Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

istrampàre , vrb: istrempare, istrumpai, istrumpare, strumpai Definition lassare andhare o betare a terra a unu, una cosa o un'animale a cropu, de botu, cun fortza, su si betare a terra; giogare a istrumpas, a s'istrumpa; atzapulare, iscúdere a ccn. logu; betare a fuliadura, fuliare / istrampare castagna = iscúdere a terra sa castanza àrrida, posta intro de unu sacu, fintzas a essire neta, ispizolada (castagna istrampada = castanza morisca cota a budhidu) Synonyms e antonyms addrabbulai, addrobbulare, betae, iscracare, istrampoinai, istrampulare, rúchere / aciapuai / imbolare Sentences iant certau e si fuant istrumpaus in terra ◊ sas cambas de sos funnos istrempaiant a terra cun sonu búitu ◊ aferrat a su pede s'animale e l'istrumpat ◊ no fatas su redossu istrampandhe sos sacos dae dossu! ◊ ndi as istrumpau un'orroli ◊ burrincu afissiau candu movit carriau s'istrumpat ◊ samunendhe s'isterzu, no istrampes sos piatos ca si segant! 2. fiu istrumpendi cun Giuanni po ci passai s'ora 3. paret unu contu irmalissiatu, ma dontzi cosa s'istrempat apare chin s'àtera ◊ at istrempau a forte s'isportellitu de su barcone ◊ at picatu su lèpore galu viu e li at istrempatu sa conca a una preta 4. si no mi lassas passare ti aferro a s'anca e ti che istrampo a mare! ◊ a terra ti che istrampo, mih, si no l'agabbas! Etymon srd. Translations French jeter par terre, abattre, s'abattre English to fall heavily, to pull down Spanish derribar Italian buttare a tèrra, abbàttere, stramazzare German niederschlagen, zu Boden werfen.

istrasiàre , vrb Definition cicire cun is cambas istiradas e su dossu unu pagu betau a daesegus, o fintzes istérrios in terra deunudotu Synonyms e antonyms abbrentuxai Etymon itl. Translations French s'étendre, s'allonger English to lie down Spanish tenderse, tumbarse, acostarse Italian sdraiarsi German sich niederlegen.

istremenàdu , pps, agt: istremenau, stremenau Definition de istremenare; nau de logu, chi ch'est calau su trèmene; chi no tenet làcana o fine de cantu est mannu o meda Synonyms e antonyms irbàndhidu, isteremadu / illacanadu, isfundharadu 2. su murmutu de sa funtana a s'ànimu meu, de pore e ispantu prenu, pariat s'alenu istremenadu de unu deu ◊ unu tempus is gimineras fiant istremenadas: dhoi capiat totu sa famíglia asuta Translations French éboulé, illimité English slid down, boundless Spanish desmoronado, ilimitado Italian smottato, franato, illimitato German abgerutscht, unbegrenzt.

istremenàre , vrb Definition su orrúere solu solu de unu trèmene, de unu muroni de terra de pitzu a bàsciu, fintzes calare a bàsciu nau de unu andhare, de unu camminu in logu de costera; tròchere, isciusciare su trèmene comente faet chie furat terrenu ispostandho sa làcana, ma fintzes su èssere a làcana de pare cun ccn.; rfl. nau de unu, nàrrere isciolórios, ammachiare Synonyms e antonyms desmuronai, immarginare, irribbare, isteremare, smuronai Sentences cun custas abbas aira su logu est totu istremenendhe 2. seo mirandhe sos caminos artziandhe a sos montigos e cussos istremenandhe a badhe 3. sa tanca tua istrèmenat cun cussa de Fulanu Etymon srd. Translations French s'ébouler, franchir les limites English to slide down, to digress (from sthg) Spanish desmoronar, invadir Italian franare, sconfinare German abrutschen, einfallen.

