A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

pompósu , agt Definitzione nau de ccn., chi est a pompa, prexau de comente est totu bellu, bene postu o àbbile / èssere p. de ccn. = èssere cuntentu, manninu de ccn. Sinònimos e contràrios bragosu / cdh., ttrs. pumposu Frases passesit in carrela pomposu che unu dindu ◊ issus passillant pomposus bestius de lussu ◊ ses pomposu che paone ◊ fint giòvanos pomposos e bonos ◊ cussa fémina ponit bistiris pomposus, de seda ◊ faina asiosa, faina pomposa ◊ est fémina pomposa e galana ◊ imbidonant sa camisa po abbarrari pomposa 2. Zosepe de sa muzere ndh’est pomposu, ma no si ndhe vocat meta chin zente chi non connoschet (T.Cherchi) Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu splendide, pompeux, fastueux Ingresu splendid, pompous Ispagnolu espléndido, pomposo Italianu splèndido, pompóso, fastóso Tedescu wunderbar, pompös, prunkvoll.

pómu , nm Definitzione matas de frutuàriu, frutu Frases in sa tanca bi aiat pomos birdes inghiriaos de rocas.

pomudèrra , nm: pumederra, pumuderra, pummuderra Definitzione pumu (e fintzes fumu) de terra, genia de ebrúgiu chi si sèmenat carragiau bene de terra e faet a cambu fora, ma asuta in is arraighinas faet un'ingrussamentu tundhatzu (pumu) chi si arregollet po alimentu (upm), bonu cotu a budhiu, fríssiu, orrostiu, cotu in su forru Sinònimos e contràrios fumuderra, patata, pomo Frases unu pratu de pumuderra e minestra bi est pro issa puru ◊ fint chirchendhe unu cantu de pane, revuzendhe calchi pummuderra Terminologia iscientìfica rbzc, Solanum tuberosum Ètimu itl. pomo di terra.

pómulu , nm Definitzione s'ossu de sa trempa, in cara, su tretighedhu chi, asuta de s'ogu ma unu pagu a fora, faet a ispuntone tundhu e sa pedhe arresurtat própriu in pitzu de s'ossu Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu pommette Ingresu cheekbone Ispagnolu pómulo Italianu zìgomo Tedescu Jochbogen.

ponapàre, ponapàri, ponapàru , nm: ponimpari Definitzione chie costumat a istare betandho apare naendho cosas chi no funt, ponendho male de s'àteru, ponendho a brigare s'unu cun s'àteru Sinònimos e contràrios afusadore, afuseri, limbibúdidu, mintapare, missimpari, tragalleri Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu semeur de discorde Ingresu troublemaker Ispagnolu encizañador, soplador Italianu mettimale Tedescu Störenfried.

pòndhere , vrb Definitzione su matessi de pònnere / p. focu = tzacare o apuntai fogu e fintzas sciamai a unu, innoriare, bogare cosas chi no sunt; p. in brulla = agguantare sas brullas Sinònimos e contràrios pòniri* | ctr. bocare, leai, picare Frases fit própriu issu a pòndhere in brulla ◊ lu diazis pòndhere in casticu (E.A.Bernardini).

pòne , nm Definitzione genia de bardúfola pitichedha chi si faet girare cun is pódhighes, a bàtoro afaciadas cun d-una lítera iscrita: P (pone), M (mesu, metade), T (totu), N (nudha), chi bolent nàrrere su chi depet fàere su giogadore chi dh’at betada segundhu sa lítera chi presentat candho si firmat (Pònnere, aciúnghere àteru a sa posta, bínchere sa Metade, o Totu, o Nudha) Sinònimos e contràrios baralicu, pimpirimponi Terminologia iscientìfica ggs Ètimu srd.

ponènte, ponènti , nm Definitzione una de is bàtoro bandhas cardinales, sa parte a ue girat su Sole a merie e si che intrat (o chi deasi paret po comente girat sa Terra) Sinònimos e contràrios ocidente | ctr. levante 1 Frases su sole ch'est faladu da'insara in sos saltos ispanos de ponente (S.Casu)◊ e infatu un'istròscia furiosa nos carrighesit Ponente, chi a bisera nos fatesit sa nave e dogni cosa Tradutziones Frantzesu ouest, occident Ingresu west Ispagnolu poniente Italianu ponènte Tedescu Westen.

