agiustàda , nf: azustada Definitzione
su agiustare; genia de cuntratu de fàere unu trebballu po unu tanti / fàghere un'a. = comporare a sa russa
Sinònimos e contràrios
adderetada,
istagilu,
scarada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
travail à la pièce (aux pièces)
Ingresu
job contract
Ispagnolu
destajo
Italianu
còttimo
Tedescu
Akkordarbeit.
calastrínu , nm: calestrinu Definitzione
genia de traessa po mantènnere duas bigas de calecuna cosa acostias apare
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
mince pièce de bois servant de support
Ingresu
small chock
Ispagnolu
telera
Italianu
calastrèllo
Tedescu
Unterlegebalken.
camaròne , nm: camerone Definitzione
fràigu, logu mannu meda, serrau, inue podet càbere gente meda o fintzes po butega, a trebballare, a chistire o arrimare cosa
Sinònimos e contràrios
magasinu,
salone
Terminologia iscientìfica
dmo
Tradutziones
Frantzesu
grande chambre,
grande pièce
Ingresu
large room
Ispagnolu
quarto grande
Italianu
cameróne
Tedescu
großes Zimmer.
cumpoltúra , nf: cumpostura Definitzione
su cumpònnere, cumponimentu, siat coment'e cosa siat coment'e manera fintzes de si mòvere, de istare, de bestire (nau de sa persona); trastu o prendha chi si ponet in dossu po bellesa; cumposta de ingannos, ingannia
Sinònimos e contràrios
cumponidura
/
prendha,
tràmmudu
/
cdh. cumpustura
/
abberintu,
estremagiogu,
imbovu,
ingànniu,
tramòglia,
trampa,
troga
Frases
sunt cantones de una tzerta cumpostura: bi at sonetos, otadas e duinas ◊ sos mustatzos chi giughes ti batint fea e pro cumpostura faghes sa figura de sa marmota! ◊ cust'isposa est bella de cumpostura: alta, sútili e liura ◊ fit pitzinna modosa in su faedhu e in sa cumpostura ◊ dh'apu assimbillau a sa cumpostura e a su fuedhai ◊ funt a carris in foras sene mancu una folla de figu de cumpostura ◊ passant in cumpostura de festa is gherreris
Ètimu
spn.
compostura
Tradutziones
Frantzesu
composition,
pièce
Ingresu
composition
Ispagnolu
composición
Italianu
composizióne,
portaménto
Tedescu
Komposition,
Haltung.
cumponidúra , nf Sinònimos e contràrios
cumpoltura,
cumponimentu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
composition,
pièce
Ingresu
composition
Ispagnolu
composición
Italianu
composizióne
Tedescu
Komposition.
cumponiméntu , nm Definitzione
su cumpònnere calecuna cosa e fintzes sa cosa chi si faet o chi si cumponet
Sinònimos e contràrios
cumpoltura,
cumponidura
Tradutziones
Frantzesu
pièce,
composition
Ingresu
composition
Ispagnolu
composición
Italianu
componiménto,
composizióne
Tedescu
Komposition.
fiàdu , nm, nf Definitzione
css. animale mannu de petza (baca, brebè, cuadhu, e àteru); nau in cobertantza (fintzes fiadedhu), una calesiògiat persona, nau unu pagu a disprétziu, bolendho nàrrere chi no est tanti persona bona, e si narat fintzes de bobboi (unu pagu a brulla, po erríere)/ min. fiadutzu
Sinònimos e contràrios
animabi,
pecus
Maneras de nàrrere
csn:
malu fiatu = fiadu malu, cristianu pagu bonu; fiadu berbeghinu, béchinu, bulu, fiadu minudu (animali piticu); fiadu russu = animali mannu
Frases
ite bella fiadu, cussa baca! ◊ su pastore deviat dare contu a unu fiotedhu de fiados berveghinos ◊ li ant regaladu fiados minudos e fiados russos ◊ in su saltu paschiat paritzos fiadutzos ◊ fia teracu anzenu ma mi ndhe essei e mi ponei abbandha cun fiados mios
2.
arratza de fiadu chi at buscadu, a maridu, Fulana: mandrone de prima calidade!
