afinài , vrb: afinare Definizione
fàere fine, prus fine (po èssere prus acutzu, prus adatu, prus bellu); ifidigare, nau siat de grussària de sa cosa e de sa carena (illangiare), ma fintzes de s'aguantu de sa persona a sa suferéntzia, a is dispraxeres / afinai s'ànima de disígiu = cossumíresi de sa gana, de su disizu
Sinonimi e contrari
afinicare,
assilingare,
assutighilare,
conciumire,
infinigae,
insutiligai,
isgumentare,
trumentai
/
irromasire,
slangiri
| ctr.
ingrussai
Frasi
cresche, lizu delicadu, in mesu duras ispinas: piús ti altzas e ti afinas, piús ses apretziadu (P.Casu)◊ s'incapat li afinat su pessamentu candho depet fàghere una cosa de remédiu! ◊ candho istúdias afina su pessamentu! ◊ afina su pessamentu e ti as a ammentare chi issa puru fit audente
2.
su pistichinzu chi li afinabat s'ànima l'aiat pessandhe a su chi depiat fàchere: su cojúbiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire
Inglese
to thin
Spagnolo
adelgazar,
afilar
Italiano
assottigliare,
strùggersi
Tedesco
feiner machen,
vergehen
afinicàre , vrb: afinigai,
afinigare,
afinigari,
finicare Definizione
fàere fine, prus fine, fintzes sighire a trebballare una cosa po dha fàere méngius, cunsiderare is cosas bene e prus a fundhu; educare a maneras de fàere prus delicadas e atentas / afinigare sa mente = pessare in fine, a fundhu
Sinonimi e contrari
afinai,
afinighedhare,
assilingare,
assutighilare,
conciumire,
infinigae,
insutiligai,
isgumentare
| ctr.
ingrussai
2.
como teniat bisonzu de abbarrare solu, de afinicare galu su chi aiat fatu a denote ◊ afinigadebbollu bois, como, custu chistionu!◊ sa note afínigo sos pensamentos e penas…
3.
si ch'est afinigadu in sos modos de fàghere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
amincir
Inglese
to thin
Spagnolo
afinar,
pulir
Italiano
affinare
Tedesco
feiner machen,
verfeinern.
aperfilàdu , agt Sinonimi e contrari
fine 1
2.
sa múida de su bentu poniat in d-un'annicu aperfiladu onzi cosa
Etimo
spn.
perfilado
Traduzioni
Francese
mince
Inglese
thin
Spagnolo
fino
Italiano
sottile
Tedesco
dünn.
assutighilàre, assutiligàe, assutiligài , vrb: assutiligare,
sutiligai Definizione
menguare sa grussària, essire o fàere fine, istrígile, làngiu
Sinonimi e contrari
afinai,
afinicare,
assilingare,
conciumire,
infinigare,
insutiligai,
isgumentare,
irromasire
| ctr.
ingrussai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire
Inglese
to thin
Spagnolo
adelgazar,
afilar
Italiano
assottigliare
Tedesco
dünner machen.
atíza , nf: tiza* Definizione
orrughedhu a pigighedhu fine de carre morta chi s’istacat de sa pedhe
Sinonimi e contrari
atògia,
cadassa,
crosta,
freadu,
muga,
pagiagoda,
solla,
tizola
Traduzioni
Francese
tranche mince
Inglese
thin slice
Spagnolo
pizca
Italiano
fétta sottile
Tedesco
dünne Scheibe.
cadeníta, cadenítza , nf Definizione
min. de cadena; genia de prendha de portare in su tzugu apicada, calandho in petorras
Sinonimi e contrari
gionchígliu,
teneghita
Frasi
zughet una cadenita de oro chi li falat in su petus
Terminologia scientifica
prd
Traduzioni
Francese
chaîne (de cou)
Inglese
thin chain
Spagnolo
cadena (de oroplata)
Italiano
catenina
Tedesco
Kettchen.
cannaínza, cannaínzu , nf, nm, agt Definizione
cosa a usu de fune, su cambu longu longu e fine de unas cantu erbas (es.: pisu, intretzu, mimira, fintzes pigionàciu), ma podet èssere fintzes una fune fine; nau de ccn., artu meda e iscarritzinu, istrígili (e dhu narant de animales puru)
Sinonimi e contrari
cannàile,
sirba
/
giangalloi,
iscalandrone
Frasi
cannainzu meda at fatu su basolu, ma basolu pagu! ◊ apo intritzatu cannainzas fatas de zuncu
2.
za ndhe at fatu de cannainzu, cussu zòvanu: no colat in za zanna de cantu est artu!
