tilipío , nm Definitzione su pruinedhu fine fine chi si faet treulandho laore o cosas deasi Sinònimos e contràrios ghilipiu, ghitipiu, pilipiu, tipidedhu, tipidipi, tipidiu.
tilipísche, tilipríghe tilibílche
tilítu , nm Definitzione genia de pannu de pònnere in pitzu, ananti, po no s'imbrutare faendho cosa Sinònimos e contràrios antaledha, fadreta, fantallicu, frandha, panneananti.
tílla tídha
tillàre , vrb Definitzione fàere tillas, marchighedhos Ètimu srd.
tillàu , pps, agt Definitzione de tillare; chi est totu tillas.
tílle, tíllia tídha
tílliu , nm Sinònimos e contràrios tija.
tiloría , nf: (sa t. e var.= satiloría) cirolia
tirolia,
tirulia,
toloria,
torulia,
turulia,
tzirolia Definitzione
astore runchininu, genia de pigione mannu papadore de petza; a logos est un'àteru pigione, piticu / pàrrere una turulia = (nau de unu) chi si chèsciat sempri, chi abarrat a su prangi prangi
Sinònimos e contràrios
astorolia,
ciciulia,
tziodhia,
tzurudhia
Frases
eris sa turulia mi at abbutinadu sos pannos ◊ ancu che lu boghet sa tirulia! ◊ ancu lu bocat sa tirulia!
2.
su pisedhu meu no tancat mai buca: paret una turulia
Terminologia iscientìfica
pzn, milvus milvus
Tradutziones
Frantzesu
milan royal
Ingresu
kite
Ispagnolu
milano
Italianu
nìbbio reale
Tedescu
Gabelweihe.
tilpiàdu , pps, agt Definitzione
de tilpiare
Sinònimos e contràrios
afissu
/
cdh. tzilpiatu
Tradutziones
Frantzesu
pressé
Ingresu
squeezed
Ispagnolu
estrujado,
exprimido
Italianu
strizzato,
spremuto
Tedescu
ausgewrungen,
ausgepreßt.
tilpiàre , vrb: tirpiare,
tripiare,
tropiare,
trupiare Definitzione
istrínghere cosa a istrecadura, a murghidura, a atrotigadura, po che dhi bogare su súciu, s'abba; fintzes isfrutuare s'àteru
Sinònimos e contràrios
afíere,
isciuciai,
isprèmere,
profizare
/
acacigai,
atipriare,
irfrutuare
Frases
su pastore trúpiat sas titas de sas arveghes murghíndhelas ◊ l'ant tilpiada che istratzu ◊ si trúpiant sos budrones in su lachedhu ◊ tropiendhe sa raba… faghent brou! ◊ l'at trupiadu a tenatzas ◊ su suore che l'azis tripiadu debbadas
2.
su coro oprimidu restat che limone tripiadu (S.Macis)◊ adiu vida de gherra chi tripiadu mi as pro chimbant'annos! (M.Dore)◊ a su pensionadu lu fúliant tripiadu che limone ◊ no ti fóscighes su coro e ne ti trúpies sos chervedhos! ◊ a sa pianta ti atacas a tilpiare ca sa vida cheres ◊ ant tripiadu sa famíglia de su secuestradu ◊ pro nos fàghere mannos as tirpiadu sas fortzas chi aias
3.
trípio pro su chi at fàmine e fritu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
presser,
essorer
Ingresu
to squeeze
Ispagnolu
estrujar,
exprimir
Italianu
strizzare,
sprèmere
Tedescu
auswringen,
auspressen.
tílviu , nm: dílviu,
tíviu Definitzione
in sa carena de su cristianu, sa cannedha o serra de sa camba; su pische de sa camba, su músculu mannu de apalas in artu
Sinònimos e contràrios
cambatzu,
cambedha,
cannedha,
tínchinu,
tzura
/
piscioni
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tibia
Ingresu
shinbone
Ispagnolu
tibia
Italianu
tìbia
Tedescu
Schienbein.