Tradutziones
Frantzesu
bête,
pièce de bétail
Ingresu
beast,
head (of cattle)
Ispagnolu
cabeza de ganado,
res
Italianu
béstia,
capo di bestiame
Tedescu
Vieh,
Tier.
iscaràda , nf: iscarata,
scarada Definitzione
genia de cuntratu po fàere unu trebballu a prétziu firmu, de pagare unu tanti chentza fàere contu de su tempus, a su chi si faet su trebballante: s'impreat agiummai solu coment'e avb.
Sinònimos e contràrios
iscaru
Maneras de nàrrere
csn:
fuedhai a s'i. = de una manera irfatzida; pesai a i. = pesare a ogru; a i. = a bínchidas, a fuliadura, a meda; bèndiri a i. = totu paris, totu sa cosa a una borta (itl. in blòcco); papare a i. = a satzadura a tropu
Frases
ndi at messau de trigu a iscarada, cuss'ómini!…
2.
mancai istracus, faint a iscarada cantendu ◊ cussus si ant giogau a s'iscarada su mantedhu miu ◊ s'intendiat sa genti cantendu a iscarada ◊ ciocedhu, porcu mannale, papa a s'iscarada già pagas totu a nadale! (G.A.Cossu)◊ sento sos basos chi ti dei a cua, mentres cun àtere ses a s'iscarada maseda e tzega! ◊ custas cosas bosatrus dhas osservais a s’iscarada, ma sena de sintzeridadi
3.
ocannu dhoi at ceréxia a iscarada ◊ cun cussa conca isbuida de pobidhu miu chi pigat fogu coment'e un'alluminu, is fillus benint a iscarada!
Ètimu
ctl.
escarada
Tradutziones
Frantzesu
travail à la pièce,
effrontément
Ingresu
job contract,
cheekily
Ispagnolu
destajo,
descaradamente
Italianu
a gara,
còttimo,
sfacciataménte
Tedescu
um die Wette,
Akkord,
frech.
istagílu , nm: istàgiu,
istàgliu,
istallu,
istazu Definitzione
una genia de cuntratu: a cótimu, a impresa
Sinònimos e contràrios
agiustada,
scarada
Ètimu
spn., ctl.
destajo, estall
Tradutziones
Frantzesu
travail à la pièce
Ingresu
job contract
Ispagnolu
destajo
Italianu
còttimo
Tedescu
Akkord.
lócu 1 , nm: logu Definitzione
css. tretu, pentzau mescamente buidu, chentza nudha, css. istérria a manera de dhue pòdere càbere o pònnere cosa (o fintzes leada de calecuna cosa); calesiògiat parte o bandha de unu territóriu e fintzes totu su territóriu, sa gente etotu chi dhue istat o bivet; in s'organizatzione pulítiga de sa Sardigna medievale, s'istadu cun totu su territóriu suo (e po cussu si naraiat Carta de Logu, Corona de Logu, Bia de Logu)/ min. loghighedhu (fintzes in su sensu de l. malu); su logu podet èssere: po sa mannària, largu o meda, curtzu o istrintu o pagu, artu, bassu; po comente càmbiat, in paris, dortu, in falada o in pigada, craru, cuadu; po comente praghet, bellu, feu/légiu, límpiu/netu, brutu; po comente si podet passare, alliscinosu, iscolliaditu; po s'órdine o sa comodidade, allichidiu/remonidu, treulau, bonu, malu (l. malu si narat fintzes de unu tretu de sa carena chi, si dhue at male, segada, iscarràfiu o àteru, po comente si movet est istentosu a sanare)
Maneras de nàrrere
csn:
logu dortu = logu de monte, in costa, totu a pigadas e faladas, furriadas, iscamedhos e gai; logu malu = tretu ue no faghet o daet inzotu a bi colare, prenu de malesa, astrintu e gai; andai a l. = andhare a carchi logu; leare l. = ocupare, prenare logu, tretu; no… logu, in locos = perunu logu (es. no èssere in l., no a andhare a l.); a logu, in logu (coment'e torrada a una dimandha) = perunu logu; fai l. = illargare, fàghere a manera de lassare logu, tretu líchidu, fàchere locu in su colare de unu, donai passu; leàresi su l. = andai a logu, a trevessu, ispainaisí, isterririsí; dare l. = lassai logu, pigaindi s'istrobbu (nau fintzas in su sensu de mòrriri); pàrrere totu su logu paris = crèiri ca est totu fàcili fàcili; a logos, a logu = in tzertos logos ei e in àteros nono; remonire su l. = allichidiri, pòniri sa domu a sétiu; no ballit a l. = no balet a nudha; in l. de… = a su postu de…, in parti de…; l. de frenugu, de gureu, de tzicória = terrinu aundi acostumat a crèsciri (o acostumant a prantai) su fenugu, su gureu, sa cicória; fai arriri su logu = fàghere a ríere sa zente, fàghere birgonzas; incirai su logu = pònnere sa zente, sos àteros, o fintzas solu s'àteru in buluzu; torrare su coro a locu = dare asséliu a su coro, a s'ànimu; torrare a logu = (fintzas) torrare a su caminu zustu, dàresi un'adderetada in su cumportamentu
Frases
pone inoghe cussa cosa, ca che at logu! ◊ aundi mi dha pongu custa cosa, chi no tengu logu?! ◊ nos amus fatu logu e donzunu tenet s'aposentu sou ◊ custa cosa leat tropu logu
2.
