Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

afinài , vrb: afinare Definitzione fàere fine, prus fine (po èssere prus acutzu, prus adatu, prus bellu); ifidigare, nau siat de grussària de sa cosa e de sa carena (illangiare), ma fintzes de s'aguantu de sa persona a sa suferéntzia, a is dispraxeres / afinai s'ànima de disígiu = cossumíresi de sa gana, de su disizu Sinònimos e contràrios afinicare, assilingare, assutighilare, conciumire, infinigae, insutiligai, isgumentare, trumentai / irromasire, slangiri | ctr. ingrussai Frases cresche, lizu delicadu, in mesu duras ispinas: piús ti altzas e ti afinas, piús ses apretziadu (P.Casu)◊ s'incapat li afinat su pessamentu candho depet fàghere una cosa de remédiu! ◊ candho istúdias afina su pessamentu! ◊ afina su pessamentu e ti as a ammentare chi issa puru fit audente 2. su pistichinzu chi li afinabat s'ànima l'aiat pessandhe a su chi depiat fàchere: su cojúbiu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réduire Ingresu to thin Ispagnolu adelgazar, afilar Italianu assottigliare, strùggersi Tedescu feiner machen, vergehen

afinicàre , vrb: afinigai, afinigare, afinigari, finicare Definitzione fàere fine, prus fine, fintzes sighire a trebballare una cosa po dha fàere méngius, cunsiderare is cosas bene e prus a fundhu; educare a maneras de fàere prus delicadas e atentas / afinigare sa mente = pessare in fine, a fundhu Sinònimos e contràrios afinai, afinighedhare, assilingare, assutighilare, conciumire, infinigae, insutiligai, isgumentare | ctr. ingrussai 2. como teniat bisonzu de abbarrare solu, de afinicare galu su chi aiat fatu a denote ◊ afinigadebbollu bois, como, custu chistionu!◊ sa note afínigo sos pensamentos e penas… 3. si ch'est afinigadu in sos modos de fàghere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu amincir Ingresu to thin Ispagnolu afinar, pulir Italianu affinare Tedescu feiner machen, verfeinern.

aperfilàdu , agt Sinònimos e contràrios fine 1 2. sa múida de su bentu poniat in d-un'annicu aperfiladu onzi cosa Ètimu spn. perfilado Tradutziones Frantzesu mince Ingresu thin Ispagnolu fino Italianu sottile Tedescu dünn.

assutighilàre, assutiligàe, assutiligài , vrb: assutiligare, sutiligai Definitzione menguare sa grussària, essire o fàere fine, istrígile, làngiu Sinònimos e contràrios afinai, afinicare, assilingare, conciumire, infinigare, insutiligai, isgumentare, irromasire | ctr. ingrussai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réduire Ingresu to thin Ispagnolu adelgazar, afilar Italianu assottigliare Tedescu dünner machen.

atíza , nf: tiza* Definitzione orrughedhu a pigighedhu fine de carre morta chi s’istacat de sa pedhe Sinònimos e contràrios atògia, cadassa, crosta, freadu, muga, pagiagoda, solla, tizola Tradutziones Frantzesu tranche mince Ingresu thin slice Ispagnolu pizca Italianu fétta sottile Tedescu dünne Scheibe.

cadeníta, cadenítza , nf Definitzione min. de cadena; genia de prendha de portare in su tzugu apicada, calandho in petorras Sinònimos e contràrios gionchígliu, teneghita Frases zughet una cadenita de oro chi li falat in su petus Terminologia iscientìfica prd Tradutziones Frantzesu chaîne (de cou) Ingresu thin chain Ispagnolu cadena (de oroplata) Italianu catenina Tedescu Kettchen.

