A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

fiàtu fiàdu 1

fiazàre , vrb: viagiai* Definitzione viagiare, fàere viàgios Sinònimos e contràrios biaxai.

fiàzu , nm Definitzione su andhare de unu logu a s'àteru, un'andhada e una torrada carrandho cosa o faendho misciones; su càrrigu chi si leat, o su tanti de portare, de unu logu a s'àteru Sinònimos e contràrios biàgiu, giazu / càrrigu Frases fatu at a Sarule tres fiazos andhendhe che girau de chervedhu! (T.Ziranu) 2. custu muntone de cosa lu partimus in duos fiazos.

fíba fía

fibadúra , nf: afiladura, filadura Definitzione su si cannire, filare; isperradura, apertura de muru, de linna o àteru de materiale tostau Sinònimos e contràrios abbelta, abbeltura, afilada, filidura, sinnigada, tzacadura 2. s'aconciacóssiu fiat is istampus cun su girabbarchinu, is cancarronis a su fiuverru e po cantu andàt sa fibadura de s'istrexu poniat puntus ◊ su bentu nc'intrat in is filaduras de is fentanas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fente, fissure Ingresu fissure Ispagnolu hendidura Italianu fessura Tedescu Spalt.

fibài , vrb: afilare 1, filai, filare Definitzione fàere una filada, una síngia fine che filu (fibadura), ma de segada chi si faet cun cropu, nau prus che àteru de istrégiu fatu de cosa tostada chídrina (imbidru, terra, ma fintzes linnàmene, muru) Sinònimos e contràrios abbèrrere, cannire, filiri, frasellare, fresai, iscrafangiai, sacai, scanniri, sinniai Frases cussu est unu pratu filau ◊ cussa crésia est a murus filaus 2. si fibat su coru, si trúmbulat su sàngui, s'intruat su sentidu, si trobílicat s'ànima (L.Porcedhu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fendre Ingresu to cleave Ispagnolu hender Italianu fèndere Tedescu spalten.

fibài 1 , vrb: filai 1, filare 2, filari Definitzione trebballare o trochigiare lana o àteru po dha fàere a filu de impreare in tessíngiu: si narat fintzes de cosa chi essit grussa; nau in cobertantza, cuncordare calecuna cosa de malu po ccn.; essire coment'e a filos; nau de fémina, abbarrare bagadia Maneras de nàrrere csn: filare a bambu = filare chentza profizare sas enas; filare a crispu = filare profizendhe forte, afissu; filare una fune de zuncu, de cànnau, filare una trobea; filàrela bene (una brulla, un'ingannu, una trampa) = trogai una farrassa manna, fata bèni; filare sa corda a unu = andai a tinu po alcantzai o po isciri ccn. cosa secreta; filai sonnu = drommire Frases po fàere bella e longa sa soga filaiant totu a sa prantada ◊ in domu biviat fibendu ◊ nendhe nendhe filàt sa betzighedha pubadas mannas de istupa o lana ◊ custas sunt funes de pramma filadas a dópia manu 2. su casu nou filat, daghi lu ponent in su fogu 3. ocannu sos de su comitadu bos l'ant filada bene: custa borta a bois de sa fae s'iscorza! ◊ cussos funt filandho… mancari si che filent fintzes sa frisciura! 4. ti bollu agatai istinghiritza, cara de luna, fibada, allinzada in is pius de trigu Ètimu ltn. filare Tradutziones Frantzesu filer Ingresu to spin Ispagnolu hilar Italianu filare Tedescu spinnen, planen, Fäden ziehen.

fibbía, fíbbia , nf: cíbbia, fribbia, tíbbia Definitzione una genia de lóriga de metallu, chi acabbat una de is duas bandhas de unu chintórgiu, inue intrat sa coa de sa parte contrària e benit firmada cun su puntu (genia de agúgia chi intrat in d-unu de is istampighedhos de sa coa).

fíbbra , nf Definitzione genia de filighedhu o ena chi giughent is erbas e is linnas; vena de linnàmene Sinònimos e contràrios ena Terminologia iscientìfica rbr.

fibèra , nf: filera Definitzione cosas meda (fintzes gente) una aifatu de s'àtera a longu a longu: filera de montes, de matas, de nues, de màchinas e àteru; fintzes cosas postas subràbari Sinònimos e contràrios arrenghera, cadenale 2, cordu, fila, filare 1, filleri, filerina, giuali, lérina, órdine Frases miraia sas rúndhines bolendhe a filera ◊ allónghiat is bratzus, a su buju, e nci fait arrui una fibera de pratus de sa mesa ◊ fuit una filera longa de zente comente si ne bidiat de novenantes annanne infatu de su santu ◊ andhabat a puntorju in manos sitziandhe e ghiandhe sa filera de sas béstias ◊ candu arrít dhi bis duas bellas fileras biancas de dentis Ètimu ctl. filera Tradutziones Frantzesu file, série, rangée Ingresu line, series Ispagnolu fila, serie, desfile Italianu fila, sèrie, sfilata Tedescu Reihe, Serie.