a sos Sardos nche los ant picaos a totus a locos mai bidos a gherrare frades ◊ tenent sa pretesa de chèrrere cumandhare in locu nostru ◊ iscurtaio su nàrrere antigóriu pro connòssere is logos de su logu ◊ ndhe ant bidu de logos faghindhe cussu viazu gai longu!…
3.
- A ue ses andhendhe? - A unu logu! ◊ no b'at nudha in logu ◊ su ladru no at fide in logu ◊ virtuosa sias chi no ndh'apat in logu che a tie! ◊ chirca ca ti chirco e isse no in logu! ◊ no bi at ànima in logu ◊ - Inue lu pones? - In logu! ◊ - A ue ses andhendhe? - A logu: so solu essindhe a intrare linna!
4.
dhui fiat genti meda e in custas dis de festa no fait a dhui fai logu!
5.
no ti les su logu: ista in domo ca mi serbis! ◊ si la lassas, cuss'erba si leat su logu ◊ no ti lees su logu, como, ca semus ponindhe a manigare!
6.
si li das logu, a cussa bona pessone, ti che intrat fintzas in domo tua ◊ no apo a istentare a bos dare logu, malàidu comente so! ◊ no mi trasendho meda: isco chi sezis in istrintu e già bos do logu
7.
totu su logu paris ti paret, a tie: candho b'ifundhes su pódhighe as a bídere cantu costat a fàghere cosa gai!
8.
s'umanidade a logos est gherrendhe ◊ a logus s'àcua est salia
9.
ma càstia cussu cristianu, incirendi su logu a no andai a votai! ◊ tocat a no cullonare su logu cun bàrtzigas, ca deasi ses cullonandhe a tie etotu!
Sambenados e Provèrbios
smb:
(De)logu
/
prb:
chin sa linna de su logu ist a si fàere su fogu!
Ètimu
ltn.
locus
Tradutziones
Frantzesu
lieu,
endroit,
espace,
pièce,
territoire
Ingresu
place,
space,
environment,
territory
Ispagnolu
lugar,
espacio,
territorio
Italianu
luògo,
spàzio,
pósto,
ambiènte,
territòrio
Tedescu
Platz,
Raum,
Umgebung,
Umwelt,
Gebiet,
Land.
pécus , nm: pegus Definitzione
css. animale mannu de petza (baca, brebè, cuadhu, e totu deosi); nau in cobertantza, una calesiògiat persona, nau unu pagu a disprétziu, bolendho nàrrere ca no est tanti persona bona, e si narat fintzes de bobboi (unu pagu a brulla, po erríere)/ min. peghitu, pegugedhu; pegos cuncordos = animalis, bòis, chi si addatant unu a s'àteru e fait a dhus giúngiri impari
Sinònimos e contràrios
animabi,
fiadu
/
pècore
Frases
cussos sunt pegos de mola! ◊ po no perdi unu pegus cantu no as girau!◊ de pegos bonos formadu at masones ◊ medas colant in cussu locu chin pecos mustrencos ◊ sos pacos pecos chi mi sunt restaos timo chi nche los giuca a bochidorju ◊ non pongas cani a dogna pegus! ◊ tenit centu pegus de brebeis
2.
bellu pegus, cussu cristianu, mih!
