cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definitzione
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Maneras de nàrrere
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Frases
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
heure du dîner,
lieu du dîner
Ingresu
time and place of the supper
Ispagnolu
la hora y el lugar donde se cena
Italianu
l'óra e il luògo della céna
Tedescu
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
dhòe, dhòi , avb, prn: dhue,
dhui,
idhoi Definitzione
foedhu po inditare unu css. logu inue dhue at calecuna cosa, o a inue si movet; coment'e prn. podet inditare css. cosa cun verbos chi suponent coment'e movimentu a una filada, a una bandha
Sinònimos e contràrios
be,
dhia,
dhi 1
Frases
su cras est su mundu prus bellu, sa fantasia dhoi bisat fortuna e saludi ◊ dhoi fut sa genti surruschiendu ◊ in cussu logu dhoi essit cosas màuas ◊ inue dhue at abba frisca? ◊ seu nàsciu in Seulu e dhue seu bíviu ◊ in sa pitzinnia nostra dhue fuit una lughe de incantu ◊ si no dhue pentzat issu pentzaedhoe bosàteros a dhi cricare fémina! ◊ incaraisidhoi a biri! ◊ cessu, curridhoi: ge dh'eus fata!…◊ cumandha e baidhoe! ◊ in su sartu dhue at margianes e sirbones
2.
dhoi fàciu s'acostiada mancai a iscurigadórgiu ◊ no permitit prus a nisciunus de dhui ghetai nudha in cussa terra ◊ ajó ca dhoi andaus nosu!
3.
un'àtera borta pentzadhoe bene a su chi faes! ◊ dhoi càstiu dèu a cussa cosa ◊ a is cosas chi naras tui dhoi creu ◊ dhue ndhe cheret de passiéntzia a dhu cumprèndhere!…
Ètimu
ltn.
illoc(que)
Tradutziones
Frantzesu
y
Ingresu
here,
there,
us
Ispagnolu
aquí,
allí,
ahí,
nos
Italianu
ci,
vi (avb. stato in luògo,
mòto a luògo),
ci (prn.)
Tedescu
dort,
da.
furringòni , nm: furrunconi,
furrungoni Definitzione
tretu a una parte, fintzes cuau, mescamente inter duas alas de muru o àteru
Sinònimos e contràrios
angrone,
arranconi,
chizolu,
chizone,
coda 1,
corroncone,
crucuzone
Frases
fiat acuau in d-unu furrungoni ◊ as postu su brochitedhu in cussu furrungoni ◊ s'angoliera si ponit in su furringoni
Terminologia iscientìfica
dmo
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
recoin
Ingresu
corner,
nook
Ispagnolu
lugar apartado
Italianu
luògo appartato,
cantùccio
Tedescu
abgelegener Winkel.
fuzidórzu , nm Definitzione
logu inue faet a illascinare, s'iscràdiat
Sinònimos e contràrios
illassinatorju,
illiscighina,
iscadriadógiu,
lascíngiu,
rascinadolzu,
trauladorzu
/
cdh. buscicatógiu
| ctr.
arraspiosu,
aspru
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lieu glissant
Ingresu
slide
Ispagnolu
tobogán,
lugar resbaladizo
Italianu
scívolo,
luògo scivolóso
Tedescu
Rutschbahn,
rutschiger Ort.
iscafàda , nf Definitzione
iscafa manna, úrbidu largu, iscrébigu
Sinònimos e contràrios
calafoju,
ispéntimu,
ispérruma,
scabiossu,
trèglia,
trocu,
úbridu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ravin
Ingresu
gorge
Ispagnolu
barranco
Italianu
burróne,
luògo scoscéso
Tedescu
Schlucht.
ischerbicadórju , nm: ischerbigadorzu,
ischerviadorzu,
ischervicadorzu,
ischervicatógliu,
ischervixadorzu Definitzione
logu de passare malu meda de si iscrebigare
Sinònimos e contràrios
irmoladórgiu,
ischérbicu,
iscolcovedhadolzu,
iscolladorju,
ispentumatorju,
isperrumadorzu,
spistidhadórgiu trèglia
/
cdh. troncacodhu
Frases
su becu tirabat sa gama a pàschere in sos ischerbicadorjos de su sartu ◊ ti apo pessighidu abbeladu in milli ischerviadorzos ◊ sos caminos pariant ischervicatòglios
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
escarpement
Ingresu
precipice
Ispagnolu
escarpadura
Italianu
dirupo,
luògo scoscéso
Tedescu
Absturz.
