A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

Tz , nf: [tizeta] Definitzione su digramma /tz/ est manigiau po arrapresentare su sonu dentale africau surdu siat aintru de foedhu (che in betzu, bratzu, matza, petza, pratza, putzu) e siat in cuménciu (che in tzacu, tzecu, tzicu, tzocu, tzudha), faendho contu chi custu est unu sonu distintivu chi podet fàere fintzes significau diferente de su dentale africau sonoru (es. atzudu no est azudu, catzare no est cazare, botza no est boza, imbartzare no est imbarzare, tzocu no est zocu e àteros) e deosi no serbit mancu a iscríere cun dópia ne unu e ne àteru sonu; est sonu chi currispondhet o podet currispòndhere a unu de is duos sonos chi inditaus cun sa /c/ (sonu africau palatale surdu, es. betzu/béciu, tzúcuru/ciúcuru), o a su sibbilante surdu /–ss–/ (es. petza/pessa, tzúcuru/súcuru), a su dentale oclusivu surdu /t/ (es. putzu/putu, tzonca/tonca), cosa chi faet s'efetu de no cambiare mai in foedhos deosi (variantes cun su matessi significau) su sonu de /c/ e /t/ intr'e duas vocales in cuménciu de foedhu in fonética sintàtica. A/c. su digramma /tz/ est in parte de /ts/ e /Θ/ impreaos in su DES, fintzes si sa /Θ/ Wagner dh'at posta po unu sonu surdu chi si faet faendho essire su sulu cun sa punta de sa limba in mesu de is dentes (fricativu interdentale, a bortas iscritu cun su digramma /th/ in is Autores), ma chi is Sardos funt cambiandho a /t/ o a /tz/ e chi a dónnia modu narat una parte pitica de su sardu e méngius semplificau a /tz/ chi narat totu su sardu.

tza , art: cià, sa* Definitzione artículu impreau po acumpangiare e distínghere unu númene fémina singulare, a logos candho s'art. dh'agatant apustis de sas prep. cun o in Frases cun tza genti creidora si fait benammodiu (G.Moi)◊ custu est unu dannu de tenni in tza menti.

tzàba! , iscl Definitzione nau a su cane po dh'asseliare: prestu!, prest'a un'ala! (itl. passa via!) Sinònimos e contràrios tzeulè!

tzabàda , nf Definitzione genia de bàula chi faent in buca is canes malàidos Sinònimos e contràrios abbau, babada, babosina, bàbula, saliàciu.

tzabagúgu , nm, nf: tzalacruca, tzalacuca, tzalacucu, tzelacuca, tzilicucu, tziligugu Definitzione genia de tzintzigorru longu, chentza corgiolu Sinònimos e contràrios ataligughe, satzaluga, sosoga / cdh. tziricucu Terminologia iscientìfica crp Ètimu srdn.

tzabài , vrb: aciaulai*, ciaulai, saulai, tzaulai, tzaulare Definitzione betare apédhidos comente faent is canes (manigiau fintzes cun valore transitivu); nau in cobertantza, istare naendho, abboghinandho, a murrúngiu cun ccn. Sinònimos e contràrios alloroscare, apedhae, atocare, baulai, imbauai, inciauai Frases is canis candu bint ca su pegus est cassau tzabant a girada ◊ sa càscia chi ant afidau a mei tui dha tzàulas e no dha tocas! (Frigau) 2. sos àteros aiant acussentidu, pro fàghere paghes e no istare a su tzàula tzàula e po dha segare in curtzu (A.Cossu).

tzabbàta , nf: ciabbata, sabbata* Sinònimos e contràrios babbúcia, caciola.

tzabbatéri , nm: ciabbateri, sabbateri* Sinònimos e contràrios botinarju, cartzolaju, mastruiscarpas Frases custu fit unu tzabbateri càrrigu de famíllia.

tzàbiu, tzàbidu , nm Definitzione sa boghe de su cane Sinònimos e contràrios apédhida, apedhu, inciau, itzàbiu, tzàulu Frases dogna tanti ndi arribbat unu tzàbiu de canis ◊ s’est inténdiu unu tzàbidu mannu… fiat su cani de tziu Mundicu Terminologia iscientìfica bga Ètimu srd.

tzàca , nf, nm: tzacu Definitzione múngia de arrennegu, de fele, crepu / tzaca de frebba, de fritu, de sole = callentura forte, fritu meda, sole budhiu Sinònimos e contràrios afuta, arràbbiu, arrennegu Frases aiat iscultadu chena faedhare ma regollinne e ingullinne tzacu ◊ li fuint boltuladas sas istintinas de su tzacu e de sa birigonza ◊ faghimis peus pro bos dare tzacu ◊ soe bidre de su tzacu!◊ fiaus trabballanno a tzaca de sole Tradutziones Frantzesu dépit Ingresu anger Ispagnolu bronca, rabia Italianu stizza Tedescu Ärger.

tzacabingiàdas , nf Definitzione genia de martigusa chi narant fintzes binistra màsciu, iscova de bíngia, de bòi, de preidi, de argiolas e faet coment'e unu frutighedhu a birilledha orrúbia Sinònimos e contràrios cadhamaridos, iscorravoe, líbida, libidana, scovioi Terminologia iscientìfica mt, Osyris alba Ètimu srd.