3.
bi aiat unu fiotu de fiados cannainzos
Traduzioni
Francese
tige mince et très longue
Inglese
very long and thin stalk
Spagnolo
tallo sutil y largo
Italiano
stèlo o fusto lianóso,
sottile e mólto lungo
Tedesco
langer und schmaler Stiel.
fíne 1 , agt: fini 1 Definizione
chi est de pagu grussària; segundhu de ite si foedhat, chi est delicau, díligu, giustu, educau / min. finedhedhu, finevine
Sinonimi e contrari
fínicu,
lecu,
sútile
/
delicadu
| ctr.
grussu,
russu
/
grosseri
Modi di dire
csn:
mentes fines = is memórias, su ciorbedhu a parti e àtera de su fronti; segare, maghinare, pistare a f. = a manera chi sa cosa essat cantu prus minuda; fàghere, triballare in f. = bene, a manera chi donzi mímina cosa resurtet fata bene cun incuru; contai a fini a fini = nàrrere, in su contu, donzi mímina cosa; andhare f. chei s'óstia = atentus meda a no fai mali a nemus; abba f. = faedhendhe de mare o lagu, abba bassa, faedhendhe de próida, a butios minudedhos
Frasi
custu est filu tropu fine e no agguantat ◊ portat is didus aici finis ◊ essit de mari e s'istrumpat in s’arena fini fini ◊ sa robba fine no faghet caentu che a sa russa ◊ is muros de mesu tra un'aposentu e un'àteru bollent fines
2.
sas criaduras ant sentidu piús fine chi no nois mannos
3.
sa fígia mia bella, pintura fata in fine!
Cognomi e Proverbi
prb:
mellus a furriae de s'abba fine ci no de sa grussa
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
fin,
subtil
Inglese
thin
Spagnolo
fino
Italiano
fino,
sottile
Tedesco
dünn,
fein.
finedhédhu , agt Definizione
min. de fine, chi est finevine: nau de css. cosa (filu, linna, pruine, orrobba, o àteru) chi tenet sa prus pagu grussària chi si podet
Sinonimi e contrari
finevine
Traduzioni
Francese
très fin
Inglese
very thin
Spagnolo
muy sutil
Italiano
finìssimo
Tedesco
sehr dünn.
gionchígliu, gionchíllu , nm, nf: giunchígliu 1,
giunchílliu,
giunchillu,
zinchíglia Definizione
prendha, genia de cadenita o cadenatzu de oro o de prata a lórigas piticas e unu pagu longas
Sinonimi e contrari
cadenita
Frasi
portat unu bellu gionchígliu de òru ◊ giunchígliu e cadenatzu mi at donau sorga mia ◊ is gàncius de su cosseto aggànciant a manu manca e a manu bona calat su giunchillu
Terminologia scientifica
prd
Etimo
spn.
junquillo
Traduzioni
Francese
chaînette
Inglese
thin chain
Spagnolo
cadena
Italiano
catenina
Tedesco
Kettchen.
ifiniàre, ifinigàre , vrb: irfiniare,
irfinicare,
irfinigare,
isfinigai,
isfinigare,
issinigare,
sfinigai Definizione
fàere fine, prus fine, menguare sa grussària; essire débbile, èssere pigau de sa debbilesa, bènnere mancu
Sinonimi e contrari
afinai,
afinicare,
assilingare,
assutighilare,
infinigae,
insutiligai,
irrussare,
isgumentare
/
dilmagiare
| ctr.
ingrussai
Frasi
cun sa resolza Antiogu est ifinighendhe unu cantu de ozastru ◊ custa màniga cheret sighida a irfinigare pro intrare in sa forramenta ◊ sa fune si est irfinigada fintzas chi si est segada ◊ deo seo po m’issinigare! ◊ su cannone nostru est pro isfinigare su pane!
