Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ficasícu , nf: ficusica Definitzione figu sicada Sinònimos e contràrios càrica 1.

fícatu fícadu

fíchere , vrb: fíghere Definitzione pònnere a istichidura a fortza coment'e in pagu logu o inue no dhue at logu nudha Sinònimos e contràrios clavai, ficare, fichire, istichire Frases no dhue at logu de fíchere tzudha! (Z.Porcu) Ètimu ltn. figere.

fichésu , agt Sinònimos e contràrios fichete 1 Ètimu srd.

fichetàre , vrb Definitzione fàere su fichetu, istare sèmpere in mesu, ananti Frases sa luna, fichetendhe totu in tundhu, mandhat díliga lughe, ca ndhe at dolu a giagarare s'iscuru in sa terra (F.Murtinu) Ètimu srd.

fichète , nm Definitzione puntedhu chi si ponet a sa bide, orrugu de linna chi si cravat in terra Sinònimos e contràrios arradicra, cerboni, fitura, pichete, ràdica 1 Frases apo postu unu fichete a dogni bide Ètimu spn. piquete + fichire.

fichète 1, fichètu , agt, nm Definitzione chi o chie si che ponet in mesu fintzes inue, in cosas o candho no depet, chi si ponet in mesu in dónnia cosa Sinònimos e contràrios afrodhieri, brodaresu, culedhu, fichidhiu, fragnóculu, frobbitzeri, frulciaculu, infulculaditu, infulculosu, intrudhulajolu, narivichitu, turudheri / scundiu Frases at tentu su tempus po si preparai is fuedhus giustus po chistionai cun s'istràngiu sen'e pàrriri fichetu (F.Pilloni) Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fouinard, envahissant Ingresu nosey Ispagnolu meterete, entrometido Italianu ficcanaso, invadènte Tedescu aufdringlich, naseweis, Einmischling.

fichía, fichída , nf Definitzione su fichire, nau mescamente in su sensu de iscúdere, de falare una cosa a cropu iscudendho / fichida ’e dentes = mússiu Sinònimos e contràrios falada, scofada Frases nc'iu bogau a totus a fichidas de pei! ◊ ite fachet de male custa pòvera, chi a sa ghirada de su maridu carchi fichia de pede no li mancat mai?! Ètimu srd.

fichidhíu , agt Definitzione nau de ccn., chi si che fichit sèmpere o tropu in chistiones angenas Sinònimos e contràrios brodaresu, cravadu, fichete 1, fichidu, intrudhulajolu Frases issa est sempri fichidhia in camisa de noi parmus: candu si tratat de amori portat sempri su coru modhi! ◊ a tzerta zente fichidhia podes narre trancuillu chi una colada de zente irbaia bi est in totue ◊ est zente fichidhia e innorante Ètimu srd.

fichidólzu, fichidórzu , nm Definitzione tretu o logu inue unu si ponet prantau, nau mescamente foedhandho de animales; fintzes cuadórgiu Frases sa fera si est falada in su fichidolzu etotu, candho l'ant isparada Ètimu srd.

fichídu , pps, agt: fichitu, fichiu Definitzione de fichire; chi est postu prantau (o fintzes chi est sanu); chi est sèmpere in mesu in cosas chi no depet; nau de logu, chi est in calada meda Sinònimos e contràrios ficadu, istantàrgiu, ritzu / arratu, ràbidu | ctr. corcadu, rutu Maneras de nàrrere csn: èssere male fichidu (nadu de zente) = ritzu ma malàidu, malesanu; èssiri fichiu che su mércuris = sempre in mesu in donzi chistione; fichiu che turra in culurgioni, che púncia in taba = fichetu, sempre in mesu in donzi cosa 2. si est sempre costumadu de iscultare s'Evangéliu cun sa persone fichida ◊ sos runaghes sunt ancora fichidos ◊ cudhu corvu istaiat in fraile fichidu subra de duas ancas deretas che àscia de raju ◊ tantu tempus in s'ispidale, so sempre a cantu reo fichidu! ◊ so rutu a binugos fichidos 3. est sempri fichiu: in dónnia cosa dhoi depit èssi cussu! ◊ fichitos e cuenteris ant a dimannare deretos 4. su logu a laore no fit bonu ca bi aiat palas fichidas e rocas Tradutziones Frantzesu debout, dressé Ingresu erect Ispagnolu levantado, entrometido Italianu ritto, invadènte Tedescu aufgestanden, aufrecht, aufdringlich.