fibincítu , nm: filacitu, filicitu Definitzione agiummai coment'e filu etotu de calecuna cosa, trama, bículu de orrobba chi s'iscórriat (ma si narat fintzes in su sensu de pagu pagu); filus de unga o tzudhas de sos pódhiches: pigighedhu o limbedhu de carre chi si ndhe artzat apresu a is ungas / filicitu de fasolu, de fà = zenia de filu chi sa tega zughet a una bandha, ue si abberit, de su nasedhu a sa punta, e si ndhe bogat innanti de lu còghere; fai a filicitus = bogare a corriolos, irburzare Sinònimos e contràrios chirriolu, filliocu, firiolu, pilighitu / bulza / fannuga, filinzone, filiuncu, panarighe, perunga, pibitzili, pilinzone, pilisungra, tanarígia 3. at respustu chena de unu filicitu de timoria Ètimu itl. filaccia.

fíbixi , nm: fíliche, fílige, fílighe, fílighi, fíligi, fílixi, físcibi, fixi Definitzione genia de erba a costa fine ma forte chi faet mescamente in logu a cara a nord in montes e chi candho essit giughet sa punta acancarronada / genias de fílighe: cabadhinu (Pteridium aquilinum), fémina (Athyrium filix-femina), màsciu (Dryopteris filix-mas, Pteridium aquilinum), cérbinu (Polypodium vulgare), ladu (Phyllis sagittata), mannu (Osmunda regalis)/ genia de frastimu: ancu portent sas manos che fílighe naschindhe! = is manus acancarronadas!; casu in fíligi = preta frisca imboligada cun foza de fílighe intro de unu pannitzu e posta a sucutare apicada: si mànigat sa die etotu Sinònimos e contràrios fígili / ttrs. fírigu Frases s'at fatu unu tedile de fílighe a modhita ◊ dhoi at fílixi in s'oru de s'arriu Terminologia iscientìfica rba, Asplenium adiantum-nigrum, Athyrium filix-femina Ètimu ltn. filice(m) Tradutziones Frantzesu fougère Ingresu fern Ispagnolu falzia negra, culantrillo negro Italianu félce Tedescu Schwarzer Milzfarn, Frauenfarn.

fíca , nf, nm: frica 1, fricu 1 Definitzione genia de ingestu chi si faet ponendho su pódhighe mannu in mesu de is àteros primos duos a púngiu serrau e ispudandho in su matessi tempus dispretziandho a ccn. o calecuna cosa de mala manera Sinònimos e contràrios sicas Maneras de nàrrere csn: fai is ficas; fàchere sas ficas in buzaca = a traitoria; a ficas fatas = fendi is ficas Frases dhi dexit che sa fica in s'ogu ◊ a sa pòvera li faghent sa fica e s'est bella passat pro fea! ◊ at fatu sas fricas cun ambas manos a bia a Castedhu inuve est sa Regione ◊ cussu púntziat milli afetos, ma ti fachet sas ficas in buzaca! ◊ sos de Orune fachent sos fricos Ètimu itl. fica.

ficàda , nf Definitzione su ficare; su ndh'èssere ficadu, istrantagiau, prantau; genia de camminu in logu malu, in costera, fatu de dhue pòdere passare carru, tratore, màchina / no intrat in f. (nau de unu) = no intrat in cuadernu, no arrexonat, fait s'abbetiosu; pònnere in f. carchi cosa = torrai a incarrerai, a fai camminai, a bíviri Sinònimos e contràrios arritzada, pesada, strantaxada / alciada, altzadòglia, ampuada, muntada, picada, pigadorza | ctr. sétida / cabada Frases sa ficada chi si ndhe at fatu ndh'as bidu, tue, de zente fuindhe!… 2. trazant una rughe in ficada pedrosa e abbadrina ◊ custu prozetu est nàschiu cun s'iscopu de torrare a pònnere in ficada sa limba sarda Terminologia iscientìfica slg. Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu piste Ingresu track Ispagnolu pista Italianu pista Tedescu Pfad.