ponevòcos , nm: ponevogu Definitzione chi o chie est sèmpere in crica de brigas, acostumat a istare brigandho Sinònimos e contràrios aferradore, circabretus, insulladori, mintevogu, piliseri, supuzeri, trebuleri Ètimu srd.

ponevógu ponevòcos

pòni , nm Definitzione paone, genia de pigione mannu / min. ponixedhu Sinònimos e contràrios paboni*, pabu Frases in sa pratza de domu dhoi at duus ponis ◊ is pintas chi faint in s'istrexu de fenu funt ponis, cerbus, sirbonis, cuadhus, arrosas, e àterus.

ponidórgiu, ponidórzu , nm Definitzione postorzu, eremàgiu, logu o tretu ue si arrimat cosa o si dhue firmat fintzes po pausare Sinònimos e contràrios partoxu Frases onzi cosa depet tènnere su ponidorzu suo Ètimu srd.

ponidúra , nf: punidura Definitzione su pònnere; costuma de pònnere bestiàmene in donu po unu pastore essiu de presone o chi a dónnia modu ndh'at pérdiu su suo, po dhi torrare a fàere su tàgiu Sinònimos e contràrios assétiu / ponimentu / cuberadura, paradura / cdh. punitura | ctr. bocadura, leadura Frases candho ndh'est essidu de presone at fatu sa punidura: l'ant dadu chentu chimbanta arveghes ◊ sos custrintos e sos amicos de su malassortau essint a dimandhare sa ponidura ◊ issu si fut torrau a prantare cun cudha moda antiga de sa ponidura Terminologia iscientìfica sntz. Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu collecte Ingresu collection Ispagnolu colecta Italianu collètta Tedescu Geldsammlung.

poniméntu , nm Definitzione su pònnere Sinònimos e contràrios ponidura Ètimu srd.

