fiàtu fiàdu 1
fiàzu , nm Definizione su andhare de unu logu a s'àteru, un'andhada e una torrada carrandho cosa o faendho misciones; su càrrigu chi si leat, o su tanti de portare, de unu logu a s'àteru Sinonimi e contrari biàgiu, giazu / càrrigu Frasi fatu at a Sarule tres fiazos andhendhe che girau de chervedhu! (T.Ziranu) 2. custu muntone de cosa lu partimus in duos fiazos.
fíba fía
fibadúra , nf: afiladura,
filadura Definizione
su si cannire, filare; isperradura, apertura de muru, de linna o àteru de materiale tostau
Sinonimi e contrari
abbelta,
abbeltura,
afilada,
filidura,
sinnigada,
tzacadura
2.
s'aconciacóssiu fiat is istampus cun su girabbarchinu, is cancarronis a su fiuverru e po cantu andàt sa fibadura de s'istrexu poniat puntus ◊ su bentu nc'intrat in is filaduras de is fentanas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fente,
fissure
Inglese
fissure
Spagnolo
hendidura
Italiano
fessura
Tedesco
Spalt.
fibài , vrb: afilare 1,
filai,
filare Definizione
fàere una filada, una síngia fine che filu (fibadura), ma de segada chi si faet cun cropu, nau prus che àteru de istrégiu fatu de cosa tostada chídrina (imbidru, terra, ma fintzes linnàmene, muru)
Sinonimi e contrari
abbèrrere,
cannire,
filiri,
frasellare,
fresai,
iscrafangiai,
sacai,
scanniri,
sinniai
Frasi
cussu est unu pratu filau ◊ cussa crésia est a murus filaus
2.
si fibat su coru, si trúmbulat su sàngui, s'intruat su sentidu, si trobílicat s'ànima (L.Porcedhu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fendre
Inglese
to cleave
Spagnolo
hender
Italiano
fèndere
Tedesco
spalten.
fibài 1 , vrb: filai 1,
filare 2,
filari Definizione
trebballare o trochigiare lana o àteru po dha fàere a filu de impreare in tessíngiu: si narat fintzes de cosa chi essit grussa; nau in cobertantza, cuncordare calecuna cosa de malu po ccn.; essire coment'e a filos; nau de fémina, abbarrare bagadia
Modi di dire
csn:
filare a bambu = filare chentza profizare sas enas; filare a crispu = filare profizendhe forte, afissu; filare una fune de zuncu, de cànnau, filare una trobea; filàrela bene (una brulla, un'ingannu, una trampa) = trogai una farrassa manna, fata bèni; filare sa corda a unu = andai a tinu po alcantzai o po isciri ccn. cosa secreta; filai sonnu = drommire
Frasi
po fàere bella e longa sa soga filaiant totu a sa prantada ◊ in domu biviat fibendu ◊ nendhe nendhe filàt sa betzighedha pubadas mannas de istupa o lana ◊ custas sunt funes de pramma filadas a dópia manu
2.
su casu nou filat, daghi lu ponent in su fogu
3.
ocannu sos de su comitadu bos l'ant filada bene: custa borta a bois de sa fae s'iscorza! ◊ cussos funt filandho… mancari si che filent fintzes sa frisciura!
4.
ti bollu agatai istinghiritza, cara de luna, fibada, allinzada in is pius de trigu
Etimo
ltn.
filare
Traduzioni
Francese
filer
Inglese
to spin
Spagnolo
hilar
Italiano
filare
Tedesco
spinnen,
planen,
Fäden ziehen.
fibbía, fíbbia , nf: cíbbia, fribbia, tíbbia Definizione una genia de lóriga de metallu, chi acabbat una de is duas bandhas de unu chintórgiu, inue intrat sa coa de sa parte contrària e benit firmada cun su puntu (genia de agúgia chi intrat in d-unu de is istampighedhos de sa coa).
fíbbra , nf Definizione genia de filighedhu o ena chi giughent is erbas e is linnas; vena de linnàmene Sinonimi e contrari ena Terminologia scientifica rbr.
fibèra , nf: filera Definizione
cosas meda (fintzes gente) una aifatu de s'àtera a longu a longu: filera de montes, de matas, de nues, de màchinas e àteru; fintzes cosas postas subràbari
Sinonimi e contrari
arrenghera,
cadenale 2,
cordu,
fila,
filare 1,
filleri,
filerina,
giuali,
lérina,
órdine
Frasi
miraia sas rúndhines bolendhe a filera ◊ allónghiat is bratzus, a su buju, e nci fait arrui una fibera de pratus de sa mesa ◊ fuit una filera longa de zente comente si ne bidiat de novenantes annanne infatu de su santu ◊ andhabat a puntorju in manos sitziandhe e ghiandhe sa filera de sas béstias ◊ candu arrít dhi bis duas bellas fileras biancas de dentis
Etimo
ctl.