cannaínza, cannaínzu , nf, nm, agt Definitzione cosa a usu de fune, su cambu longu longu e fine de unas cantu erbas (es.: pisu, intretzu, mimira, fintzes pigionàciu), ma podet èssere fintzes una fune fine; nau de ccn., artu meda e iscarritzinu, istrígili (e dhu narant de animales puru) Sinònimos e contràrios cannàile, sirba / giangalloi, iscalandrone Frases cannainzu meda at fatu su basolu, ma basolu pagu! ◊ apo intritzatu cannainzas fatas de zuncu 2. za ndhe at fatu de cannainzu, cussu zòvanu: no colat in za zanna de cantu est artu! 3. bi aiat unu fiotu de fiados cannainzos Tradutziones Frantzesu tige mince et très longue Ingresu very long and thin stalk Ispagnolu tallo sutil y largo Italianu stèlo o fusto lianóso, sottile e mólto lungo Tedescu langer und schmaler Stiel.

fíne 1 , agt: fini 1 Definitzione chi est de pagu grussària; segundhu de ite si foedhat, chi est delicau, díligu, giustu, educau / min. finedhedhu, finevine Sinònimos e contràrios fínicu, lecu, sútile / delicadu | ctr. grussu, russu / grosseri Maneras de nàrrere csn: mentes fines = is memórias, su ciorbedhu a parti e àtera de su fronti; segare, maghinare, pistare a f. = a manera chi sa cosa essat cantu prus minuda; fàghere, triballare in f. = bene, a manera chi donzi mímina cosa resurtet fata bene cun incuru; contai a fini a fini = nàrrere, in su contu, donzi mímina cosa; andhare f. chei s'óstia = atentus meda a no fai mali a nemus; abba f. = faedhendhe de mare o lagu, abba bassa, faedhendhe de próida, a butios minudedhos Frases custu est filu tropu fine e no agguantat ◊ portat is didus aici finis ◊ essit de mari e s'istrumpat in s’arena fini fini ◊ sa robba fine no faghet caentu che a sa russa ◊ is muros de mesu tra un'aposentu e un'àteru bollent fines 2. sas criaduras ant sentidu piús fine chi no nois mannos 3. sa fígia mia bella, pintura fata in fine! Sambenados e Provèrbios prb: mellus a furriae de s'abba fine ci no de sa grussa Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu fin, subtil Ingresu thin Ispagnolu fino Italianu fino, sottile Tedescu dünn, fein.

finedhédhu , agt Definitzione min. de fine, chi est finevine: nau de css. cosa (filu, linna, pruine, orrobba, o àteru) chi tenet sa prus pagu grussària chi si podet Sinònimos e contràrios finevine Tradutziones Frantzesu très fin Ingresu very thin Ispagnolu muy sutil Italianu finìssimo Tedescu sehr dünn.

gionchígliu, gionchíllu , nm, nf: giunchígliu 1, giunchílliu, giunchillu, zinchíglia Definitzione prendha, genia de cadenita o cadenatzu de oro o de prata a lórigas piticas e unu pagu longas Sinònimos e contràrios cadenita Frases portat unu bellu gionchígliu de òru ◊ giunchígliu e cadenatzu mi at donau sorga mia ◊ is gàncius de su cosseto aggànciant a manu manca e a manu bona calat su giunchillu Terminologia iscientìfica prd Ètimu spn. junquillo Tradutziones Frantzesu chaînette Ingresu thin chain Ispagnolu cadena Italianu catenina Tedescu Kettchen.

ifiniàre, ifinigàre , vrb: irfiniare, irfinicare, irfinigare, isfinigai, isfinigare, issinigare, sfinigai Definitzione fàere fine, prus fine, menguare sa grussària; essire débbile, èssere pigau de sa debbilesa, bènnere mancu Sinònimos e contràrios afinai, afinicare, assilingare, assutighilare, infinigae, insutiligai, irrussare, isgumentare / dilmagiare | ctr. ingrussai Frases cun sa resolza Antiogu est ifinighendhe unu cantu de ozastru ◊ custa màniga cheret sighida a irfinigare pro intrare in sa forramenta ◊ sa fune si est irfinigada fintzas chi si est segada ◊ deo seo po m’issinigare! ◊ su cannone nostru est pro isfinigare su pane! 2. ifinigados che filu de seda, chentza prus alientu, andhant campandho de erbàgios e landhe (I.Patta)◊ ci mi pogno a ne dhos ghiare a sa giauna a domo issoro s'ant a issinigare in camminu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réduire, diminuer Ingresu to thin Ispagnolu adelgazar Italianu assottigliare Tedescu dünner machen.