2.
ifinigados che filu de seda, chentza prus alientu, andhant campandho de erbàgios e landhe (I.Patta)◊ ci mi pogno a ne dhos ghiare a sa giauna a domo issoro s'ant a issinigare in camminu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire,
diminuer
Inglese
to thin
Spagnolo
adelgazar
Italiano
assottigliare
Tedesco
dünner machen.
illascàre , vrb Definizione
fàere prus lascu, istesiare una cosa de un’àtera, fàere calecuna cosa prus pagu bortas; fintzes lassare andhare, giare calecuna cosa, giare su cuntentu
Sinonimi e contrari
allascai,
arrairi,
illentiare,
iscanzare,
isciagai,
istesiai
/
allatzicare,
menguai
| ctr.
acurtziare,
afíere,
intibbiri,
sizire
Frasi
sunt isetandhe a lis illascare su presorju ◊ illascàdebbos! ◊ illasca sa vite ca est tropu afissa!◊ no resesso a illascare custu nodu pro l'isòrbere ca sa fune si est ifusta, at ufradu e at afissu de prus
2.
impessu si est sapiu in bratzos de su babbu, su criedhu si est illascau a prànghere
3.
isse unu tempus ndhe fit sèmpere in domo, ma dae carchi tempus in goi at illascadu ◊ fint sèmpere paris, ma de candho ant brigadu ant illascadu e como petzi si agatant pro chistiones de faina
4.
babbu no s'illascaiat meda ca dinari a comporare bitzicreta no ndhe aiat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
desserrer,
lâcher
Inglese
to loosen,
to thin (out),
to cut down on
Spagnolo
aflojar,
espaciar,
largar
Italiano
allentare,
diradare,
mollare
Tedesco
lockern,
lichten,
nachlassen.
iltasíre , vrb: istajire,
istasire,
istasiri,
stasiri Definizione
firmare, mantènnere firmos cun sa fortza (e fintzes leare sa cosa a unu, cun sa fortza); pèrdere (o fàere pèrdere) is fortzas po su fàdigu, po su istare male de nutrimentu, de s’immarritzone
Sinonimi e contrari
aprensionai,
escecutare,
imbargai,
issucutare,
preare
/
arrebbentare,
irbalèndhere,
irbalesiare,
isteniai,
stragai
Frasi
su tempus malu chi l'at istasidu
2.
su podestade l'at mandhadu sos carabbineris a domo pro l'istasire pagas misuras de trigu chi li depit de chimbunu
3.
su terrinu, prus benit ispozadu e prus s'istasit, prus si assutat e prus pagu bi proghet ◊ at istasiu sa mama e cheriat fadicare su fedus ◊ sa runza ti at sos canes iltasidu (A.M.Scanu)◊ bos sezis istasidos: benide a pasare! ◊ su trabballu a tropu s'iscít ca istasit e non est praxili
Etimo
itl.t
stasire
Traduzioni
Francese
exténuer,
épuiser
Inglese
to make look thin,
to exaust
Spagnolo
sujetar,
agotar
Italiano
estenuare,
defatigare,
striminzire
Tedesco
entkräften,
ermüden,
einengen.
immalmàre, immamàre, immamàri , vrb: irmamai,
irmamare,
ismamai,
ismamare,
smamai Definizione
coment'e istesiare dae sa mama: segare is cambighedhos noos chi su fundu de sa bide (o de àtera cosa prantada) bogat in prus de is chi depent bogare is pudones o chi podet allatare; andharesindhe; istesiare, istagiare is animales piticos de sa mama po no súere prus
Sinonimi e contrari
ammamai,
brossare,
ilmamagiare,
irbrossare,
irgemmellai,
scalancari,
ispudhonare,
spillonai
/
illascare,
ispampinare,
sderriai
/
istitai
Frasi
sonniaiat chi fit immamendhe, pudendhe, ifischendhe, binnennendhe e catighendhe ◊ a irmamare est faina istentosa
2.
nche fint istichitos in su funnacru irmamanne vinu e bruschetanne
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rendre moins épais
Inglese
to thin (out)
Spagnolo
deschuponar,
desmamonar,
destetar
Italiano
sfoltire,
sfemminellare
Tedesco
lichten.
infinigàe, infinigài, infinigàre , vrb Definizione
fàere prus fine, torrare o menguare sa grussària de sa cosa, ma fintzes is capacidades de sa carena, de sa persona
Sinonimi e contrari
afinai,
afinicare,
assilingare,
assutighilare,
conciumire,
fragiare,
ifiniare,
insutiligai,
irrussare,
isgumentare
| ctr.
ingrussai
2.