lanaítu, lanaítzu , nm Definition cosighedha finevine, coment'e lana, chi faet s'orrobba a su friga friga Synonyms e antonyms lanivitu*, pilibili, pinninnia Translations French duvet English down Spanish pelusa Italian lanùgine German Flaum.

lanivítu , nm Definition genia de lanedha de orrobba, ma fintzes lanedha de umidore Synonyms e antonyms lanaitu, pilibili, pinninnia / cdh. lanícia Etymon ltn. lanificium Translations French duvet English down Spanish pelusa Italian lanùgine German Flaum.

lodhuràre , vrb: ludhurare Definition andhare girandho de parte in parte, orrumbulandho coment'e orroda o àtera cosa tundha Synonyms e antonyms arrembulai, arrodulare, cadhinare, codulare, loturare, rodhulare, torrulare, trodhulare, tromedhare, trumbulare Sentences sos pitzinnos poniant sos chírchinos a lodhurare pro los cúrrere ◊ at fatu lodhurare una pedra manna addainanti de sa zanna Etymon srd. Translations French dégringoler (dans), rouler English to tumble down Spanish rodar Italian ruzzolare German hinunterrollen.

maltràtu , agt, nm: malutratu, matratu Definition prus che àteru nau de ccn., chi est fintzes légiu de bisura a fortza de istare male o de dhu tratare male, chi si biet a sa bisura chi at sufriu o est sufrindho meda; nau de cosa, chi est malacòncia, andada male; su maletratare Synonyms e antonyms atrasatadu, ispitiu, issiminziu, istrimuzidu, mabagrabiu, stravaciau / matratamentu Sentences tres ndh'incontrat malancinidos e gai maltratos chi pariat zente essindhe dae sa presone ◊ sa zente maltrata patindhe meda creschiat sa vida ◊ ses de persone maltrata ◊ nàrami ite as àpidu, Antioga, totu aggruncida e maltrata! ◊ zughes sa carena matrata pro cantu ses patindhe 3. pro ti dare maltratu, no t'iscrio! (Moretti)◊ cantu malutratu l'apo fatu a muzere mia!…◊ a imperriotu mi dh'ia cicida: a su maltratu chi teniat de mei sa madriola si fut aortida Translations French fané, mal en point, affaibli English run down Spanish maltrecho Italian sciupato, deperito German abgezehrt, heruntergekommen, beschädigt, verdorben.

palmizàre , vrb: aprammizare, parmitzare, prammizare Definition castiare bene a dónnia parte, pruschetotu atesu e de logu artu e agiummai coment'e misurandho a prammu a prammu su logu chi si biet; fintzes cunsiderare a fine una cosa o chistione Synonyms e antonyms adhiare, allutzare, annotare, apompiai, avistare, chilcare, ciarizare, crasteare, iscumpassare, isperare 1, setiare Sentences gireit sos ojos coment'e a si chèrrere prammizare sas pessones ◊ est prammizendhe s'aera a bídere ite tempus faghet ◊ no ti fides, columba, ca s'astore est prammizendhe sa roca inue soles abbitare! ◊ si at parmitzatu su cassetone e si est abbitzatu de sos istampos ◊ prammizendhe dae sa sedha prus subra si sebestat su campusantu 2. ti prammizant sa cuscénscia cun su giudísciu de posca: zuighes malésigos, ite ndhe ischint de su proite de anzenas peleas? ◊ crè o no crè, in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos (G.Ruju) Etymon srd. Translations French scruter, dévisager English to scan, to look up and down (s.o.) Spanish escudriñar, otear Italian scrutare, avvistare, squadrare German beobachten, mustern.

pilibíli , nm Definition est su pruinedhu chi orruet de sa banita e de is nentzolos asuta de su letu; sa burrumballa o pulidura de linna chi faet su fusteri a prana Synonyms e antonyms lanaitu, lanivitu, pibitza, pilipiu, pinninnia Etymon srd. Translations French duvet English down Spanish pelusa Italian lanúgine German Flaum.