Ètimu
ltn.
pecus
Tradutziones
Frantzesu
pièce,
tête
Ingresu
animal
Ispagnolu
res,
cabeza de ganado
Italianu
capo di bestiame
Tedescu
Stück Vieh.
pedàssu, pedàtzu , nm Definitzione
orrugu de terrenu, de calecun'àtera cosa; fintzes orrughedhu de cosa chi si ponet asuta de calecunu trastu o àteru po acotzu, po cicire méngius, a bisura de pei (e deosi est fintzes su truncu o cambu ue si ponet s'istica, si faet s'iferta, e fintzes traessile de un'iscala)
Sinònimos e contràrios
acantu 1,
arrogu,
bículu
Frases
si ndhe podiant fintzas brigonzare a murruzare a nois unu pedassedhu de terra pro narbone! ◊ pedassos de peta
2.
a donzi puntedhu li cheret su pedatzu suo
Ètimu
spn.
pedazo
Tradutziones
Frantzesu
pièce de terre
Ingresu
plot of land
Ispagnolu
parcela
Italianu
appezzaménto
Tedescu
Grundstück.
pétzu , nm Definitzione
truncu mannu de linna, longu e no tanti grussu, pruschetotu segau a serra, chi ponent po agguantare ccn. cosa grae meda o de pòdere pigare pesu grae (es. teulada, intaulau)
Sinònimos e contràrios
biga,
trae
/
terrinu
Maneras de nàrrere
csn:
p. de terra = terrinu; petzus lauraus = terras prenas; èssiri p. de furca = malu, trassosu, malafatore; petzu de giòvunu, de ómini = zòvanu, ómine mannu meda; petz'e ogu che pira = ogros maduros
Frases
si at béndhidu totu, finas tàulas e petzos de sa domo ◊ l'ant àpidu impicadu a unu petzu ◊ ballendhe si àlciat e si pesat fin'a tocare su petzu: est a bídere lezeresa! ◊ sa barraca fiat fata totu a petzus mannus de tziníbiri
2.
gràscias a Deus so como betzu mannu, sempre, però messendhe in petzu meu ◊ in su petzu chi bi ponzo trigu, ista seguru chi trigu bi ponet!
3.
nci at petzu de giòvunu artu cantu su campanili
Ètimu
itl.
pezzo
Tradutziones
Frantzesu
poutre,
pièce de terre
Ingresu
gilder,
piece of ground
Ispagnolu
viga,
parcela
Italianu
trave,
appezzaménto
Tedescu
Balken,
Grundstück.
pétzu 1 , nm Definitzione
donniuna de is partes intradas apare po cuncordare una màchina, unu machinàriu, unu trastu
Tradutziones
Frantzesu
pièce
Ingresu
piece
Ispagnolu
pieza
Italianu
pèzzo
Tedescu
Stück.
sàpuli, sàpulu , nm: ciapu,
tàpulu*,
tzapu 1 Definitzione
orrugu de orrobba chi si cosit a unu bestimentu iscorriau; acónciu in s'imbussadura o ischedradura de unu muru (unu tretu piticu)/ ndi calat su celu a sàpulus = est proindhe a mal'istropiadura
Sinònimos e contràrios
issàpuli,
istràciu,
napuitu,
puntórgiu 1,
taparatu
Frases
po tui podiant erribbai bestius de sàpulis e a cuadhu de burrincu! ◊ portat unu giubbotu totu prenu de sàpulis
Tradutziones
Frantzesu
pièce,
rapiècement
Ingresu
patch,
rag
Ispagnolu
parche,
trapo
Italianu
pèzza,
rattòppo,
stràccio
Tedescu
Lappen,
Flicken.
scaràda , nf: iscarada*,
scarara Definitzione
genia de cuntratu po fàere unu trebballu a prétziu firmu; genia de trebballu chi si faet in pischera (si càmbiant noas totu is cannitzadas o prantas)
Maneras de nàrrere
csn:
pigai o donai faina, comparai, bèndiri a s.; fuedhai a s. = faedhare chentza rispetu, chentza birgonza; a s. = (puru) unu ifatu de s'àteru, a meda, a cótimu, a trivas
Frases
no ti mortificas pighendi scaradas, pagus giorronadas fais a su mesi ◊ messànt a scarada, po si fai onori ◊ dhoi at genti istenteriada chi est a scarada fendi tontesas ◊ anguidha a scarada!… a scarada anguidha bella!…
2.
de sa classi mia ndi tengu unu cun su bràciu bogau, unu cun su brúciu segau, una cun sa manu pista… a scarada!
3.
e it'est cussa scarara de "gruppi folk"?!
