ispalaciàe , vrb: ispalatare,
ispalatzare,
ispallatare,
ispallatzare Definizione
su iscrarire de s'aera annuada, su che pesare is nues
Sinonimi e contrari
illaschiare,
iscampulare,
isclarire,
isgiannare,
ispartentare,
isparteulare
| ctr.
ammantare,
annuai 1
Frasi
su bentu chi si est pesadu at ispallatadu s'aera ◊ canno at ispalatzatu sas àgheras, si nch'est vessitu a passitzu
2.
su sole ispalatat su belu de sa memória ◊ ispalata sas nues de su male!
Etimo
ltn.
ex palatium
Traduzioni
Francese
s'éclaircir
Inglese
to clear up
Spagnolo
despejarse,
aclararse
Italiano
rischiararsi
Tedesco
sich aufhellen.
ispàlghere , vrb: ispàrgere,
ispàrghere,
ispàrgiri,
ispràgere,
ispràghere,
ispraghi,
ispraxi,
spàrgiri Definizione
pònnere, portare, betare peri su logu, atesu de pare, nau pruschetotu de cosa ammuntonada o meda; pònnere istérriu, ispratu, istirau, su si apèrrere de is frores / pps. ispaltu, ispartu
Sinonimi e contrari
ispabarare,
ispaghinare,
isparcinare,
istèrrere,
sparri
| ctr.
ammuntonai,
atuturae,
collire
Frasi
mi apo ispartu sos pannos ◊ dhoi at tupas de arrú po ispraxi s'arrobba ◊ sas berbeghes s'isparghent paschindhe ◊ isparghídebbos chirchendhe cosa pro aggurgare prus logu! ◊ su sonu de su ferru de su tàgiu s'ispraghet in totue ◊ ant ispartu sa zara in s'istrada ◊ si funt ispràxius cantendi e badhendi
2.
no b'isparghet prus frore in sa pastera
Etimo
ltn.
spargere
Traduzioni
Francese
répandre
Inglese
to spread
Spagnolo
esparcir
Italiano
spàrgere
Tedesco
ausstreuen.
ispalimentàre , vrb: isparimentare,
isperimentai,
isperimentare,
sperimentai Definizione
provare, bíere e connòschere cosas e fatos e fintzes pigare pràtiga a calecuna cosa, provare apostadamente a bíere coment'est o essit una cosa o una chistione, unu cumportamentu, unu fatu, un'efetu, pònnere apare duas cosas, o una cosa cun calecuna misura, po pòdere ischire cun precisione sa mannària, sa calidade o àteru
Sinonimi e contrari
iscumbatare
Frasi
at ispalimentadu cantu bi cheret a fàghere bàtoro sodhos triballendhe a contu anzenu ◊ si sa promissa tet àere efetu l'as a bídere isparimentadu ◊ su mundu isperimenta, no cretas a is naradas! ◊ custu no dh'apo domandau a nessunu: dh'apo isparimentau zeo in su bestiàmene
Traduzioni
Francese
constater
Inglese
to verify,
to test
Spagnolo
experimentar
Italiano
sperimentare,
constatare
Tedesco
versuchen,
feststellen.
ispallaritzàre , vrb Definizione
inartare is codhos, fàere de codhos coment'e po nàrrere chi de su chi at inténdhiu o dhi ant pediu no ndhe ischit, no ndhe dh'importat
Sinonimi e contrari
incodhare,
ingropire
Traduzioni
Francese
hausser les épaules
Inglese
to shrug
Spagnolo
encogerse de hombros
Italiano
fare spallucce
Tedesco
die Achseln zucken.
ispallatzàda , nf Definizione
genia de cropighedhu chi si giaet cun sa manu a su codhu, a parte de apalas, in cunfidàntzia
Sinonimi e contrari
ispaliotada
Frasi
candho frades mios murrunzaiant ca nachi fio sa fiza de sa pudha bianca, mamma mi daiat un'ispallatzada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tape sur l'épaule
Inglese
to slap on the shoulder
Spagnolo
palmada en la espalda
Italiano
pacca sulle spalle
Tedesco
Klaps auf die Schulter.