ponimpàri ponapàre

pòniri, pònnede, pònnere, pònni, pònniri , vrb Definitzione lassare apostadamente in calecunu logu una cosa chi si portat in manos o chi faet a pigare, rfl. firmare, arreare in calecunu logu o tretu, in pitzu de àtera cosa; giare cosa a ccn. po un'iscopu; nau de unu trastu, bestimentu, dinare, tempus, impreare, fintzes ispaciare, pèrdere, ispèndhere, arriscare po iscummissa giogandho; naschire e crèschere a solu, nau de is erbas e matas chi faent chentza dhas semenare o prantare apostadamente, ma fintzes própriu semenare, prantare; foedhandho de animales, parare, pesare, contivigiare po chi crescant e getzant frutu; foedhandho de persona in cantu camminat, andhare, essire, lòmpere a ccn. logu (cun s’avb. che e pron. de 3ˆ p. genéricu dha)/ in poesia, inf. ponne; ger. ponendi, ponzendhe, ponindhe; ind. pres. 1ˆ p. sing. pòngiu, ponzo; cong. pres. 1ˆ p. sing.pòngia-ponza, 2ˆ p. sing. pòngias, 3ˆ p. sing. ponzat Sinònimos e contràrios acollocare, aparai, arremai 1, dare, firmai, imbàtere, lòmpere, míntere, pòndhere / crèschere, semenai, piantare / aparagonare | ctr. bocare, leai, picare Maneras de nàrrere csn: pònnere chi… = fàghere un'ipótesi, supònnere; èssere postu de… = èssere destinu chi…, dipèndhere de sa sorte; pònneresi a… (vrb. inf.) = fàghere…, comintzare a fàghere (su chi narat custu vrb. inf.: pònneresi a caminare, a chircare, a ríere, ponnirisí a fuedhai, a fai, a castiai, e gai); pònnere aficu, cabu, imprastu a carchi cosa = isperai in ccn. cosa, andai avatu de una cosa po dha tènniri o po dha fai a doveri; pònnere in bula (nadu de cosas de manigare) = arrèsciri in su gúturu, èssiri malu a ingúrtiri; pònnere in s'istògomo (nau de cosas de papai) = digidiri cun dificurtadi, intèndiri su papai a pesu me in s'istògumu; pònnere sidi = fai bènniri bisóngiu de bufai, fai sidi; ponner boghes = tzerriai agiutóriu; ponner boghe = ghetai boxi, tzerriai su nòmini a ccn. me is domus, in logu aundi no s'iscít chi dhoi est su meri; pònnere sos canes ifatu a unu = betàreli o aunzàreli sos canes; pònniri in pei una cosa = cuncordare o fàghere una cosa; pònnere in pè a ccn. pro carchi cosa = circai s'agiudu, s'interessamentu de unu po ccn. chistioni; pònniri timoria a unu, pònnere pore = fàgherelu timire; pònnere abbitúdine = pigai (o fai pigai) s'abbitúdini, avesai, avesaisí; pònniri passus, ponnirisí in caminu = fàghere carchi tretu, comintzare a andhare; pònnere dolore = fai bènniri dolori; pònnere oriolu, pidinu = fai stai in pensamentu; pònnere ifatu, pònniri avatu de o a ccn.= andai avatu, pònniri menti, ascurtai a ccn., fintzas cúrriri avatu po iscúdiri o fai mali; pònnere apare cun… = aparagonare, fintzas betare a méschiu totu paris; pònniri una cosa cun un'àtera = cussideràrelas de su matessi valore; pònnere, pònniri a c. = callai a ciorbedhu, currèzeresi, essire zudissiosu, insabiai, cussentire; pònniri a brenti (nau de genti) = fàgheresi a brente manna; pònnere lardu (nau de animali, de genti) = ingrassai meda; pònnere peta (nau de animali) = crèschere meda, impurpire; pònnere unu númene = dare, detzidire unu númene pro ccn.; pònniri cantzoni = iscríere, imbentare una cantone pro ccn. o carchi cosa; pònneresi in mesu, imbia, in pinna = ponnirisí intremesu de duus o de duas cosas, ponnirisí ananti, fai ccn. cosa po fai abarrai in paxi genti certendi o a iscórriu, donai istrobbu e no lassai fai ccn. cosa; pònnere cosa in mesu = (fintzas) pònniri cosa aundi podit fai istrobbu; pònnere cosa a ccn. a fàghere (cómpitu, lessione, àteru) = dare cosa a fàghere; pònneresi mere (in o de carchi cosa) = impobidhaisindi, cunsideraisí meri; pònnere una cosa (es. bestimenta) a campu, a triballare = pigaidha po andai a campu, po trabballai; pònnere unu tantu a ccn. cosa, pònniri a stimu = betare unu prétziu, nàrrere cantu est, cantu pesat; pònniri pei in ccn. logu = intrare; pònneresi una cosa a coro = pigaisí ispédhiu mannu, dispraxeri meda; pònnere fragu = lassai o apicigai fragu, fai bessí cun fragu àtera cosa puru; pònnere bestimenta = bestirisí; pònnere a notu una cosa = fai a manera de dh'arregordai bèni; pònnere in líbberu = iscriri me in líbburu; pònnere manu a unu, a carchi cosa = ghetai manu, farrancas a ccn. po dhu iscudi, a ccn. cosa po dha fai; pònnere in sarbu = portai a logu o a tretu de èssiri foras de perígulu; pònnere lussu = comporai o bistiri cosas de valori meda; pònnere su tempus = nàrriri ita tempus fait; pònnere raighinas = ghetai o bogai arréxinis, barbas (nau de matas), no si ndi andai prus (nau de genti); pònniri asuta a ccn. = aprofitaresindhe, irfrutuàrelu, leàreli sa liertade; ponnirisí, pònniri una cosa in puntu = ammanitzare, assentare o remonire bene; pònnere in pregiudíssiu = pònnere in arriscos, in perígulu de àere dannu, de àere male; pònnere una chistione in ómines = fàghere a ómines, in d-unu pretu o diferéssia, fagher detzidire a ómines sàbios e capatzos chi no siant de una parte e ne de s'àtera; pònneresi sa cara chi… = nàrriri a faci manna chi…, pònneresi su botu, bogai faci a nàrriri ca… Frases at postu una lítera in su cascionedhu ◊ su puzone si ponet in sas àrbures, in terra ◊ su seisei bolendhe istat a su pone pone ◊ s'abe si ponet in sos fiores chirchendhe mele ◊ Cíciu si ponit arrimau acanta a su lacu de s'acuasanta ◊ si at postu s'aràdiu in màchina, sa televisione in domo ◊ si benis a Sos Màrtires de Fonne as a istare inue ti apo a ponne! (Maloccu)◊ su mànigu si ponet in sos piatos in sa mesa ◊ su motore elétricu andhat si li pones sa currente ◊ at postu fogu a sa malesa ◊ pone cue cussa cosa ca no est tua! ◊ su pirastu cherfu ponet in bula ◊ cun coro impiberidu curret e faghet pònnere su maridu 2. bi apo postu una paja de iscarpas chirchendhe su dépidu a isse! ◊ pro sa festa cantu ponides? ◊ bois ponís su binu, nois su pane e su casu ◊ pro fàghere sa domo bi at postu ispesa manna ◊ cantu bi ponimus pro che assuprire a inie? ◊ cantu bi pones chi est comente naro deo? ◊ Fulanu, faghindhe cussu triballu, bi at postu sa vida ◊ seghendhe pedra bi at postu unu pódhighe: bi che lu ant tentu in mesu duas pedras mannas 3. in cussu logu bi ponet frenugu, in cudhu murta ◊ cuss'erba ponet in su solianu ◊ in su petzu chi ponzo trigu, ista seguru chi trigu bi ponet! ◊ in s'ortu ponimus basolu, moriscu, patata, birduras ◊ ponimus un'iscra a fae 4. si at postu pudhas e cunillos in su possessu 5. a nce pònnere in marina e in màrgine a pè ince boliat coràgiu ◊ imbucheit a cadhu e che la ponzeit in su tanchitu ◊ pro tirare in leva che l'at posta in Castedhu ◊ a che la pònnere in s'América bi cheret unu sensale! 6. a pònnere a tie cun a mie est a pònnere s'atarzu cun su ferru ◊ cussas sorres sunt diferentes meda: est a pònnere sa die cun su note! ◊ a pònnere a mie cun tegus est a pònnere a Roma cun Romana! 7. at postu boghes e bi at curtu zente, sinono l'aiant àpidu mortu ◊ "Eremitanu" si dh'iat postu Bobbore ◊ issu cras in custa domu si nci ponit meri (A.Garau)◊ ite tempus at postu sa televisione? ◊ innòi no nci ponit prus pei, cussu! ◊ bois ponni cussa bingixedha cun custa domu?! ◊ s'Istadu italianu est un'Istadu postu in pei prus de unu séculu fait (I.Ortu)◊ su babbu dh'at postu a castiai sa bíngia ◊ cussa criadura fit posta de mòrrere: ant fatu, ant fatu, e totu est istadu nudha! ◊ su pitzinnu no istudiaiat sas poesias chi li poniat su mastru ◊ si pones fatu a sos machines suos za ndhe bogas su cabbale!…◊ pone chi no siat gai comente pessas tue… ti agatas furcadu! ◊ no ti ponzas in pinna ca no bido nudha! ◊ cudhos duos si poniant sa cara chi non deviant pacare ◊ tene fide: as a bídere chi su pisedhu ponet a conca! Ètimu ltn. ponere Tradutziones Frantzesu mettre, poser, installer, allouer, donner Ingresu to put (in), to assign, to put down Ispagnolu poner, deponer, asignar Italianu méttere, pórre, depórre, posare, installare, assegnare Tedescu stellen, legen, ablegen, setzen, tragen (Kleidungen), geben (Geld), einsetzen, installieren, anweisen, erteilen, zuteilen.

pontàgiu , nm: pontazu Definitzione su ponte de taulones chi faent is maistos de muru po pòdere trebballare in artu Tradutziones Frantzesu échafaudage Ingresu scaffold Ispagnolu andamiaje Italianu pontéggio Tedescu Gerüst.

pontàle , nm Definitzione genia de ponte, prus che àteru po naves e barcas inue no dhue at unu portu veru e própriu, ma fintzes cussu a iscala chi ponent po artzare a, o calare de, is naves Tradutziones Frantzesu appontement, débarcadère Ingresu wharf Ispagnolu embarcadero Italianu pontìle Tedescu Landungssteg.

pontalínu , nm Sinònimos e contràrios giampadorzu, pontica, pontidhu Ètimu srd.

pontarédhu , nm Definitzione min. de ponte, pontixedhu Sinònimos e contràrios pontichedhu.