fichidúra , nf Sinònimos e contràrios fichimentu, inferchida, infrichimentu Ètimu srd.

fichiméntu , nm Definitzione su fichire Sinònimos e contràrios fichinzu Ètimu srd.

fichínzu , nm Sinònimos e contràrios fichimentu Ètimu srd.

fichíre, fichíri , vrb Definitzione pesare, pònnere prantau, pesaresindhe istrantàgiu, in pei; istichire, pònnere aintru de ccn. cosa a fortza, a incracadura Sinònimos e contràrios arritzare, clavai, ficare, fíchere, incasciae, incotzigare, istichire, pesai, pichire, tzacare | ctr. arrúiri, colcare / bocare Maneras de nàrrere csn: fichirisí un'idea in conca = tzacaresiche o pònneresi carch'idea in conca; fichire in bonu = ghetai géniu, pònnere amore, leare a bon'ogru; fichire in malu = tènniri malu sànguini a unu, tènniri tírria; èssere comente la fichit = comente l'afilat, acomenti dha pigat; fichire a oju = castiai cun disígiu; fichirebbei su cúcuru (in calecuna cosa)= perderebbei ma sighire a triballare, a fàghere su matessi Frases fíchidi reu e iscúltami bene! ◊ Giuanne no podet fichire a nudha ca est freadu ◊ candho est essidu su zuighe si ndhe sunt totugantos fichidos ◊ apenas fichidu, intendhet sas ancas modhes, azummai a tremuledha ◊ fichimus turres e digas 2. de sa brigúngia, si nci est fichiu in s'istampu prus piticu ◊ at fichidu unu giau in su muru ◊ fichirinci is didus in buca e circa de ndi caciai totu! 3. cussu nci fichit su nasu in dónnia cosa ◊ si ficheit in conca s'idea de l'apostare tota note pro l'agatare ◊ bi l'at fichida in bonu e lu giughet in pranta de manu ◊ bi l'at fichida in malu e calesisiat cosa fatat no li aggradat ◊ sa zente est comente la fichit: boga sa fama e drommi! ◊ cudha peta fit calda calda chi cheriat fichida a oju pro su fiagu bellu chi teniat ◊ su pastore a bortas faghet annadas bonas e ballanzat, a bortas bi fichit su cúcuru e ndhe perdet sacu e sale Ètimu itl. ficcare Tradutziones Frantzesu se lever, enfoncer Ingresu to stand up, to stick Ispagnolu levantarse, clavar, hincar Italianu alzarsi in pièdi, conficcare Tedescu aufstehen, einschlagen.