at a bivi turmentau de su surrúngiu fintzas chi at a mòrriri infinigau ◊ portu is manus infinigadas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire,
user
Inglese
to thin,
to wear out
Spagnolo
adelgazar
Italiano
assottigliare,
logorare
Tedesco
feiner machen,
verbrauchen.
insutiligài, insutiligàre , vrb: issutilicare Definizione
fàere prus fine, prus sútile, prus lébiu; menguare su papare o fintzes minimare su grassu in su papare
Sinonimi e contrari
afinai,
afinicare,
assilingare,
assutighilare,
infinigae,
isgumentare
| ctr.
ingrussai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire,
amincir
Inglese
to thin
Spagnolo
adelgazar
Italiano
assottigliare
Tedesco
feiner machen.
irromasíre , vrb Definizione
pèrdere grassore, fintzes prupas, essire làngiu
Sinonimi e contrari
apedhuncare,
illangiare,
ilmarrire,
irromasare,
isminunchire,
istincare,
scalaxiri,
slangiri
| ctr.
ingrassare
Frasi
fit irromasidu, azummai si che fit mortu ◊ za at irromasidu pagu: a trinta ses chilos est faladu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
maigrir
Inglese
to make thin
Spagnolo
adelgazar
Italiano
dimagrire
Tedesco
abnehmen.
iscarríre , vrb Definizione
segare sa carre, sa prupa de s'ossu, orrunchinare; pèrdere sa prupa comente unu illàngiat
Sinonimi e contrari
irromasire,
isprupare,
ispurpire
Frasi
de cudhu teracu mumudinu sos porcos acorrados si ant iscarridu finas sos ossos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
décharner,
maigrir
Inglese
to strip the flesh,
to thin
Spagnolo
descarnar
Italiano
scarnire,
dimagrire
Tedesco
entfleischen,
abnehmen.
làgnu , agt: làngiu,
lanzu Definizione
nau de animale o de gente, chi no portat ógiu, chi no est grassu, chi est totu ossos, sicau, de pagus prupas; nau de àteru, chi est de pagu sustàntzia / min. langinu, langitu; assimbígios: làngiu coment'e un'obbilu, che corru, che fuste, che linna, che terra, chei su mércuris de líssiu, che tudha, che puntza, che s'ossu
Sinonimi e contrari
marriu,
romasu
| ctr.
grassu
Frasi
cuadhu làngiu musca meda ◊ si laoras in terra lanza no assazas mancu unu cantu de tipe ◊ pibiosos sunt sos cumpanzos ca lanza est sa chena ◊ custas bacas sunt lanzas chi no cherent bidas! ◊ Ciurrulia su bendhidore, portat una trumbita e unu burricu pilurtzu, béciu e làngiu ◊ ciai non mi fui cuntentau de cussus cuatru tachinus istasius, làngius che terra!
2.
sos mios sunt versos lanzos ◊ mi b'impigno chin pesu, metru e lima ma semper lanza mi essit sa rima (E.Pau)
Cognomi e Proverbi
smb:
Langiu
Etimo
ltn.
*lanius
Traduzioni
Francese
maigre
Inglese
thin
Spagnolo
delgado
Italiano
magro
Tedesco
mager.
làma , nf, nm: allàmia,
làmia 1,
lamma,
làmmia,
lamu,
liama Definizione
pígiu fine de metallu; istrégiu fatu de materiale deasi (mescamente mannu po late, fintzes po múrghere); istrégiu largu, ladu, a costaos bàscios po còere cosa in su forru; segundhu sa ferramenta, sa parte cun s'atza
Sinonimi e contrari
allàinu,
gliàuna,
lamiera
/
allama,
bote,
bidone,
lamedha,
lammione,
trutera
/
frama 1
Frasi
bai e betindi cussa tassa de liama! ◊ unu bote de làmia li fachiat de fumajolu
2.
mulghiat e garrigaiat su cadhu cun sas lamas de su late ◊ sos pastores beniant a casifítziu cun sas lamas de su late ◊ fuint che canes chi lis ant presu lamas a sa coa ◊ sa zente est lotendhe cun lamos de abba ca su fogu est brujendhe totu
3.
amus fatu deghe lamas de biscotos
Etimo
itl.
lama
Traduzioni
Francese
fer-blanc,
bidon
Inglese
tin,
thin plate
Spagnolo
lámina,
hoja,
hojalata,
fuente
Italiano
latta,
làmina,
téglia
Tedesco
Blech,
Folie,
Backform.