gai
Etimo
ltn.
ipsos
Traduzioni
Francese
les
Inglese
the
Spagnolo
los
Italiano
i,
gli
Tedesco
die.
sparafundài , vrb: isperevundai*,
sparavundai,
sperefundai,
sperevundai Definizione
betare o calare a s'isprefundhu, fuliare atesu; fintzes essire, andhare de no si bíere prus, atesu, a logu chi no s'ischit
Sinonimi e contrari
apussiare
Frasi
po sa timoria de sa scumíniga, s'allochiamentu nci dhus sparafundat in su disisperu ◊ tocat a nci sparavundai sa genti mala! ◊ anchi dhu sperevundit sa giustítzia! ◊ tremila passus sperevundau siat su tiau fora de mei! ◊ sperefundau siat in su mari sentz'e fundu!
Traduzioni
Francese
engouffrer,
sombrer
Inglese
to sink
Spagnolo
arrojar,
hundir
Italiano
sprofondare,
inabissare
Tedesco
in die Tiefe stürzen,
versenken,
versinken.
speturriài , vrb: ispetorrare*,
spiturriai Definizione
bogare is petorras fora ibbutonandho su bestimentu, ispogiare is petorras, istare a petorras nuas
Sinonimi e contrari
sborciai
Frasi
si spitúrriat sa camisa e nci fait arrui a terra su chi iat cuau in piturras
Traduzioni
Francese
découvrir sa poitrine
Inglese
to throw off one's breast clothes
Spagnolo
despechugarse,
descubrir el pecho
Italiano
scoprirsi il pètto
Tedesco
die Brust entblößen.
spreitzài, spreitziài , vrb Definizione
lassare o bogare sa mandronia, sa preitza
Sinonimi e contrari
ismandronire,
smandronai
| ctr.
ammandronae
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
guérir de la paresse
Inglese
to give up laziness
Spagnolo
desemperezarse
Italiano
spoltrire
Tedesco
die Faulhiet austreiben.
spuntedhài, spuntedhàre , vrb: ispuntedhare* Definizione
bogare o trantzire is puntedhos, is frucàgios, de asuta de sa cosa apuntedhada
Sinonimi e contrari
| ctr.
apontedhae
Traduzioni
Francese
ôter les étais
Inglese
to unprop
Spagnolo
desapuntalar
Italiano
spuntellare
Tedesco
die Stützbalken entfernen von.