ispalpedhàre , vrb: isprapedhai,
isprapiedhai,
isprepedhai,
isprepedhiare,
ispripiedhare,
sprapadhai Definizione
isperriare deunudotu, apèrrere bene is ogos, is prabaristas, o fintzes àteru
Sinonimi e contrari
ilbambarriare,
irbarriolare,
ispamparinare,
ispamporionare,
isparpalociai,
ispitzulinare,
sparrancai
/
abberberedhare,
acrabionare,
allutzighinare,
sparrunchiai
/
allampare
Frasi
iat isprapedhau is ogus chi pariant duas làntias ◊ Bissentedhu furiat isprepedhendi is ogus po biri mellus ◊ ispripiedhat sos ogos po cumprènnere si est abbizu o drommidu
2.
est abarrau cun is ogus isprapedhaus de sa timoria ◊ est siciau cun is manus isprapiedharas in is ginugus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir los ojos,
abrir de par en par
Italiano
spalancare gli òcchi
Tedesco
die Augen aufsperren.
ispampanài, ispampanàre , vrb: ispampinare 1 Definizione
apèrrere in campu, deunudotu / ispampinare sos ojos = isprapedhai is ogus, fintzes ischidare
Sinonimi e contrari
ilbambarriare,
ilbarrizare,
imbarritzare,
ispalpedhare,
ispamporionare,
isparpalociai,
scampaniai,
sparrancai
/
ismedhinare
| ctr.
serrai,
tancare
Frasi
luego abberit sa gianna pro ch'essire su fiagu e ca s'upore no est pagu ispàmpinat su balcone ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ giuchiat sos ocros totu ispampinatos ◊ su butoni de custu frori est deretu a ispampanai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand,
rouler les yeux
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir de par en par
Italiano
spalancare,
stralunare
Tedesco
aufreißen,
verdrehen.
ispampinàre , vrb: spampinai Definizione
segare sa fògia (pàmpinu) de sa pértiga noa de sa bide po chi s'àghina pighet prus sole e ària
Sinonimi e contrari
immamare,
irfozare,
scirrai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
épamprer
Inglese
to strip of its leaves (a vine)
Spagnolo
despampanar
Italiano
spampanare
Tedesco
ablauben.
ispanàre , vrb Definizione
nau prus che àteru de vites o cosas deasi, papare o consumare sa filetadura de no intrare prus sidhada e de no poderare ca no istringhet; pps coment’e agt., chi girat chentza istrínghere
Traduzioni
Francese
foirer
Inglese
to strip
Spagnolo
pasarse de rosca
Italiano
spanare
Tedesco
überdrehen,
ausleiern.
ispannài, ispannàre, ispannàri , vrb: spannai Definizione
apèrrere, ispràghere, nau de su butone de is erbas e matas; nau de àteru, coment'e apèrrere e giare o fàere lughe
Sinonimi e contrari
abbèrrere,
isclarire,
ispalaciae
/
allugare,
ilgiarare,
illuminai
Modi di dire
csn:
ispannai is abas = ispàrghere sas alas; ispannare su dolu = passai, allebiai, sciagai su dolori, su disprexeri
Frasi
un'arrosa est ispannada ◊ is froris funt cumentzendi a ispannai ◊ po no camminai in lentza sa buca tropu ispannas! (Pani)
2.
acò s'astru de arghentu ispannendhe dogni nue! ◊ sas fritzas tébias de maltu che ant ispannadu sas aeras ◊ antiga domo mia, abblandhas sa tristia e ispannas su coro a su cuntentu (P.Fae)◊ s'at a ispannare su chelu piús luadu in ispijos de sole ◊ daghi ant ispannadu cussu velu, tandho sa Chéjia los afestat totu sos chi sunt dignos de istare in chelu ◊ su sole ispannat sas umbras ◊ sa luna lucorosa ispannat sas campuras
3.
pro t'ispannare su dolu pensa chi t'istimo!