iscolladólzu, iscolladórgiu, iscolladórju, iscolladórzu , nm Definitzione
logu, mescamente po passare, malu de si iscrebigare, de si segare sa mola de su tzugu, sugetu a orrúere cun facilidade
Sinònimos e contràrios
irmoladórgiu,
ischerbicadorju,
rutorzu,
trambucadorzu,
trèglia
/
cdh. troncacodhu,
ttrs. iscudhadógiu
Frases
ite isbambarriare de fungudos iscolladorzos in s'ortu meu!…◊ no faghet a bi colare, cue: est un'iscolladorzu! ◊ custas carrelas sunt totu iscolladorzos
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
escarpement,
casse-cou
Ingresu
steep slope,
dangerous place
Ispagnolu
lugar escarpado,
vericuetos
Italianu
luògo scoscéso,
rompicòllo
Tedescu
Absturz,
gefährlicher Ort.
lócu 1 , nm: logu Definitzione
css. tretu, pentzau mescamente buidu, chentza nudha, css. istérria a manera de dhue pòdere càbere o pònnere cosa (o fintzes leada de calecuna cosa); calesiògiat parte o bandha de unu territóriu e fintzes totu su territóriu, sa gente etotu chi dhue istat o bivet; in s'organizatzione pulítiga de sa Sardigna medievale, s'istadu cun totu su territóriu suo (e po cussu si naraiat Carta de Logu, Corona de Logu, Bia de Logu)/ min. loghighedhu (fintzes in su sensu de l. malu); su logu podet èssere: po sa mannària, largu o meda, curtzu o istrintu o pagu, artu, bassu; po comente càmbiat, in paris, dortu, in falada o in pigada, craru, cuadu; po comente praghet, bellu, feu/légiu, límpiu/netu, brutu; po comente si podet passare, alliscinosu, iscolliaditu; po s'órdine o sa comodidade, allichidiu/remonidu, treulau, bonu, malu (l. malu si narat fintzes de unu tretu de sa carena chi, si dhue at male, segada, iscarràfiu o àteru, po comente si movet est istentosu a sanare)
Maneras de nàrrere
csn:
logu dortu = logu de monte, in costa, totu a pigadas e faladas, furriadas, iscamedhos e gai; logu malu = tretu ue no faghet o daet inzotu a bi colare, prenu de malesa, astrintu e gai; andai a l. = andhare a carchi logu; leare l. = ocupare, prenare logu, tretu; no… logu, in locos = perunu logu (es. no èssere in l., no a andhare a l.); a logu, in logu (coment'e torrada a una dimandha) = perunu logu; fai l. = illargare, fàghere a manera de lassare logu, tretu líchidu, fàchere locu in su colare de unu, donai passu; leàresi su l. = andai a logu, a trevessu, ispainaisí, isterririsí; dare l. = lassai logu, pigaindi s'istrobbu (nau fintzas in su sensu de mòrriri); pàrrere totu su logu paris = crèiri ca est totu fàcili fàcili; a logos, a logu = in tzertos logos ei e in àteros nono; remonire su l. = allichidiri, pòniri sa domu a sétiu; no ballit a l. = no balet a nudha; in l. de… = a su postu de…, in parti de…; l. de frenugu, de gureu, de tzicória = terrinu aundi acostumat a crèsciri (o acostumant a prantai) su fenugu, su gureu, sa cicória; fai arriri su logu = fàghere a ríere sa zente, fàghere birgonzas; incirai su logu = pònnere sa zente, sos àteros, o fintzas solu s'àteru in buluzu; torrare su coro a locu = dare asséliu a su coro, a s'ànimu; torrare a logu = (fintzas) torrare a su caminu zustu, dàresi un'adderetada in su cumportamentu
Frases
pone inoghe cussa cosa, ca che at logu! ◊ aundi mi dha pongu custa cosa, chi no tengu logu?! ◊ nos amus fatu logu e donzunu tenet s'aposentu sou ◊ custa cosa leat tropu logu
2.
a sos Sardos nche los ant picaos a totus a locos mai bidos a gherrare frades ◊ tenent sa pretesa de chèrrere cumandhare in locu nostru ◊ iscurtaio su nàrrere antigóriu pro connòssere is logos de su logu ◊ ndhe ant bidu de logos faghindhe cussu viazu gai longu!…
3.
- A ue ses andhendhe? - A unu logu! ◊ no b'at nudha in logu ◊ su ladru no at fide in logu ◊ virtuosa sias chi no ndh'apat in logu che a tie! ◊ chirca ca ti chirco e isse no in logu! ◊ no bi at ànima in logu ◊ - Inue lu pones? - In logu! ◊ - A ue ses andhendhe? - A logu: so solu essindhe a intrare linna!