illascàre , vrb Definitzione fàere prus lascu, istesiare una cosa de un’àtera, fàere calecuna cosa prus pagu bortas; fintzes lassare andhare, giare calecuna cosa, giare su cuntentu Sinònimos e contràrios allascai, arrairi, illentiare, iscanzare, isciagai, istesiai / allatzicare, menguai | ctr. acurtziare, afíere, intibbiri, sizire Frases sunt isetandhe a lis illascare su presorju ◊ illascàdebbos! ◊ illasca sa vite ca est tropu afissa!◊ no resesso a illascare custu nodu pro l'isòrbere ca sa fune si est ifusta, at ufradu e at afissu de prus 2. impessu si est sapiu in bratzos de su babbu, su criedhu si est illascau a prànghere 3. isse unu tempus ndhe fit sèmpere in domo, ma dae carchi tempus in goi at illascadu ◊ fint sèmpere paris, ma de candho ant brigadu ant illascadu e como petzi si agatant pro chistiones de faina 4. babbu no s'illascaiat meda ca dinari a comporare bitzicreta no ndhe aiat Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu desserrer, lâcher Ingresu to loosen, to thin (out), to cut down on Ispagnolu aflojar, espaciar, largar Italianu allentare, diradare, mollare Tedescu lockern, lichten, nachlassen.

iltasíre , vrb: istajire, istasire, istasiri, stasiri Definitzione firmare, mantènnere firmos cun sa fortza (e fintzes leare sa cosa a unu, cun sa fortza); pèrdere (o fàere pèrdere) is fortzas po su fàdigu, po su istare male de nutrimentu, de s’immarritzone Sinònimos e contràrios aprensionai, escecutare, imbargai, issucutare, preare / arrebbentare, irbalèndhere, irbalesiare, isteniai, stragai Frases su tempus malu chi l'at istasidu 2. su podestade l'at mandhadu sos carabbineris a domo pro l'istasire pagas misuras de trigu chi li depit de chimbunu 3. su terrinu, prus benit ispozadu e prus s'istasit, prus si assutat e prus pagu bi proghet ◊ at istasiu sa mama e cheriat fadicare su fedus ◊ sa runza ti at sos canes iltasidu (A.M.Scanu)◊ bos sezis istasidos: benide a pasare! ◊ su trabballu a tropu s'iscít ca istasit e non est praxili Ètimu itl.t stasire Tradutziones Frantzesu exténuer, épuiser Ingresu to make look thin, to exaust Ispagnolu sujetar, agotar Italianu estenuare, defatigare, striminzire Tedescu entkräften, ermüden, einengen.

immalmàre, immamàre, immamàri , vrb: irmamai, irmamare, ismamai, ismamare, smamai Definitzione coment'e istesiare dae sa mama: segare is cambighedhos noos chi su fundu de sa bide (o de àtera cosa prantada) bogat in prus de is chi depent bogare is pudones o chi podet allatare; andharesindhe; istesiare, istagiare is animales piticos de sa mama po no súere prus Sinònimos e contràrios ammamai, brossare, ilmamagiare, irbrossare, irgemmellai, scalancari, ispudhonare, spillonai / illascare, ispampinare, sderriai / istitai Frases sonniaiat chi fit immamendhe, pudendhe, ifischendhe, binnennendhe e catighendhe ◊ a irmamare est faina istentosa 2. nche fint istichitos in su funnacru irmamanne vinu e bruschetanne Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre moins épais Ingresu to thin (out) Ispagnolu deschuponar, desmamonar, destetar Italianu sfoltire, sfemminellare Tedescu lichten.

infinigàe, infinigài, infinigàre , vrb Definitzione fàere prus fine, torrare o menguare sa grussària de sa cosa, ma fintzes is capacidades de sa carena, de sa persona Sinònimos e contràrios afinai, afinicare, assilingare, assutighilare, conciumire, fragiare, ifiniare, insutiligai, irrussare, isgumentare | ctr. ingrussai 2. at a bivi turmentau de su surrúngiu fintzas chi at a mòrriri infinigau ◊ portu is manus infinigadas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réduire, user Ingresu to thin, to wear out Ispagnolu adelgazar Italianu assottigliare, logorare Tedescu feiner machen, verbrauchen.