timàngia, timànza , nf: timòngia,
timonza,
tumanza Definitzione
coment'e làmbria de cucumele chi bogant unas cantu matas e chi abbruxant mescamente in crésia (faet fumu fragosu meda) o ch'impreant a meighina; cosa chi betant a fàere sabone / fogu o pabedha de timòngia = zenia de maladia de sa pedhe (fintzas in buca)
Sinònimos e contràrios
simòngia
/
cdh. timagna
Frases
cun cheras e timonzas cunsagradas l'aerent afumadu sas armadas! (A.D.Migheli)
2.
no chircavant soda nen tumanza: a cussu tempus no ndhe connoschiant (T.Ziranu)
Ètimu
ltn.
*thymania
Tradutziones
Frantzesu
encens
Ingresu
incense
Ispagnolu
incienso
Italianu
incènso
Tedescu
Weihrauch.
timanzàle , nm Definitzione
genia de maladia in sa pedhe
Sinònimos e contràrios
asserra,
iscata
Terminologia iscientìfica
mld
Tradutziones
Frantzesu
teigne
Ingresu
tinea
Ispagnolu
tiña
Italianu
tigna granulata
Tedescu
Grind.
timanzéri , nm: timongeri Definitzione
braxeredhu cun su tapu totu a istampos, fatu de dhu pòdere pigare apicau cun tres cadenitas, ue si ponent pagas braxas cun s'incensu po fàere un'afumentu chi praghet, in is funtziones de crésia, coment'e singiale de adoramentu a Deus
Sinònimos e contràrios
afumentadore,
andhaeni,
andhalutorro,
incenseri,
turredha
Terminologia iscientìfica
prdc
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
encensoir
Ingresu
censer
Ispagnolu
incensario
Italianu
incensière
Tedescu
Weihrauchfaß.
timarósu , agt: timerosu,
timoriosu,
timorosu Definitzione
chi acostumat a tímere tropu, chi no tenet coràgiu
Sinònimos e contràrios
cobardu,
pagurosu,
timicosu,
timigiolu,
timizosu
| ctr.
atreviu,
coragiosu
/
cdh. timurosu
Frases
sa picioca istimàt s'isposu ma fiat timarosa a su puntu de no s'isciri rebbellai a is de domu chi fiant contràrius ◊ ogni tantu s'intendhet calchi tiru chi assuconat sa zente timerosa (G.Raga)
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
peureux
Ingresu
fearful
Ispagnolu
miedoso
Italianu
pàvido
Tedescu
furchtsam.
timbàda , nf Definitzione
istrégiu de arràmene; genia de druche modhe coment'e cagiau (mescamente segundhu de ite est fatu)
Sinònimos e contràrios
timbala*
Terminologia iscientìfica
drc
Tradutziones
Frantzesu
crème renversée
Ingresu
pudding
Ispagnolu
flan
Italianu
budino
Tedescu
Pudding.
timbadèra , nf Definitzione mógliu po betare sa timbada Sinònimos e contràrios timballera Ètimu srd.
timbàla, timbàli, timbàlia, timbàlla, timbàllu , nf, nm Definitzione
genia de forma cupuda o mógliu, de làuna o de arràmene istangiau, lisa o coment’e a surcos in costaos, po turta, pulenta o cosas modhes de fàere a betadura a pigare sa forma; genia de papare fatu a bisura de cumossu tundhu, de ghimisone; genia de sedatzedhu cun trinitos apicaos in is oros po sonare acumpangiandho su sonetu in is ballos po fàere sa música prus froria
Sinònimos e contràrios
timbadera,
timballera
/
timbada
2.
in sos furredhos funt budhendhe sos timballos
3.
chi mi torret su sonu de sas lapias ramenosas, campanas brundhas, timballas e concas e sartàghines grecanas (P.Mura)
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
timbale
Ingresu
timbal
Ispagnolu
timbal
Italianu
timballo
Tedescu
Backform.
timballèra , nf Sinònimos e contràrios timbadera Ètimu srd.