tzacàda , nf Definitzione su tzacare; fintzes cropu chi faet tzàcurru, iscutulada, addobbada Sinònimos e contràrios tzacadura / colpu, isciuta, isdobbiada Frases fiat cument'e a mi fai intendi in pitzus de su corpus sa tzacada de su martedhu ◊ in su giogu de tzacheponi si depit insertai de chini est sa tzacada. Ètimu srd.

tzacadínu , agt: ciacarinu, tzacarinu Definitzione chi si tzacat, crepat, segat a cropu, chi tzàcurrat (nau de cosa de papare, chi faet unu pagu a tzàcurru); nau de persona, chi deretu si ofendhet, si primmat, chi si che artzat foedhandho / ferru tz. = chídrinu, atarzinu, chi si truncat po dh'atrotigare Sinònimos e contràrios abberiditu / àrridu, bídrinu, chídrinu, fracadinu, stocatzinu, tzacaditu / tzacarrosu | ctr. lentu Frases portu fustigalla tzacadina po allui su fogu ◊ custu est linnàmini chi no s'istruncat ma est tzacadinu, s'isperrat totu 2. gei ses tzacadina, no fait a ti nàrriri nudha! ◊ piciochedha tzacadina, prangiat po dónnia cositedha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fissile Ingresu cleavable Ispagnolu hendible Italianu fìssile, fendìbile Tedescu spaltbar.

tzacadítu , agt Definitzione chi si tzacat, chi si segat a cropu, si aperit Sinònimos e contràrios abberiditu / àrridu, bídrinu, chídrinu, fracadinu, isperraditu, stocatzinu, stochinu, tzacadinu Frases materiale malu cussu tubbu, tzacaditu: a sa pressione de s'abba si est abbertu in duos tretos Ètimu srd.

tzacàdu , pps Definitzione de tzacare Sinònimos e contràrios fichidu, stichidhiu.

tzacàdu 1 , agt: tacadu Sinònimos e contràrios aciacosu, magagnosu, maladióngiu, malesanu, temósigu, tunconidu, tzimiliosu | ctr. líaru, sanu Frases zeo so minadore de purmones tzacados.

tzacadúra , nf: itzacadura, sacadura, tzacarura Definitzione su tzacare; segadura de cosa chídrina, tostada, deasi comente dha faet sa canna chi si aperit de longu, ma chentza èssere segada deunudotu Sinònimos e contràrios tracadura, tzàchida / abbelta, afilada, afiladura, cannidura, calpidura, filidura, isperrada Maneras de nàrrere csn: tz. a manus, a peis, me is laus = trapadas chi faghet su fritu in sa pedhe; tz. de ossos = tracada de ossu chi si segat Frases sa porta de linna portat tzacaduras ◊ is tzacaruras de sa fentana Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fêlure, rhagade Ingresu crack, rhagas Ispagnolu raja, hendedura, grieta Italianu incrinatura, fessura, ràgade Tedescu Riß, Schrunde.

tzacài , vrb: ciacai, sacai, tzacare 1, tzacari Definitzione fàere tzàcurru coment'e de cosa chi iscópiat, isperrare, afilare, apèrrere a cropu, segare a crepadura, crepare de su fritu o de àteru: in cobertantza, su si pigare arrennegu, foedhare male po fele, po tzacu; fintzes iscúdere (po su sonu a cropu chi faet), fàere camminu, andhare, intrare Sinònimos e contràrios abbèrrere, afilai, calpire, cannire, cherpai, filiri, fresai, ischisciai, iscopiare, iscrafangiai, issacai, scanniri, sinniai, tzacarrai, tzocare / incrivire, iscúdere Maneras de nàrrere csn: tzacai a perda = iscúdere a pedra; tzacai is peis a terra = istribitare (pro arrennegu); pratu tzacau = afiladu, cannidu; fai su crepatzaca a unu = fai su crepa crepa, fàchere su derre, fàghere carchi cosa a crebu, mancari crebet, s'àteru Frases nemus ghetat binu nou in istrexus bècius, poita su binu dhus tzacat ◊ sa canna si tzacat si pagu pagu dha fortzant ◊ portat is manus tzacadas de su frius ◊ e innui si depit tzacai s'ou, in punta o in mesu? ◊ papendi cussa cosa gei no si ant a tzacai sa brenti, no! ◊ mi depit pagai su chi mi depit, mancai tzachit… o crepit! ◊ po s'isfortzu de ai arrísiu tropu, dhi fiat tzacada una vena ◊ tzaca, manedha, ca benit babbai! ◊ tzacant is guetus arendi su celu ◊ est tzachendi de s'arrennegu ◊ in su fogu tzacat sa linna frisca, pruscatotu sa folla 2. a su fillu dhi at tzacau una bussinara ◊ lah ca ti tzacu, chi no abarras chietu! ◊ at tzacau su pratu a terra candu at ghetau sa gràtzia a is isposus ◊ mi benit ganas de dha tzacari a su muru ◊ si ti ponit chinta ti tzacat a frastimu, lah! ◊ castiadí e circa de nci tzacai su nuncu! ◊ ci fio a su postu tuo, dhi aio tzacau unu lampu e dhos io abbruscaos cummente a is tiauledhos de s'inferru! 3. toca, tzaca stradoni! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fendre, éclater, crépiter Ingresu to crack Ispagnolu hender, reventar, crepitar Italianu fèndere, fessurare, scoppiare, crepitare Tedescu spalten, bersten.

tzacamanèdha , nm Definitzione tzàcurru de manos Ètimu srd.

tzacamànu , nm Sinònimos e contràrios tzacarramanu.