pòniri, pònnede, pònnere, pònni, pònniri , vrb Definition lassare apostadamente in calecunu logu una cosa chi si portat in manos o chi faet a pigare, rfl. firmare, arreare in calecunu logu o tretu, in pitzu de àtera cosa; giare cosa a ccn. po un'iscopu; nau de unu trastu, bestimentu, dinare, tempus, impreare, fintzes ispaciare, pèrdere, ispèndhere, arriscare po iscummissa giogandho; naschire e crèschere a solu, nau de is erbas e matas chi faent chentza dhas semenare o prantare apostadamente, ma fintzes própriu semenare, prantare; foedhandho de animales, parare, pesare, contivigiare po chi crescant e getzant frutu; foedhandho de persona in cantu camminat, andhare, essire, lòmpere a ccn. logu (cun s’avb. che e pron. de 3ˆ p. genéricu dha)/ in poesia, inf. ponne; ger. ponendi, ponzendhe, ponindhe; ind. pres. 1ˆ p. sing. pòngiu, ponzo; cong. pres. 1ˆ p. sing.pòngia-ponza, 2ˆ p. sing. pòngias, 3ˆ p. sing. ponzat Synonyms e antonyms acollocare, aparai, arremai 1, dare, firmai, imbàtere, lòmpere, míntere, pòndhere / crèschere, semenai, piantare / aparagonare | ctr. bocare, leai, picare Idioms csn: pònnere chi… = fàghere un'ipótesi, supònnere; èssere postu de… = èssere destinu chi…, dipèndhere de sa sorte; pònneresi a… (vrb. inf.) = fàghere…, comintzare a fàghere (su chi narat custu vrb. inf.: pònneresi a caminare, a chircare, a ríere, ponnirisí a fuedhai, a fai, a castiai, e gai); pònnere aficu, cabu, imprastu a carchi cosa = isperai in ccn. cosa, andai avatu de una cosa po dha tènniri o po dha fai a doveri; pònnere in bula (nadu de cosas de manigare) = arrèsciri in su gúturu, èssiri malu a ingúrtiri; pònnere in s'istògomo (nau de cosas de papai) = digidiri cun dificurtadi, intèndiri su papai a pesu me in s'istògumu; pònnere sidi = fai bènniri bisóngiu de bufai, fai sidi; ponner boghes = tzerriai agiutóriu; ponner boghe = ghetai boxi, tzerriai su nòmini a ccn. me is domus, in logu aundi no s'iscít chi dhoi est su meri; pònnere sos canes ifatu a unu = betàreli o aunzàreli sos canes; pònniri in pei una cosa = cuncordare o fàghere una cosa; pònnere in pè a ccn. pro carchi cosa = circai s'agiudu, s'interessamentu de unu po ccn. chistioni; pònniri timoria a unu, pònnere pore = fàgherelu timire; pònnere abbitúdine = pigai (o fai pigai) s'abbitúdini, avesai, avesaisí; pònniri passus, ponnirisí in caminu = fàghere carchi tretu, comintzare a andhare; pònnere dolore = fai bènniri dolori; pònnere oriolu, pidinu = fai stai in pensamentu; pònnere ifatu, pònniri avatu de o a ccn.= andai avatu, pònniri menti, ascurtai a ccn., fintzas cúrriri avatu po iscúdiri o fai mali; pònnere apare cun… = aparagonare, fintzas betare a méschiu totu paris; pònniri una cosa cun un'àtera = cussideràrelas de su matessi valore; pònnere, pònniri a c. = callai a ciorbedhu, currèzeresi, essire zudissiosu, insabiai, cussentire; pònniri a brenti (nau de genti) = fàgheresi a brente manna; pònnere lardu (nau de animali, de genti) = ingrassai meda; pònnere peta (nau de animali) = crèschere meda, impurpire; pònnere unu númene = dare, detzidire unu númene pro ccn.; pònniri cantzoni = iscríere, imbentare una cantone pro ccn. o carchi cosa; pònneresi in mesu, imbia, in pinna = ponnirisí intremesu de duus o de duas cosas, ponnirisí ananti, fai ccn. cosa po fai abarrai in paxi genti certendi o a iscórriu, donai istrobbu e no lassai fai ccn. cosa; pònnere cosa in mesu = (fintzas) pònniri cosa aundi podit fai istrobbu; pònnere cosa a ccn. a fàghere (cómpitu, lessione, àteru) = dare cosa a fàghere; pònneresi mere (in o de carchi cosa) = impobidhaisindi, cunsideraisí meri; pònnere una cosa (es. bestimenta) a campu, a triballare = pigaidha po andai a campu, po trabballai; pònnere unu tantu a ccn. cosa, pònniri a stimu = betare unu prétziu, nàrrere cantu est, cantu pesat; pònniri pei in ccn. logu = intrare; pònneresi una cosa a coro = pigaisí ispédhiu mannu, dispraxeri meda; pònnere fragu = lassai o apicigai fragu, fai bessí cun fragu àtera cosa puru; pònnere bestimenta = bestirisí; pònnere a notu una cosa = fai a manera de dh'arregordai bèni; pònnere in líbberu = iscriri me in líbburu; pònnere manu a unu, a carchi cosa = ghetai manu, farrancas a ccn. po dhu iscudi, a ccn. cosa po dha fai; pònnere in sarbu = portai a logu o a tretu de èssiri foras de perígulu; pònnere lussu = comporai o bistiri cosas de valori meda; pònnere su tempus = nàrriri ita tempus fait; pònnere raighinas = ghetai o bogai arréxinis, barbas (nau de matas), no si ndi andai prus (nau de genti); pònniri asuta a ccn. = aprofitaresindhe, irfrutuàrelu, leàreli sa liertade; ponnirisí, pònniri una cosa in puntu = ammanitzare, assentare o remonire bene; pònnere in pregiudíssiu = pònnere in arriscos, in perígulu de àere dannu, de àere male; pònnere una chistione in ómines = fàghere a ómines, in d-unu pretu o diferéssia, fagher detzidire a ómines sàbios e capatzos chi no siant de una parte e ne de s'àtera; pònneresi sa cara chi… = nàrriri a faci manna chi…, pònneresi su botu, bogai faci a nàrriri ca… Sentences at postu una lítera in su cascionedhu ◊ su puzone si ponet in sas àrbures, in terra ◊ su seisei bolendhe istat a su pone pone ◊ s'abe si ponet in sos fiores chirchendhe mele ◊ Cíciu si ponit arrimau acanta a su lacu de s'acuasanta ◊ si at postu s'aràdiu in màchina, sa televisione in domo ◊ si benis a Sos Màrtires de Fonne as a istare inue ti apo a ponne! (Maloccu)◊ su mànigu si ponet in sos piatos in sa mesa ◊ su motore elétricu andhat si li pones sa currente ◊ at postu fogu a sa malesa ◊ pone cue cussa cosa ca no est tua! ◊ su pirastu cherfu ponet in bula ◊ cun coro impiberidu curret e faghet pònnere su maridu 2. bi apo postu una paja de iscarpas chirchendhe su dépidu a isse! ◊ pro sa festa cantu ponides? ◊ bois ponís su binu, nois su pane e su casu ◊ pro fàghere sa domo bi at postu ispesa manna ◊ cantu bi ponimus pro che assuprire a inie? ◊ cantu bi pones chi est comente naro deo? ◊ Fulanu, faghindhe cussu triballu, bi at postu sa vida ◊ seghendhe pedra bi at postu unu pódhighe: bi che lu ant tentu in mesu duas pedras mannas 3. in cussu logu bi ponet frenugu, in cudhu murta ◊ cuss'erba ponet in su solianu ◊ in su petzu chi ponzo trigu, ista seguru chi trigu bi ponet! ◊ in s'ortu ponimus basolu, moriscu, patata, birduras ◊ ponimus un'iscra a fae 4. si at postu pudhas e cunillos in su possessu 5. a nce pònnere in marina e in màrgine a pè ince boliat coràgiu ◊ imbucheit a cadhu e che la ponzeit in su tanchitu ◊ pro tirare in leva che l'at posta in Castedhu ◊ a che la pònnere in s'América bi cheret unu sensale! 6. a pònnere a tie cun a mie est a pònnere s'atarzu cun su ferru ◊ cussas sorres sunt diferentes meda: est a pònnere sa die cun su note! ◊ a pònnere a mie cun tegus est a pònnere a Roma cun Romana! 7. at postu boghes e bi at curtu zente, sinono l'aiant àpidu mortu ◊ "Eremitanu" si dh'iat postu Bobbore ◊ issu cras in custa domu si nci ponit meri (A.Garau)◊ ite tempus at postu sa televisione? ◊ innòi no nci ponit prus pei, cussu! ◊ bois ponni cussa bingixedha cun custa domu?! ◊ s'Istadu italianu est un'Istadu postu in pei prus de unu séculu fait (I.Ortu)◊ su babbu dh'at postu a castiai sa bíngia ◊ cussa criadura fit posta de mòrrere: ant fatu, ant fatu, e totu est istadu nudha! ◊ su pitzinnu no istudiaiat sas poesias chi li poniat su mastru ◊ si pones fatu a sos machines suos za ndhe bogas su cabbale!…◊ pone chi no siat gai comente pessas tue… ti agatas furcadu! ◊ no ti ponzas in pinna ca no bido nudha! ◊ cudhos duos si poniant sa cara chi non deviant pacare ◊ tene fide: as a bídere chi su pisedhu ponet a conca! Etymon ltn. ponere Translations French mettre, poser, installer, allouer, donner English to put (in), to assign, to put down Spanish poner, deponer, asignar Italian méttere, pórre, depórre, posare, installare, assegnare German stellen, legen, ablegen, setzen, tragen (Kleidungen), geben (Geld), einsetzen, installieren, anweisen, erteilen, zuteilen.

rebéssu , agt, nm: arrevésciu, reversu, revésciu, revessu Definition chi est su contràriu de comente depet èssere, de comente depet andhare, fatu a s'imbesse; nau de gente, chi o chie portat arrevesciori, chi est revessu, trotu, chi no adduit a s'arrexone / avb., a revessu, a sa revessa = a su contràriu Synonyms e antonyms contràriu, deghésciu / irrongasiadu, rebelde, sfundamentau, testarrudu, traessu / cdh. irriessu | ctr. giustu / achistiadu, arrejonadu, atinadu, giudisciosu Sentences ma cussu est revessu, mih: mancu a funes contràrias afilat! ◊ bi fut sa sogra revessa chi cheriat a fàghere sempre comente cheriat issa ◊ arrima e lassa sa vida revessa, faghe vida de bonu cristianu! ◊ est tantu revessu e dadu a s'interessu chi si no at robba anzena no si atatat (Limbudu) 2. custu est su revessu de cussu ◊ sos revessos no los cumbinches in peruna manera 3. s'àinu tenet s'abbitúdine de andhare a revessu ◊ rejones no mi contes a revessu si est beru chi m'istimas coriale (A.Dettori)◊ si no fis impastadu a sa revessa no ti fis postu a faedhare male!(Seu) Scientific Terminology ntl Etymon ctl., spn. Translations French revers, obstiné, déraisonnable English upside down, tenacious, irrational Spanish revés, pertinaz, irrazonable Italian rovèscio, pertinace, irragionévole German verkehrt, hartnäckig.

rodhulàre , vrb Definition andhare orrúmbula orrúmbula, coment'e un'orroda o àteras cosas tundhas Synonyms e antonyms arrembulai, cadhinare, codulare, lodhurare*, loturare, lumburare, torrulare, trodhulare, tromedhare Sentences bi at pagas domos rutas, isperrumadas dae unu crastu chi ndh'est faladu rodhulendhe dae sa costera Translations French dégringoler English to tumble down Spanish rodar Italian ruzzolare German hinunterrollen.

scallitài , vrb: scatibai, scatilai, sgalitai, sgatilai Definition bogare de pare is pilos de conca cun su pètene, a petenadura; fintzes fàere scafa, segare male is pilos, túndhere de no arresurtare una segadura parívile Synonyms e antonyms ispertare 1, ispizare, pantonai, scabitai | ctr. abberrisonare Translations French peigner English to let one's hair down Spanish peinar, desenmarañar Italian strigare German entwirren.

sderrinài , vrb: isterrinai*, sterrinai, stirrinai Definition betare a terra, crocare in terra, su si pònnere crocaos Synonyms e antonyms imbrossinare, istèrrere, isterricorjare, isterrighinare, sterrionai, stragai Sentences candu ti ses puntu ses acabbau sderrinau in d-unu letu Translations French terrasser, abattre, s'étendre English to knock down, to lay (down), to lie down Spanish derribar, tumbar Italian atterrare, abbàttere, stèndere a tèrra, stèndersi German niederwerfen, niederschlagen, sich hinlegen.

sgarropài , vrb rfl Definition orrúere, betare de un'orroca, de o in calecunu gorropu, de logu artu, iscrébigu Synonyms e antonyms ispantumare 2. sa mandronia sgarropat s'ómini in s'iscoramentu (I.Lecca) Etymon srd. Translations French être escarpé English to plunge down Spanish despeñarse Italian diruparsi German abstürzen.

smuronài , vrb Definition su che calare o orrúere unu muroni, unu trèmene, sa terra de pitzu a bàsciu a muntone mannu Synonyms e antonyms desmuronai, irrainare, irribbare, istremenare, sfossonai, spillai 1 Etymon spn. Translations French ébouler English to slide down Spanish desmoronar Italian franare, smottare German abrutschen.

stronciài , vrb: istrunchiare*, strunciai (strun-ci-a-i) Definition fàere una cosa a stròncius, a orrugos; segare a istúturu, arrespòndhere male, pigare a boghes, de malu crabbu, murrungiare, brigare Synonyms e antonyms arrogai, secare, struncionai / abboluire, abbruncai, ataciai, chelcire, irmurrare, sbruncai, struncionai, trilliare Sentences pigat su pani, dhu strònciat e si ponit a papai ◊ seu giai stroncendumindi un'arrogu, de cussu pani! 2. no bollu strunciai, ma certus dotoris funt cumbintus de isciri curai su malàdiu ◊ seu discuidau e tenint arrexoni de mi strunciai Translations French démolir (fig.), gronder, blâmer English to put down, to scold Spanish vapulear, reprobar Italian stroncare, sgridare, biasimare German abbrechen, ausschimpfen, tadeln.

suluvertàre , vrb Definition betare totu apare, iscorrovedhare, pònnere totu a tréulu Synonyms e antonyms iscordulare, isordulare, suliertare, trauai Translations French mettre sens dessus dessous English to turn upside down Spanish revolver Italian méttere sottosópra German durcheinanderbringen.

sulviàre , vrb: surbiare 1 Definition ingurtire coment'e a surbidura Synonyms e antonyms aciupae, assuspiri, imbibbiri, inciupai, sultzire, surbare 1, surbiri*, suspiare Sentences sulviendhe s'alenu a intro che ingulleit su púpulu che un'ou de pudha Translations French engloutir English to gulp down Spanish tragar Italian ingollare, inghiottire German verschlingen, schlucken.