ficadósu , agt: figadosu, fidigosu Definitzione chi giughet figau meda, nau de gente po su coràgiu meda chi tenet Sinònimos e contràrios alientosu, animosu, coragiosu, coragiudu, coribilosu, corosu | ctr. timarosu, timicosu, timigiolu Frases sas féminas piús fidigosas si auneint totu umpare e andheint a su re Ètimu srd.

ficàdu , pps, agt Definitzione de ficare; postu istrantagiau, prantau in terra, o fintzes chi no est ciciu; nau de unu, chi s'intendhet bene e no est prus in letu Sinònimos e contràrios fichidu, istantàrgiu, pesadu, reu, ritzu | ctr. corcau Maneras de nàrrere csn: èssere ficadedhu = biatzu; a sa ficada = a sa ritza, istrantaxus 2. dórmini nudas, pienas de sazos, sas àrvures: ficados barrasolos inue lentos bolos si pasant de ideas (F.Sechi)◊ apo dimandhadu a una zovanedha chi bi aiat ficada in sa zanna 3. totu custu tempus mamma istaiat male, ma como za est ficadedha! Tradutziones Frantzesu bien droit Ingresu up-right Ispagnolu erguido, erecto Italianu erètto (in piedi) Tedescu errichtet, aufrecht.

fícadu , nm: fícatu, fídigu, figadu, fígadu, figau, fígodo, fígudu, ícatu Definitzione sa gràndhula prus manna de totu sa carena, in colore de castàngia, a destra asuta de su prumone, in bentre: bogat su fele e digirit su grassu, produet proteinas, ndhe arregollet cosa toscosa de su sàmbene / a./c. dhue at maneras de nàrrere chi dhu faent plurale / su fídigu (o mela) de sa manu = sa prupa grussa asuta de su primu ossu de su pódhighe mannu, a sa parte de sa pranta Maneras de nàrrere csn: sas alas de su fígadu = itl. lòbi; èssiri de malus figaus = istare male de saludu; a contu de fícados = contendi cantus seus, cantus funt; èssere cun su fídigu in dentes = arrennegau meda, cherpendi de su feli; fai una cosa a crepu de figau, a crepus de figau = a malaggana, ammarolla, mancari crebes/crebet; figau aperdixedhau = a nodighedhos coment'e predighedhas, malàidu Frases su bufonzu a tropu li at guastu su fígadu ◊ su fígadu de su porcu est bonu a manigare fintzas crú, caente ◊ su figau de su procu est bellu arrustiu cun sa napa 2. a mimi no mi ndi nareis de custas cosas, ca mi unfrant luegu is figaus! ◊ bidèndhelu cun su fídigu in dentes lu preguntat ite dimónios aiat ◊ dèu ti nau ca eja mancai a crepus de figau! ◊ dhu fais aposta po fai unfrai is figaus a is àturus! Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. ficatum Tradutziones Frantzesu foie Ingresu liver Ispagnolu hígado Italianu fégato Tedescu Leber.

ficàntzia , nf: aficàntzia* Definitzione incuru, interessamentu chi si ponet in su fàere, e tandho fintzes ibertu, isperàntzia de unu arresurtau Sinònimos e contràrios aficu, iscetu Frases poníndhebbi unu pagu de ficàntzia, sas pitzinnas ant imparadu a nadare.

ficàre , vrb Definitzione pesare, pònnere istrantagiau, prantau, pesaresindhe istrantàgiu, pesaresindhe de letu sanandho de ccn. maladia Sinònimos e contràrios arritzare, fichire, istantargiai, pesai, pònnere, sanai | ctr. crocai, incruai Maneras de nàrrere csn: ficare de renes = andai mellus, assusai, tènniri prus pagu abbisòngius; ficare simpatia, ódiu a unu = ghetai, pònnere, àere, muntènnere simpatia, ódiu a unu; ficare che preneta = incravai de no si mòviri prus; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu Frases ficadindhe ritzu, ca corcadu no andhat bene a fàghere custa cosa! ◊ ficare unu furcarzu, unu rocu, puntzas in su muru ◊ si l'at cotadu suta, gherrendhe, e li at ficadu sos benugros in mata 2. una die non ficheis piús e nos lasseis pro sempre ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent! ◊ si fico dae letu isto in terra frundhidu Tradutziones Frantzesu ériger, enfoncer, s'élever Ingresu to erect, to hammer, to get up Ispagnolu erigir, hincar, levantarse Italianu erìgere, conficcare, alzarsi Tedescu errichten, einschlagen, aufstehen.

ficàrju , nm Definitzione logu prantau a figos, inue dhue at matas meda de figu Sinònimos e contràrios fighera, fighizola Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu figuerie Ingresu fig garden Ispagnolu higueral Italianu ficàia Tedescu Feigenhain.