Etimo
itl.
spannare
Traduzioni
Francese
éclore,
se rasséréner
Inglese
to blossom,
to brighten up
Spagnolo
abrirse,
desabotonarse,
despejarse
Italiano
sbocciare,
rasserenarsi,
illuminare,
dissipare,
dissòlvere
Tedesco
aufblühen,
sich aufheitern,
erleuchten,
vertreiben.
ispantài , vrb: ispantare,
spantai Definizione
istare o fàere coment'e chentza crèdere a su chi s'intendhet o si biet po calecuna cosa chi no paret beru, istraordinària, diferente meda de su chi s'ibertat o s'ischit; fintzes fàere a tímere, assicare
Sinonimi e contrari
atolondrai,
atordire,
atronai,
ispabajare,
istronae,
scilibriri
/
ammaraizare,
transire,
trassicare
/
abbalaucare,
abberelare,
asturdire,
isarcare,
iselentare,
stolondrai
Frasi
paghe a bois chi sezis ispantados e cuntentos de mi aer bidu! ◊ chini tenit unu pagu de sentiru depit cumprendi chi bivendi in custu mundu no si depit ispantai de nisciuna cosa ◊ a sa pessone abbista no la depet ispantare nudha
2.
coràgiu, non ti lesses, Lene mia, dae tronos e lampos ispantare! (P.Mossa)
Etimo
spn.
espantar
Traduzioni
Francese
étonner
Inglese
to astonish
Spagnolo
asombrar,
asustar
Italiano
stupire,
meravigliare,
trasecolare
Tedesco
verwundern,
staunen.
ispantamàre , vrb Definizione
fàere a tímere meda
Sinonimi e contrari
acicai,
apupurrare,
asciuconare,
asciustrare,
aterrighinare,
ispramai,
isturdinare,
stremessiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrifier
Inglese
to terrify
Spagnolo
aterrorizar,
aterrar
Italiano
terrificare
Tedesco
erschrecken.
ispantumàre , vrb: ispentimai,
ispentumai,
ispentumare,
spentumai Definizione
betare o fuliare in calecuna péntuma o iscrébigu, giagarare atesu, fàere fuire; rfl. andhare de unu logu a s'àteru cricandho a sa disisperada, currendho in perígulu de s'iscollare, a cara a giosso
Sinonimi e contrari
atrabentare,
chisterrare,
inculungionae,
iscarvatare,
isperrumai,
issussiare
/
betae
Frasi
nci dh'ant ispentimau ◊ ancu s'ispéntimit in d-unu carropu!◊ bae, ispantumadiche chi no ti bia prus!
2.
isciapant a fughire, cada brincu iscudiant una ruta: ndhe sunt ispentumaos a inoche! ◊ sos trainos falant muindhe ispentumandhe a sa badhe ◊ ispantumamichelu dae nanti!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
précipiter
Inglese
to hurl down
Spagnolo
despeñarse
Italiano
dirupare
Tedesco
abstürzen.
ispanzolàre , vrb: isprunzolare,
ispunzolare Definizione
fàere s'asperges, ispergiare, betare s'abbasanta giaendho sa beneditzione, betare apitzu fintzes àteru coment'e ispergiandho
Sinonimi e contrari
babbiscare,
crispiai,
iscongiuai,
ispergiare,
isprendhulare
Frasi
at fatu vatire abba frita e lia at ispanzolada in fatze
2.
su logu fit isprunzoladu de nie
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
asperger
Inglese
to sprinkle
Spagnolo
asperjar,
hisopear
Italiano
aspèrgere
Tedesco
besprengen.
ispaporàre , vrb: ispoporare,
ispuporare,
isvaporare,
spaporai Definizione
essire a papore, pèrdere o fàere essire vapore o fintzes calore, pigare aera, pèrdere fragu, lassare andhare arrancu; in cobertantza, passare s'arrennegu, s'airu, s'afuta
Sinonimi e contrari
ibentiare,
irbobborrare,
ispaporedhare,
ispaporicare,
ispomporai,
ispopare,
poporare
Frasi
como nos ispaporat atufos de velenu, isse! ◊ pro no s'ispoporare s'àrculu, s'isterzu si tancat a mortu
2.
sa conca sua no fit fata pro sos pessamentos e si nch'essiat a giru a ispaporare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'évaporer
Inglese
to evaporate
Spagnolo
evaporar
Italiano
evaporare
Tedesco
verdunsten.