fichítu, fichíu fichídu

fícu , nf, nm: figu Definitzione genia de mata manna a linna modhe, a fògias largas meda, arraspiosas, chi che dhi orruent in atóngiu: sa linna faendhodhi calecuna segada bogat in sa corgiola e in sa fògia una genia de late chi faet a iscrafíngiu in sa carre; faet su frutu (upm) de làmpadas a s’intrada de s'atóngiu a una o a duas bortas, a calidades: linna e frutu funt de genia fémina, ma in calecunu logu dha faent a mascu; nau in cobertantza, cosa chi praghet meda (mescamente fémina)/ min. fighighedha, fighixedha, fighizola; sa figu = su frutu (upm, foras candho si precisat calecuna cosa, ca tandho si narat pl. puru); sas figos = is matas de sa figu, sas àrbures / calidades de figu: niedha de duas bias, perdingianu, murra, bianca, cana, ruja, pitilonga, birdi, callaresa, monteleone, martinedha, mendhulita; figu ancora crua meda = pupu, crabione; figu unfiada = ufrone, crabione coghindhe; figu cota iscrachedhada = scrita; figu bícia = sichizone; figu cota meda, allizada = càriga; partes de una figu (frutu): tanaxi (o nasedhu, pitu), sa corza, sa mata, su sèmene; figu majólica = itl. magnòlia; figu de prima = nau de una calidade chi ndhe bogat duas bortas, cussa chi coet in làmpadas (sa de duas coet in austu/cabudanni) Sinònimos e contràrios aicu, figuera Maneras de nàrrere csn: tòdhere, bodhire a fighinu = bodhire dae s'àrbure su frutuàriu a unu a unu, comente si bodhit sa figu; figu morisca = carrúciu, morisca; sa figu de sa bula = nú de su gúturu; sa figu o male de sa figu = figone, una zenia de maladia chi leat a sas berbeghes (lis faghet sa peta groga), àtera zenia de maladia chi leat a su bestiàmine bulu (si no est curadu in tempus ndhe faghet su sàmbene in buca e morit); figu de mari = zenia de cótzula, animaledhu de mare a corza, bonu a manigare; figu màsciu = pisci figu, una zenia de pische (gadus minutus capelanus); fàghere s'infumentu de sa figu = fai fumu de linna de figu po curai s'animali chi tenit sa maladia de sa figu Frases su figu de s'ortighedhu est ispozadu (A.Casula)◊ sos pisedhos cuados in punta de sas figos si tatant, inguldones, che astores ◊ sas figos faghent in logu de abba e in logu sicu ◊ de sa mata de sa figu imparai custu paragoni: candu is nais si faint modhis e bessint is primus follas cumprendeis chi s'istadi est acanta 2. medas bortas ndi arruit prima sa figu sana de sa ferta ◊ compare, corvos in sa figu b'at chi bolla sunt fatendhe a disania! ◊ so pigadu a s'àrbure a mi manigare pagas figos ◊ su sèmene de sa figu, bellu e tundhu, ti màculat sa vida e s'onore (B.Mureddu)◊ si podit fortzis arregolli àxina de is ispinas o figu de is cresuras? Sambenados e Provèrbios smb: (De)vigus, Figos, Figus / prb: truncu de figu, àstula de figu! Terminologia iscientìfica mtm, frt, Ficus carica var. domestica Ètimu ltn. ficus Tradutziones Frantzesu figuier, figue Ingresu fig (tree) Ispagnolu higuera (f), higo Italianu fico Tedescu echter Feigenbaum, Feige.

ficumorísca , nf: figamurisca, figumorisca Definitzione figu morisca, genia de mata a panes o tàulas o fògias (su truncu o bratzale) ladas e grussas, totu súciu, cun is fògias chi parent agúgias (funt is fògias própriu), fatas a ispina: faet meda fintzes in logu làngiu e de orroca ca aguantat su sicore, bogat unu frutu (upm) cun su corgiolu ispinosu meda, a ispinas minudedhedhas a matuconedhu assentadas a fileras, de sabore druche e cun sèmene meda; una calidade (f. areste) est prus ispinosa de sa maseda in sa tàula e in su frutu e dha ponent meda a fàere cresura / figumorisca de folla = ficumorisca de sagura, o sagurada, sa chi creschet in parte incarnada in mesu de sa tàula, coment'e chi sa tàula siat totu a unu cun sa corza; figumorisca a matza niedha; figumorisca cruàxini = cruonza o birdiggroga Sinònimos e contràrios carrúciu 1, figamoru, fimorisca, figutzíndia, morisca Frases gioghendu a cuai nc’est intrau a mesu de unu cràchiri de figumorisca ◊ at fatu una pipia de una fògia de figumorisca 2. sa genti papat figumorisca ◊ ge fui disigiosu de sa cosa frisca…, sa figumorisca mi at iscramentau! Terminologia iscientìfica frt, Opuntia ficus-indica Tradutziones Frantzesu figue de Barbarie Ingresu indian fig Ispagnolu chumbera Italianu fico d'India Tedescu echter Feigenkaktus, Kaktusfeige.

ficumoriscàre , vrb Definitzione andhare a cricare o bodhire figumorisca Ètimu srd.

ficumoriscàrju , nm Definitzione logu totu prantau a figumoriscas Sinònimos e contràrios moriscarzu Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd.