Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

istrampàre , vrb: istrempare, istrumpai, istrumpare, strumpai Definitzione lassare andhare o betare a terra a unu, una cosa o un'animale a cropu, de botu, cun fortza, su si betare a terra; giogare a istrumpas, a s'istrumpa; atzapulare, iscúdere a ccn. logu; betare a fuliadura, fuliare / istrampare castagna = iscúdere a terra sa castanza àrrida, posta intro de unu sacu, fintzas a essire neta, ispizolada (castagna istrampada = castanza morisca cota a budhidu) Sinònimos e contràrios addrabbulai, addrobbulare, betae, iscracare, istrampoinai, istrampulare, rúchere / aciapuai / imbolare Frases iant certau e si fuant istrumpaus in terra ◊ sas cambas de sos funnos istrempaiant a terra cun sonu búitu ◊ aferrat a su pede s'animale e l'istrumpat ◊ no fatas su redossu istrampandhe sos sacos dae dossu! ◊ ndi as istrumpau un'orroli ◊ burrincu afissiau candu movit carriau s'istrumpat ◊ samunendhe s'isterzu, no istrampes sos piatos ca si segant! 2. fiu istrumpendi cun Giuanni po ci passai s'ora 3. paret unu contu irmalissiatu, ma dontzi cosa s'istrempat apare chin s'àtera ◊ at istrempau a forte s'isportellitu de su barcone ◊ at picatu su lèpore galu viu e li at istrempatu sa conca a una preta 4. si no mi lassas passare ti aferro a s'anca e ti che istrampo a mare! ◊ a terra ti che istrampo, mih, si no l'agabbas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu jeter par terre, abattre, s'abattre Ingresu to fall heavily, to pull down Ispagnolu derribar Italianu buttare a tèrra, abbàttere, stramazzare Tedescu niederschlagen, zu Boden werfen.

istrasiàre , vrb Definitzione cicire cun is cambas istiradas e su dossu unu pagu betau a daesegus, o fintzes istérrios in terra deunudotu Sinònimos e contràrios abbrentuxai Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu s'étendre, s'allonger Ingresu to lie down Ispagnolu tenderse, tumbarse, acostarse Italianu sdraiarsi Tedescu sich niederlegen.

istremenàdu , pps, agt: istremenau, stremenau Definitzione de istremenare; nau de logu, chi ch'est calau su trèmene; chi no tenet làcana o fine de cantu est mannu o meda Sinònimos e contràrios irbàndhidu, isteremadu / illacanadu, isfundharadu 2. su murmutu de sa funtana a s'ànimu meu, de pore e ispantu prenu, pariat s'alenu istremenadu de unu deu ◊ unu tempus is gimineras fiant istremenadas: dhoi capiat totu sa famíglia asuta Tradutziones Frantzesu éboulé, illimité Ingresu slid down, boundless Ispagnolu desmoronado, ilimitado Italianu smottato, franato, illimitato Tedescu abgerutscht, unbegrenzt.

istremenàre , vrb Definitzione su orrúere solu solu de unu trèmene, de unu muroni de terra de pitzu a bàsciu, fintzes calare a bàsciu nau de unu andhare, de unu camminu in logu de costera; tròchere, isciusciare su trèmene comente faet chie furat terrenu ispostandho sa làcana, ma fintzes su èssere a làcana de pare cun ccn.; rfl. nau de unu, nàrrere isciolórios, ammachiare Sinònimos e contràrios desmuronai, immarginare, irribbare, isteremare, smuronai Frases cun custas abbas aira su logu est totu istremenendhe 2. seo mirandhe sos caminos artziandhe a sos montigos e cussos istremenandhe a badhe 3. sa tanca tua istrèmenat cun cussa de Fulanu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'ébouler, franchir les limites Ingresu to slide down, to digress (from sthg) Ispagnolu desmoronar, invadir Italianu franare, sconfinare Tedescu abrutschen, einfallen.

lanaítu, lanaítzu , nm Definitzione cosighedha finevine, coment'e lana, chi faet s'orrobba a su friga friga Sinònimos e contràrios lanivitu*, pilibili, pinninnia Tradutziones Frantzesu duvet Ingresu down Ispagnolu pelusa Italianu lanùgine Tedescu Flaum.

lanivítu , nm Definitzione genia de lanedha de orrobba, ma fintzes lanedha de umidore Sinònimos e contràrios lanaitu, pilibili, pinninnia / cdh. lanícia Ètimu ltn. lanificium Tradutziones Frantzesu duvet Ingresu down Ispagnolu pelusa Italianu lanùgine Tedescu Flaum.

lodhuràre , vrb: ludhurare Definitzione andhare girandho de parte in parte, orrumbulandho coment'e orroda o àtera cosa tundha Sinònimos e contràrios arrembulai, arrodulare, cadhinare, codulare, loturare, rodhulare, torrulare, trodhulare, tromedhare, trumbulare Frases sos pitzinnos poniant sos chírchinos a lodhurare pro los cúrrere ◊ at fatu lodhurare una pedra manna addainanti de sa zanna Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dégringoler (dans), rouler Ingresu to tumble down Ispagnolu rodar Italianu ruzzolare Tedescu hinunterrollen.

maltràtu , agt, nm: malutratu, matratu Definitzione prus che àteru nau de ccn., chi est fintzes légiu de bisura a fortza de istare male o de dhu tratare male, chi si biet a sa bisura chi at sufriu o est sufrindho meda; nau de cosa, chi est malacòncia, andada male; su maletratare Sinònimos e contràrios atrasatadu, ispitiu, issiminziu, istrimuzidu, mabagrabiu, stravaciau / matratamentu Frases tres ndh'incontrat malancinidos e gai maltratos chi pariat zente essindhe dae sa presone ◊ sa zente maltrata patindhe meda creschiat sa vida ◊ ses de persone maltrata ◊ nàrami ite as àpidu, Antioga, totu aggruncida e maltrata! ◊ zughes sa carena matrata pro cantu ses patindhe 3. pro ti dare maltratu, no t'iscrio! (Moretti)◊ cantu malutratu l'apo fatu a muzere mia!…◊ a imperriotu mi dh'ia cicida: a su maltratu chi teniat de mei sa madriola si fut aortida Tradutziones Frantzesu fané, mal en point, affaibli Ingresu run down Ispagnolu maltrecho Italianu sciupato, deperito Tedescu abgezehrt, heruntergekommen, beschädigt, verdorben.

palmizàre , vrb: aprammizare, parmitzare, prammizare Definitzione castiare bene a dónnia parte, pruschetotu atesu e de logu artu e agiummai coment'e misurandho a prammu a prammu su logu chi si biet; fintzes cunsiderare a fine una cosa o chistione Sinònimos e contràrios adhiare, allutzare, annotare, apompiai, avistare, chilcare, ciarizare, crasteare, iscumpassare, isperare 1, setiare Frases gireit sos ojos coment'e a si chèrrere prammizare sas pessones ◊ est prammizendhe s'aera a bídere ite tempus faghet ◊ no ti fides, columba, ca s'astore est prammizendhe sa roca inue soles abbitare! ◊ si at parmitzatu su cassetone e si est abbitzatu de sos istampos ◊ prammizendhe dae sa sedha prus subra si sebestat su campusantu 2. ti prammizant sa cuscénscia cun su giudísciu de posca: zuighes malésigos, ite ndhe ischint de su proite de anzenas peleas? ◊ crè o no crè, in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos (G.Ruju) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu scruter, dévisager Ingresu to scan, to look up and down (s.o.) Ispagnolu escudriñar, otear Italianu scrutare, avvistare, squadrare Tedescu beobachten, mustern.

pilibíli , nm Definitzione est su pruinedhu chi orruet de sa banita e de is nentzolos asuta de su letu; sa burrumballa o pulidura de linna chi faet su fusteri a prana Sinònimos e contràrios lanaitu, lanivitu, pibitza, pilipiu, pinninnia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu duvet Ingresu down Ispagnolu pelusa Italianu lanúgine Tedescu Flaum.

pòniri, pònnede, pònnere, pònni, pònniri , vrb Definitzione lassare apostadamente in calecunu logu una cosa chi si portat in manos o chi faet a pigare, rfl. firmare, arreare in calecunu logu o tretu, in pitzu de àtera cosa; giare cosa a ccn. po un'iscopu; nau de unu trastu, bestimentu, dinare, tempus, impreare, fintzes ispaciare, pèrdere, ispèndhere, arriscare po iscummissa giogandho; naschire e crèschere a solu, nau de is erbas e matas chi faent chentza dhas semenare o prantare apostadamente, ma fintzes própriu semenare, prantare; foedhandho de animales, parare, pesare, contivigiare po chi crescant e getzant frutu; foedhandho de persona in cantu camminat, andhare, essire, lòmpere a ccn. logu (cun s’avb. che e pron. de 3ˆ p. genéricu dha)/ in poesia, inf. ponne; ger. ponendi, ponzendhe, ponindhe; ind. pres. 1ˆ p. sing. pòngiu, ponzo; cong. pres. 1ˆ p. sing.pòngia-ponza, 2ˆ p. sing. pòngias, 3ˆ p. sing. ponzat Sinònimos e contràrios acollocare, aparai, arremai 1, dare, firmai, imbàtere, lòmpere, míntere, pòndhere / crèschere, semenai, piantare / aparagonare | ctr. bocare, leai, picare Maneras de nàrrere csn: pònnere chi… = fàghere un'ipótesi, supònnere; èssere postu de… = èssere destinu chi…, dipèndhere de sa sorte; pònneresi a… (vrb. inf.) = fàghere…, comintzare a fàghere (su chi narat custu vrb. inf.: pònneresi a caminare, a chircare, a ríere, ponnirisí a fuedhai, a fai, a castiai, e gai); pònnere aficu, cabu, imprastu a carchi cosa = isperai in ccn. cosa, andai avatu de una cosa po dha tènniri o po dha fai a doveri; pònnere in bula (nadu de cosas de manigare) = arrèsciri in su gúturu, èssiri malu a ingúrtiri; pònnere in s'istògomo (nau de cosas de papai) = digidiri cun dificurtadi, intèndiri su papai a pesu me in s'istògumu; pònnere sidi = fai bènniri bisóngiu de bufai, fai sidi; ponner boghes = tzerriai agiutóriu; ponner boghe = ghetai boxi, tzerriai su nòmini a ccn. me is domus, in logu aundi no s'iscít chi dhoi est su meri; pònnere sos canes ifatu a unu = betàreli o aunzàreli sos canes; pònniri in pei una cosa = cuncordare o fàghere una cosa; pònnere in pè a ccn. pro carchi cosa = circai s'agiudu, s'interessamentu de unu po ccn. chistioni; pònniri timoria a unu, pònnere pore = fàgherelu timire; pònnere abbitúdine = pigai (o fai pigai) s'abbitúdini, avesai, avesaisí; pònniri passus, ponnirisí in caminu = fàghere carchi tretu, comintzare a andhare; pònnere dolore = fai bènniri dolori; pònnere oriolu, pidinu = fai stai in pensamentu; pònnere ifatu, pònniri avatu de o a ccn.= andai avatu, pònniri menti, ascurtai a ccn., fintzas cúrriri avatu po iscúdiri o fai mali; pònnere apare cun… = aparagonare, fintzas betare a méschiu totu paris; pònniri una cosa cun un'àtera = cussideràrelas de su matessi valore; pònnere, pònniri a c. = callai a ciorbedhu, currèzeresi, essire zudissiosu, insabiai, cussentire; pònniri a brenti (nau de genti) = fàgheresi a brente manna; pònnere lardu (nau de animali, de genti) = ingrassai meda; pònnere peta (nau de animali) = crèschere meda, impurpire; pònnere unu númene = dare, detzidire unu númene pro ccn.; pònniri cantzoni = iscríere, imbentare una cantone pro ccn. o carchi cosa; pònneresi in mesu, imbia, in pinna = ponnirisí intremesu de duus o de duas cosas, ponnirisí ananti, fai ccn. cosa po fai abarrai in paxi genti certendi o a iscórriu, donai istrobbu e no lassai fai ccn. cosa; pònnere cosa in mesu = (fintzas) pònniri cosa aundi podit fai istrobbu; pònnere cosa a ccn. a fàghere (cómpitu, lessione, àteru) = dare cosa a fàghere; pònneresi mere (in o de carchi cosa) = impobidhaisindi, cunsideraisí meri; pònnere una cosa (es. bestimenta) a campu, a triballare = pigaidha po andai a campu, po trabballai; pònnere unu tantu a ccn. cosa, pònniri a stimu = betare unu prétziu, nàrrere cantu est, cantu pesat; pònniri pei in ccn. logu = intrare; pònneresi una cosa a coro = pigaisí ispédhiu mannu, dispraxeri meda; pònnere fragu = lassai o apicigai fragu, fai bessí cun fragu àtera cosa puru; pònnere bestimenta = bestirisí; pònnere a notu una cosa = fai a manera de dh'arregordai bèni; pònnere in líbberu = iscriri me in líbburu; pònnere manu a unu, a carchi cosa = ghetai manu, farrancas a ccn. po dhu iscudi, a ccn. cosa po dha fai; pònnere in sarbu = portai a logu o a tretu de èssiri foras de perígulu; pònnere lussu = comporai o bistiri cosas de valori meda; pònnere su tempus = nàrriri ita tempus fait; pònnere raighinas = ghetai o bogai arréxinis, barbas (nau de matas), no si ndi andai prus (nau de genti); pònniri asuta a ccn. = aprofitaresindhe, irfrutuàrelu, leàreli sa liertade; ponnirisí, pònniri una cosa in puntu = ammanitzare, assentare o remonire bene; pònnere in pregiudíssiu = pònnere in arriscos, in perígulu de àere dannu, de àere male; pònnere una chistione in ómines = fàghere a ómines, in d-unu pretu o diferéssia, fagher detzidire a ómines sàbios e capatzos chi no siant de una parte e ne de s'àtera; pònneresi sa cara chi… = nàrriri a faci manna chi…, pònneresi su botu, bogai faci a nàrriri ca… Frases at postu una lítera in su cascionedhu ◊ su puzone si ponet in sas àrbures, in terra ◊ su seisei bolendhe istat a su pone pone ◊ s'abe si ponet in sos fiores chirchendhe mele ◊ Cíciu si ponit arrimau acanta a su lacu de s'acuasanta ◊ si at postu s'aràdiu in màchina, sa televisione in domo ◊ si benis a Sos Màrtires de Fonne as a istare inue ti apo a ponne! (Maloccu)◊ su mànigu si ponet in sos piatos in sa mesa ◊ su motore elétricu andhat si li pones sa currente ◊ at postu fogu a sa malesa ◊ pone cue cussa cosa ca no est tua! ◊ su pirastu cherfu ponet in bula ◊ cun coro impiberidu curret e faghet pònnere su maridu 2. bi apo postu una paja de iscarpas chirchendhe su dépidu a isse! ◊ pro sa festa cantu ponides? ◊ bois ponís su binu, nois su pane e su casu ◊ pro fàghere sa domo bi at postu ispesa manna ◊ cantu bi ponimus pro che assuprire a inie? ◊ cantu bi pones chi est comente naro deo? ◊ Fulanu, faghindhe cussu triballu, bi at postu sa vida ◊ seghendhe pedra bi at postu unu pódhighe: bi che lu ant tentu in mesu duas pedras mannas 3. in cussu logu bi ponet frenugu, in cudhu murta ◊ cuss'erba ponet in su solianu ◊ in su petzu chi ponzo trigu, ista seguru chi trigu bi ponet! ◊ in s'ortu ponimus basolu, moriscu, patata, birduras ◊ ponimus un'iscra a fae 4. si at postu pudhas e cunillos in su possessu 5. a nce pònnere in marina e in màrgine a pè ince boliat coràgiu ◊ imbucheit a cadhu e che la ponzeit in su tanchitu ◊ pro tirare in leva che l'at posta in Castedhu ◊ a che la pònnere in s'América bi cheret unu sensale! 6. a pònnere a tie cun a mie est a pònnere s'atarzu cun su ferru ◊ cussas sorres sunt diferentes meda: est a pònnere sa die cun su note! ◊ a pònnere a mie cun tegus est a pònnere a Roma cun Romana! 7. at postu boghes e bi at curtu zente, sinono l'aiant àpidu mortu ◊ "Eremitanu" si dh'iat postu Bobbore ◊ issu cras in custa domu si nci ponit meri (A.Garau)◊ ite tempus at postu sa televisione? ◊ innòi no nci ponit prus pei, cussu! ◊ bois ponni cussa bingixedha cun custa domu?! ◊ s'Istadu italianu est un'Istadu postu in pei prus de unu séculu fait (I.Ortu)◊ su babbu dh'at postu a castiai sa bíngia ◊ cussa criadura fit posta de mòrrere: ant fatu, ant fatu, e totu est istadu nudha! ◊ su pitzinnu no istudiaiat sas poesias chi li poniat su mastru ◊ si pones fatu a sos machines suos za ndhe bogas su cabbale!…◊ pone chi no siat gai comente pessas tue… ti agatas furcadu! ◊ no ti ponzas in pinna ca no bido nudha! ◊ cudhos duos si poniant sa cara chi non deviant pacare ◊ tene fide: as a bídere chi su pisedhu ponet a conca! Ètimu ltn. ponere Tradutziones Frantzesu mettre, poser, installer, allouer, donner Ingresu to put (in), to assign, to put down Ispagnolu poner, deponer, asignar Italianu méttere, pórre, depórre, posare, installare, assegnare Tedescu stellen, legen, ablegen, setzen, tragen (Kleidungen), geben (Geld), einsetzen, installieren, anweisen, erteilen, zuteilen.

rebéssu , agt, nm: arrevésciu, reversu, revésciu, revessu Definitzione chi est su contràriu de comente depet èssere, de comente depet andhare, fatu a s'imbesse; nau de gente, chi o chie portat arrevesciori, chi est revessu, trotu, chi no adduit a s'arrexone / avb., a revessu, a sa revessa = a su contràriu Sinònimos e contràrios contràriu, deghésciu / irrongasiadu, rebelde, sfundamentau, testarrudu, traessu / cdh. irriessu | ctr. giustu / achistiadu, arrejonadu, atinadu, giudisciosu Frases ma cussu est revessu, mih: mancu a funes contràrias afilat! ◊ bi fut sa sogra revessa chi cheriat a fàghere sempre comente cheriat issa ◊ arrima e lassa sa vida revessa, faghe vida de bonu cristianu! ◊ est tantu revessu e dadu a s'interessu chi si no at robba anzena no si atatat (Limbudu) 2. custu est su revessu de cussu ◊ sos revessos no los cumbinches in peruna manera 3. s'àinu tenet s'abbitúdine de andhare a revessu ◊ rejones no mi contes a revessu si est beru chi m'istimas coriale (A.Dettori)◊ si no fis impastadu a sa revessa no ti fis postu a faedhare male!(Seu) Terminologia iscientìfica ntl Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu revers, obstiné, déraisonnable Ingresu upside down, tenacious, irrational Ispagnolu revés, pertinaz, irrazonable Italianu rovèscio, pertinace, irragionévole Tedescu verkehrt, hartnäckig.