insutiligài, insutiligàre , vrb: issutilicare Definitzione fàere prus fine, prus sútile, prus lébiu; menguare su papare o fintzes minimare su grassu in su papare Sinònimos e contràrios afinai, afinicare, assilingare, assutighilare, infinigae, isgumentare | ctr. ingrussai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réduire, amincir Ingresu to thin Ispagnolu adelgazar Italianu assottigliare Tedescu feiner machen.

irromasíre , vrb Definitzione pèrdere grassore, fintzes prupas, essire làngiu Sinònimos e contràrios apedhuncare, illangiare, ilmarrire, irromasare, isminunchire, istincare, scalaxiri, slangiri | ctr. ingrassare Frases fit irromasidu, azummai si che fit mortu ◊ za at irromasidu pagu: a trinta ses chilos est faladu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu maigrir Ingresu to make thin Ispagnolu adelgazar Italianu dimagrire Tedescu abnehmen.

iscarríre , vrb Definitzione segare sa carre, sa prupa de s'ossu, orrunchinare; pèrdere sa prupa comente unu illàngiat Sinònimos e contràrios irromasire, isprupare, ispurpire Frases de cudhu teracu mumudinu sos porcos acorrados si ant iscarridu finas sos ossos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu décharner, maigrir Ingresu to strip the flesh, to thin Ispagnolu descarnar Italianu scarnire, dimagrire Tedescu entfleischen, abnehmen.

làgnu , agt: làngiu, lanzu Definitzione nau de animale o de gente, chi no portat ógiu, chi no est grassu, chi est totu ossos, sicau, de pagus prupas; nau de àteru, chi est de pagu sustàntzia / min. langinu, langitu; assimbígios: làngiu coment'e un'obbilu, che corru, che fuste, che linna, che terra, chei su mércuris de líssiu, che tudha, che puntza, che s'ossu Sinònimos e contràrios marriu, romasu | ctr. grassu Frases cuadhu làngiu musca meda ◊ si laoras in terra lanza no assazas mancu unu cantu de tipe ◊ pibiosos sunt sos cumpanzos ca lanza est sa chena ◊ custas bacas sunt lanzas chi no cherent bidas! ◊ Ciurrulia su bendhidore, portat una trumbita e unu burricu pilurtzu, béciu e làngiu ◊ ciai non mi fui cuntentau de cussus cuatru tachinus istasius, làngius che terra! 2. sos mios sunt versos lanzos ◊ mi b'impigno chin pesu, metru e lima ma semper lanza mi essit sa rima (E.Pau) Sambenados e Provèrbios smb: Langiu Ètimu ltn. *lanius Tradutziones Frantzesu maigre Ingresu thin Ispagnolu delgado Italianu magro Tedescu mager.

làma , nf, nm: allàmia, làmia 1, lamma, làmmia, lamu, liama Definitzione pígiu fine de metallu; istrégiu fatu de materiale deasi (mescamente mannu po late, fintzes po múrghere); istrégiu largu, ladu, a costaos bàscios po còere cosa in su forru; segundhu sa ferramenta, sa parte cun s'atza Sinònimos e contràrios allàinu, gliàuna, lamiera / allama, bote, bidone, lamedha, lammione, trutera / frama 1 Frases bai e betindi cussa tassa de liama! ◊ unu bote de làmia li fachiat de fumajolu 2. mulghiat e garrigaiat su cadhu cun sas lamas de su late ◊ sos pastores beniant a casifítziu cun sas lamas de su late ◊ fuint che canes chi lis ant presu lamas a sa coa ◊ sa zente est lotendhe cun lamos de abba ca su fogu est brujendhe totu 3. amus fatu deghe lamas de biscotos Ètimu itl. lama Tradutziones Frantzesu fer-blanc, bidon Ingresu tin, thin plate Ispagnolu lámina, hoja, hojalata, fuente Italianu latta, làmina, téglia Tedescu Blech, Folie, Backform.

«« Torra a chircare