filera
Traduzioni
Francese
file,
série,
rangée
Inglese
line,
series
Spagnolo
fila,
serie,
desfile
Italiano
fila,
sèrie,
sfilata
Tedesco
Reihe,
Serie.
fibincítu , nm: filacitu, filicitu Definizione agiummai coment'e filu etotu de calecuna cosa, trama, bículu de orrobba chi s'iscórriat (ma si narat fintzes in su sensu de pagu pagu); filus de unga o tzudhas de sos pódhiches: pigighedhu o limbedhu de carre chi si ndhe artzat apresu a is ungas / filicitu de fasolu, de fà = zenia de filu chi sa tega zughet a una bandha, ue si abberit, de su nasedhu a sa punta, e si ndhe bogat innanti de lu còghere; fai a filicitus = bogare a corriolos, irburzare Sinonimi e contrari chirriolu, filliocu, firiolu, pilighitu / bulza / fannuga, filinzone, filiuncu, panarighe, perunga, pibitzili, pilinzone, pilisungra, tanarígia 3. at respustu chena de unu filicitu de timoria Etimo itl. filaccia.
fíbixi , nm: fíliche,
fílige,
fílighe,
fílighi,
fíligi,
fílixi,
físcibi,
fixi Definizione
genia de erba a costa fine ma forte chi faet mescamente in logu a cara a nord in montes e chi candho essit giughet sa punta acancarronada / genias de fílighe: cabadhinu (Pteridium aquilinum), fémina (Athyrium filix-femina), màsciu (Dryopteris filix-mas, Pteridium aquilinum), cérbinu (Polypodium vulgare), ladu (Phyllis sagittata), mannu (Osmunda regalis)/ genia de frastimu: ancu portent sas manos che fílighe naschindhe! = is manus acancarronadas!; casu in fíligi = preta frisca imboligada cun foza de fílighe intro de unu pannitzu e posta a sucutare apicada: si mànigat sa die etotu
Sinonimi e contrari
fígili
/
ttrs. fírigu
Frasi
s'at fatu unu tedile de fílighe a modhita ◊ dhoi at fílixi in s'oru de s'arriu
Terminologia scientifica
rba, Asplenium adiantum-nigrum, Athyrium filix-femina
Etimo
ltn.
filice(m)
Traduzioni
Francese
fougère
Inglese
fern
Spagnolo
falzia negra,
culantrillo negro
Italiano
félce
Tedesco
Schwarzer Milzfarn,
Frauenfarn.
fíca , nf, nm: frica 1, fricu 1 Definizione genia de ingestu chi si faet ponendho su pódhighe mannu in mesu de is àteros primos duos a púngiu serrau e ispudandho in su matessi tempus dispretziandho a ccn. o calecuna cosa de mala manera Sinonimi e contrari sicas Modi di dire csn: fai is ficas; fàchere sas ficas in buzaca = a traitoria; a ficas fatas = fendi is ficas Frasi dhi dexit che sa fica in s'ogu ◊ a sa pòvera li faghent sa fica e s'est bella passat pro fea! ◊ at fatu sas fricas cun ambas manos a bia a Castedhu inuve est sa Regione ◊ cussu púntziat milli afetos, ma ti fachet sas ficas in buzaca! ◊ sos de Orune fachent sos fricos Etimo itl. fica.
ficàda , nf Definizione
su ficare; su ndh'èssere ficadu, istrantagiau, prantau; genia de camminu in logu malu, in costera, fatu de dhue pòdere passare carru, tratore, màchina / no intrat in f. (nau de unu) = no intrat in cuadernu, no arrexonat, fait s'abbetiosu; pònnere in f. carchi cosa = torrai a incarrerai, a fai camminai, a bíviri
Sinonimi e contrari
arritzada,
pesada,
strantaxada
/
alciada,
altzadòglia,
ampuada,
muntada,
picada,
pigadorza
| ctr.
sétida
/
cabada
Frasi
sa ficada chi si ndhe at fatu ndh'as bidu, tue, de zente fuindhe!…
2.
trazant una rughe in ficada pedrosa e abbadrina ◊ custu prozetu est nàschiu cun s'iscopu de torrare a pònnere in ficada sa limba sarda
Terminologia scientifica
slg.