4.
dhui fiat genti meda e in custas dis de festa no fait a dhui fai logu!
5.
no ti les su logu: ista in domo ca mi serbis! ◊ si la lassas, cuss'erba si leat su logu ◊ no ti lees su logu, como, ca semus ponindhe a manigare!
6.
si li das logu, a cussa bona pessone, ti che intrat fintzas in domo tua ◊ no apo a istentare a bos dare logu, malàidu comente so! ◊ no mi trasendho meda: isco chi sezis in istrintu e già bos do logu
7.
totu su logu paris ti paret, a tie: candho b'ifundhes su pódhighe as a bídere cantu costat a fàghere cosa gai!
8.
s'umanidade a logos est gherrendhe ◊ a logus s'àcua est salia
9.
ma càstia cussu cristianu, incirendi su logu a no andai a votai! ◊ tocat a no cullonare su logu cun bàrtzigas, ca deasi ses cullonandhe a tie etotu!
Sambenados e Provèrbios
smb:
(De)logu
/
prb:
chin sa linna de su logu ist a si fàere su fogu!
Ètimu
ltn.
locus
Tradutziones
Frantzesu
lieu,
endroit,
espace,
pièce,
territoire
Ingresu
place,
space,
environment,
territory
Ispagnolu
lugar,
espacio,
territorio
Italianu
luògo,
spàzio,
pósto,
ambiènte,
territòrio
Tedescu
Platz,
Raum,
Umgebung,
Umwelt,
Gebiet,
Land.
matàdu , nm Definitzione
logu prenu cracu de tupas, de matighedhas
Sinònimos e contràrios
crachi,
lita,
matarzu,
mateda,
separzu,
tupedu
Frases
su re l'at fatu aciapare e che l'at fatu fulliare in su matadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
maquis
Ingresu
scrub
Ispagnolu
matorral
Italianu
luògo ricco di vegetazióne selvàtica
Tedescu
Gehölz.
nedhúbe, nedhúe, nedhúve , avb: nidhue,
nodhube,
nodhue,
nudhube Definitzione
in perunu logu, no in logu
Sinònimos e contràrios
innedhue
| ctr.
totube
Frases
no cherjo nudha in nedhube ◊ v'aiat unu calore a mòrrere, non si parait in nidhue! ◊ no dh'agatas in nedhube ◊ geniosas che a tie no bi ndh'at in nedhue ◊ che a su meu no che ndh'at in nodhue! ◊ su teracu tuo no est andhadu a nedhuve ◊ soe chircandhe ma no lu poto sejare in nedhue!
Ètimu
ltn.
nullibi
Tradutziones
Frantzesu
nulle part
Ingresu
nowhere
Ispagnolu
en ningún lado
Italianu
in nessun luògo
Tedescu
nirgends.
rocàgliu , nf, nm, agt: rocalza,
rocalzu,
rocarju,
rocarzu Definitzione
logu de orrocas; chi dhue at orrocas
Sinònimos e contràrios
arrochibi,
crastaza,
marràgiu,
nodera,
rocaria,
rochedu,
rochitarzu
/
cdh. rucatógiu
Frases
campugliaiant cun s'incunza chi betaiant in sos chírrios de terra tostada a sa rocalza ◊ inoghe ammiro montes e rocarzos, meravizas de custu logu
2.
dae logu rocalzu comintzei a cunsiderare su nuraghe monumentu de barritu mannu
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lieu rocheux
Ingresu
rocky place
Ispagnolu
peñascal
Italianu
luògo roccióso
Tedescu
felsiger Platz.
toviadórju , nm Definitzione
logu de atóbiu, chi dhue atóbiat gente o cosa
Sinònimos e contràrios
assortidorzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
point de rencontre,
de convergence
Ingresu
meeting point
Ispagnolu
lugar de encuentro
Italianu
punto,
luògo di convergènza,
di incóntro
Tedescu
Punkt,
Treffpunkt.
trèglia , nf Definitzione
logu malu, trotu meda
Sinònimos e contràrios
iscafada,
ischerbicadorju,
iscolladorju,
scabiossu
Terminologia iscientìfica
slg
Tradutziones
Frantzesu
lieu escarpé
Ingresu
steep place
Ispagnolu
pendiente,
escarpa
Italianu
luògo scoscéso
Tedescu
Absturz.