rodhulàre , vrb Definitzione andhare orrúmbula orrúmbula, coment'e un'orroda o àteras cosas tundhas Sinònimos e contràrios arrembulai, cadhinare, codulare, lodhurare*, loturare, lumburare, torrulare, trodhulare, tromedhare Frases bi at pagas domos rutas, isperrumadas dae unu crastu chi ndh'est faladu rodhulendhe dae sa costera Tradutziones Frantzesu dégringoler Ingresu to tumble down Ispagnolu rodar Italianu ruzzolare Tedescu hinunterrollen.

scallitài , vrb: scatibai, scatilai, sgalitai, sgatilai Definitzione bogare de pare is pilos de conca cun su pètene, a petenadura; fintzes fàere scafa, segare male is pilos, túndhere de no arresurtare una segadura parívile Sinònimos e contràrios ispertare 1, ispizare, pantonai, scabitai | ctr. abberrisonare Tradutziones Frantzesu peigner Ingresu to let one's hair down Ispagnolu peinar, desenmarañar Italianu strigare Tedescu entwirren.

sderrinài , vrb: isterrinai*, sterrinai, stirrinai Definitzione betare a terra, crocare in terra, su si pònnere crocaos Sinònimos e contràrios imbrossinare, istèrrere, isterricorjare, isterrighinare, sterrionai, stragai Frases candu ti ses puntu ses acabbau sderrinau in d-unu letu Tradutziones Frantzesu terrasser, abattre, s'étendre Ingresu to knock down, to lay (down), to lie down Ispagnolu derribar, tumbar Italianu atterrare, abbàttere, stèndere a tèrra, stèndersi Tedescu niederwerfen, niederschlagen, sich hinlegen.

sgarropài , vrb rfl Definitzione orrúere, betare de un'orroca, de o in calecunu gorropu, de logu artu, iscrébigu Sinònimos e contràrios ispantumare 2. sa mandronia sgarropat s'ómini in s'iscoramentu (I.Lecca) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être escarpé Ingresu to plunge down Ispagnolu despeñarse Italianu diruparsi Tedescu abstürzen.

smuronài , vrb Definitzione su che calare o orrúere unu muroni, unu trèmene, sa terra de pitzu a bàsciu a muntone mannu Sinònimos e contràrios desmuronai, irrainare, irribbare, istremenare, sfossonai, spillai 1 Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu ébouler Ingresu to slide down Ispagnolu desmoronar Italianu franare, smottare Tedescu abrutschen.

stronciài , vrb: istrunchiare*, strunciai (strun-ci-a-i) Definitzione fàere una cosa a stròncius, a orrugos; segare a istúturu, arrespòndhere male, pigare a boghes, de malu crabbu, murrungiare, brigare Sinònimos e contràrios arrogai, secare, struncionai / abboluire, abbruncai, ataciai, chelcire, irmurrare, sbruncai, struncionai, trilliare Frases pigat su pani, dhu strònciat e si ponit a papai ◊ seu giai stroncendumindi un'arrogu, de cussu pani! 2. no bollu strunciai, ma certus dotoris funt cumbintus de isciri curai su malàdiu ◊ seu discuidau e tenint arrexoni de mi strunciai Tradutziones Frantzesu démolir (fig.), gronder, blâmer Ingresu to put down, to scold Ispagnolu vapulear, reprobar Italianu stroncare, sgridare, biasimare Tedescu abbrechen, ausschimpfen, tadeln.

suluvertàre , vrb Definitzione betare totu apare, iscorrovedhare, pònnere totu a tréulu Sinònimos e contràrios iscordulare, isordulare, suliertare, trauai Tradutziones Frantzesu mettre sens dessus dessous Ingresu to turn upside down Ispagnolu revolver Italianu méttere sottosópra Tedescu durcheinanderbringen.

sulviàre , vrb: surbiare 1 Definitzione ingurtire coment'e a surbidura Sinònimos e contràrios aciupae, assuspiri, imbibbiri, inciupai, sultzire, surbare 1, surbiri*, suspiare Frases sulviendhe s'alenu a intro che ingulleit su púpulu che un'ou de pudha Tradutziones Frantzesu engloutir Ingresu to gulp down Ispagnolu tragar Italianu ingollare, inghiottire Tedescu verschlingen, schlucken.

«« Torra a chircare