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
piste
Inglese
track
Spagnolo
pista
Italiano
pista
Tedesco
Pfad.
ficadósu , agt: figadosu, fidigosu Definizione chi giughet figau meda, nau de gente po su coràgiu meda chi tenet Sinonimi e contrari alientosu, animosu, coragiosu, coragiudu, coribilosu, corosu | ctr. timarosu, timicosu, timigiolu Frasi sas féminas piús fidigosas si auneint totu umpare e andheint a su re Etimo srd.
ficàdu , pps, agt Definizione
de ficare; postu istrantagiau, prantau in terra, o fintzes chi no est ciciu; nau de unu, chi s'intendhet bene e no est prus in letu
Sinonimi e contrari
fichidu,
istantàrgiu,
pesadu,
reu,
ritzu
| ctr.
corcau
Modi di dire
csn:
èssere ficadedhu = biatzu; a sa ficada = a sa ritza, istrantaxus
2.
dórmini nudas, pienas de sazos, sas àrvures: ficados barrasolos inue lentos bolos si pasant de ideas (F.Sechi)◊ apo dimandhadu a una zovanedha chi bi aiat ficada in sa zanna
3.
totu custu tempus mamma istaiat male, ma como za est ficadedha!
Traduzioni
Francese
bien droit
Inglese
up-right
Spagnolo
erguido,
erecto
Italiano
erètto (in piedi)
Tedesco
errichtet,
aufrecht.
fícadu , nm: fícatu,
fídigu,
figadu,
fígadu,
figau,
fígodo,
fígudu,
ícatu Definizione
sa gràndhula prus manna de totu sa carena, in colore de castàngia, a destra asuta de su prumone, in bentre: bogat su fele e digirit su grassu, produet proteinas, ndhe arregollet cosa toscosa de su sàmbene / a./c. dhue at maneras de nàrrere chi dhu faent plurale / su fídigu (o mela) de sa manu = sa prupa grussa asuta de su primu ossu de su pódhighe mannu, a sa parte de sa pranta
Modi di dire
csn:
sas alas de su fígadu = itl. lòbi; èssiri de malus figaus = istare male de saludu; a contu de fícados = contendi cantus seus, cantus funt; èssere cun su fídigu in dentes = arrennegau meda, cherpendi de su feli; fai una cosa a crepu de figau, a crepus de figau = a malaggana, ammarolla, mancari crebes/crebet; figau aperdixedhau = a nodighedhos coment'e predighedhas, malàidu
Frasi
su bufonzu a tropu li at guastu su fígadu ◊ su fígadu de su porcu est bonu a manigare fintzas crú, caente ◊ su figau de su procu est bellu arrustiu cun sa napa
2.
a mimi no mi ndi nareis de custas cosas, ca mi unfrant luegu is figaus! ◊ bidèndhelu cun su fídigu in dentes lu preguntat ite dimónios aiat ◊ dèu ti nau ca eja mancai a crepus de figau! ◊ dhu fais aposta po fai unfrai is figaus a is àturus!
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
ficatum
Traduzioni
Francese
foie
Inglese
liver
Spagnolo
hígado
Italiano
fégato
Tedesco
Leber.
ficàntzia , nf: aficàntzia* Definizione incuru, interessamentu chi si ponet in su fàere, e tandho fintzes ibertu, isperàntzia de unu arresurtau Sinonimi e contrari aficu, iscetu Frasi poníndhebbi unu pagu de ficàntzia, sas pitzinnas ant imparadu a nadare.
ficàre , vrb Definizione
pesare, pònnere istrantagiau, prantau, pesaresindhe istrantàgiu, pesaresindhe de letu sanandho de ccn. maladia
Sinonimi e contrari
arritzare,
fichire,
istantargiai,
pesai,
pònnere,
sanai
| ctr.
crocai,
incruai
Modi di dire
csn:
ficare de renes = andai mellus, assusai, tènniri prus pagu abbisòngius; ficare simpatia, ódiu a unu = ghetai, pònnere, àere, muntènnere simpatia, ódiu a unu; ficare che preneta = incravai de no si mòviri prus; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu
Frasi
ficadindhe ritzu, ca corcadu no andhat bene a fàghere custa cosa! ◊ ficare unu furcarzu, unu rocu, puntzas in su muru ◊ si l'at cotadu suta, gherrendhe, e li at ficadu sos benugros in mata
2.
una die non ficheis piús e nos lasseis pro sempre ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent! ◊ si fico dae letu isto in terra frundhidu
Traduzioni
Francese
ériger,
enfoncer,
s'élever
Inglese
to erect,
to hammer,
to get up
Spagnolo
erigir,
hincar,
levantarse
Italiano
erìgere,
conficcare,
alzarsi
Tedesco
errichten,
einschlagen,
aufstehen.
ficàrju , nm Definizione
logu prantau a figos, inue dhue at matas meda de figu
Sinonimi e contrari
fighera,
fighizola
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
figuerie
Inglese
fig garden
Spagnolo
higueral
Italiano
ficàia
Tedesco
Feigenhain.