isparài , vrb: isparare,
sparai Definizione
betare unu tiru, tirare sa balla o sa càrriga de is armas de fogu; nau de is matas, brotare, apèrrere is ogos bogandho cambos noos (nau prus che àteru de is linnas chi perdent sa fògia in s’ierru); nau de animales, tzucare a cúrrere, currendho, pònnere a cúrrere; nau de gente, essire currendho, mòvere a cúrrere totinduna; nau de unu sorigàgiu, de un’artana, su si tancare a cropu, totinduna
Sinonimi e contrari
fusilai
/
brotare
/
illorare
Modi di dire
csn:
isparare a s'isticada = de acanta meda, itl. a bruciapélo; i. minas = fàghere iscopiare sas minas
2.
gighet sos ojos che de madrepella e sa buca che rosa isparendhe ◊ in beranu bona parte de sas àrbures isparant e torrant a crèschere
3.
is cuadhus si funt isparaus a cúrriri ◊ apo paradu su sorigarzu ma no bi at isparadu ◊ su tenedope s'est isparau
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
tirer,
faire feu
Inglese
to shoot
Spagnolo
disparar
Italiano
sparare
Tedesco
schießen.
isparcinàre , vrb: isparsinai,
isparsinare,
ispartinai,
ispartinare,
ispartzinai,
ispartzinare,
ispracinai,
sparsinai Definizione
istèrrere, betare o ispainare peri su logu, in diversas partes, nau pruschetotu de cosa ammuntonada, istesiare de pare in su logu comente faet su bestiàmene paschendho
Sinonimi e contrari
illaizare,
ispadhiciare,
ispàlghere,
ispaltzighinare,
isparminare,
isprabinare,
spampasullai,
spartilliai
| ctr.
ammuntonae
Frasi
sos istedhos sunt totu ispartzinados in s'aera ◊ comente est coladu mi che at ispartinadu s'arga ammuntonada ◊ mi ant postu a ispartinare zara in s'istrada ◊ s’ispàrtinat sa braxa po fai callentai su fundu de su forru ◊ ant isparcinau sa cosa pariant semenannodha!◊ arregolle is follos ci funt isparsinaos in sa mesa!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
répandre
Inglese
to strew
Spagnolo
esparcir
Italiano
spàrgere,
disseminare
Tedesco
ausstreuen.
isparèssiri , vrb: sparèssiri Definizione
essire o irghelare de sa vista, ighilliare, a manera de no si pòdere bíere
Sinonimi e contrari
ingalare 1,
irghelare
| ctr.
aparèschere,
apàrrere,
cumpàrrere
Frasi
issa pariat cosa de no tocare ca solu a la tocare isparessiat (S.Baldino)◊ Cristus s'est isparéssiu lassendidhis su coru prenu de amori
Etimo
spn.
desparecer
Traduzioni
Francese
disparaître
Inglese
to disappear,
to disperse
Spagnolo
desaparecer
Italiano
scomparire,
dileguare
Tedesco
verschwinden.
isparminàre , vrb: ispramminare Definizione
istèrrere peri su logu, ispràghere, ispainare
Sinonimi e contrari
ispadhiciare,
ispaghinare,
isparcinare,
isprabinare,
istèrrere
| ctr.
acoglire,
ammuntonae
Frasi
su massaju ispràmminat su sèmene in sa terra ◊ est ispramminendhe sa pedrighina, annotamala de l'ammuntonare ◊ su masone s'est isparminadu paschindhe ◊ bido sàmbene ispramminendhe in terra a rios ◊ daghi s'ojada aunit chelu e mare m'ispràmmino in su nudha che fioca (G.Fiori)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éparpiller
Inglese
to disseminate
Spagnolo
desparramar,
esparcir
Italiano
sparpagliare,
disseminare
Tedesco
verstreuen.
isparpedhàre , vrb: isperpedhare Definizione
bogare de pare sa lana tibbia meda; foedhandho, cricare o cunsiderare totu bene a fine a fine una chistione, fintzes arrennèscere a nàrrere, a bogare foedhu (iscapai a fuedhu, nau de is pipios)
Sinonimi e contrari
balminare,
carminai,
irgardare,
isgraminare,
laminare
/
ispeltare,
spetedhai
2.
no resessit a isperpedhare paràgula dae s'assustru, de sa birgonza ◊ ite de isperpedhare già n'acatat, cussu, in dontzi cosa!
Traduzioni
Francese
carder
Inglese
to card
Spagnolo
cardar
Italiano
cardare
Tedesco
hecheln.