Tradutziones
Frantzesu
travail à la pièce (aux pièces)
Ingresu
job contract
Ispagnolu
destajo
Italianu
còttimo
Tedescu
Akkord,
Akkordarbeit.
scaradéri , agt, nm Definitzione
chi o chie treballat a iscarada, fatu e a bidha
Frases
su meri bolliat màniga arrullada, de su scaraderi e de su serbidori, messendi ◊ su scaraderi leat pro paga su tantu de su sèmene de su trigu chi ndhe messat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ouvrier travaillant à la pièce
Ingresu
jobber
Ispagnolu
destajista
Italianu
cottimista
Tedescu
Akkordarbeiter.
terrénu , agt, nm: terrinu,
tirrinu Definitzione
de sa Terra; chi est o istat in terra, a paris a terra; tretu largu e longu de terra, terra de propiedade no tanti manna distinta cun làcanas, nau fintzes solu in su sensu de ispàtziu, logu coment'e pígiu de fora, de pitzu, de sa Terra
Sinònimos e contràrios
terranzu
/
terra
/
cdh. tarrenu
Maneras de nàrrere
csn:
(nadu de cosa) esserebbei a terrinu cobertu = a meda, de che cuguzare su terrinu; ingulliresichelu su terrinu = isparèssiri de no dhu pòdiri agatai; terrinu friscu = terra russa in logu ue bi sumit abba, benatzu; terrinu de bogare = logu dortu de bogare a ràllia pro lu pòdere triballare
Frases
sigomente est ómine terrenu, binchet o perdet, segundhu comente ◊ tra totu meses si pesat màgiu solu fioridu, mese su prus favoridu de sa terrina bellesa ◊ cun boghe prus che terrina cantemus in allegria!
2.
est un'aposentedhu terrenu ◊ Cristos est nàschidu in d-un'istalla terrena ◊ nosu tenestis domus terrenas
3.
est unu terrenu bonu po seminai a lori ◊ creit fostei ca is terrenus dhus iant a pagai po su chi ballint? ◊ alvatendhe so istadu cun bitelledhos in terrinos cruos ◊ cantu fiocat faghet bene ca intrat abba a su terrinu
4.
bi fit s'olia in terra a terrinu cobertu ◊ no lu podent agatare in logu: paret chi si che l'at ingullidu su terrinu…
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
terrain,
pièce de terre
Ingresu
land
Ispagnolu
terreno,
terreno,
campo pequeño
Italianu
terréno,
appezzaménto di tèrra,
suòlo
Tedescu
Boden,
Grundstück.
tòla , nf: tzola Definitzione
cambu noàdile de mata, taulita; orroca allisada de s'abba, de su bentu, fintzes paris in artu in logu de monte; crantu de orrobba téssia, de furesi
Sinònimos e contràrios
bara
/
tauledha
Sambenados e Provèrbios
smb:
Tola
Ètimu
itl.
tola.
Tradutziones
Frantzesu
pièce
Ingresu
roll
Ispagnolu
pieza
Italianu
pèzza
Tedescu
Fetzen.
tzàpu 1 , nm: ciapu,
sàpuli,
tàpulu*,
tzàpulu,
tzàpuru Definitzione
orrugu de istràciu béciu, orrugu de orrobba, pruschetotu orrugu chi si cosit a unu bestimentu o àteru po arrangiare un'iscórriu, un'istampu / min. tzapuedhu; tzapu de peis = corriolu de tela, petza de pè; tzapu de ortigu = orrugu
Sinònimos e contràrios
istràciu
Maneras de nàrrere
csn:
ghetai unu tzàpulu = cosire, pònnere unu tàpulu; fuedhai a buca de tzàpulu = faedhare coment'e a buca prena, de no si cumprèndhere bene su chi si narat; dogna tzàpulu bolit intrai in lissia = nau de unu coredheri chi boit manixai cosas difícilis; niai a tzàpulus = a froca lada, a tàpiles mannos; pàrrere unu tzàpulu cotu in sa lessia = zúghere sa cara che sa tela (de assuconu, de maladia)
Frases
una màchina dh'at imbistida e iscavuada a terra cument'e unu tzapu ◊ at agatau una pipia de tzapus totu prena de agullas
Tradutziones
Frantzesu
pièce de rajout
Ingresu
patch
Ispagnolu
parche
Italianu
tòppa
Tedescu
Flicken.