ispalaciàe , vrb: ispalatare,
ispalatzare,
ispallatare,
ispallatzare Definitzione
su iscrarire de s'aera annuada, su che pesare is nues
Sinònimos e contràrios
illaschiare,
iscampulare,
isclarire,
isgiannare,
ispartentare,
isparteulare
| ctr.
ammantare,
annuai 1
Frases
su bentu chi si est pesadu at ispallatadu s'aera ◊ canno at ispalatzatu sas àgheras, si nch'est vessitu a passitzu
2.
su sole ispalatat su belu de sa memória ◊ ispalata sas nues de su male!
Ètimu
ltn.
ex palatium
Tradutziones
Frantzesu
s'éclaircir
Ingresu
to clear up
Ispagnolu
despejarse,
aclararse
Italianu
rischiararsi
Tedescu
sich aufhellen.
ispàlghere , vrb: ispàrgere,
ispàrghere,
ispàrgiri,
ispràgere,
ispràghere,
ispraghi,
ispraxi,
spàrgiri Definitzione
pònnere, portare, betare peri su logu, atesu de pare, nau pruschetotu de cosa ammuntonada o meda; pònnere istérriu, ispratu, istirau, su si apèrrere de is frores / pps. ispaltu, ispartu
Sinònimos e contràrios
ispabarare,
ispaghinare,
isparcinare,
istèrrere,
sparri
| ctr.
ammuntonai,
atuturae,
collire
Frases
mi apo ispartu sos pannos ◊ dhoi at tupas de arrú po ispraxi s'arrobba ◊ sas berbeghes s'isparghent paschindhe ◊ isparghídebbos chirchendhe cosa pro aggurgare prus logu! ◊ su sonu de su ferru de su tàgiu s'ispraghet in totue ◊ ant ispartu sa zara in s'istrada ◊ si funt ispràxius cantendi e badhendi
2.
no b'isparghet prus frore in sa pastera
Ètimu
ltn.
spargere
Tradutziones
Frantzesu
répandre
Ingresu
to spread
Ispagnolu
esparcir
Italianu
spàrgere
Tedescu
ausstreuen.
ispalimentàre , vrb: isparimentare,
isperimentai,
isperimentare,
sperimentai Definitzione
provare, bíere e connòschere cosas e fatos e fintzes pigare pràtiga a calecuna cosa, provare apostadamente a bíere coment'est o essit una cosa o una chistione, unu cumportamentu, unu fatu, un'efetu, pònnere apare duas cosas, o una cosa cun calecuna misura, po pòdere ischire cun precisione sa mannària, sa calidade o àteru
Sinònimos e contràrios
iscumbatare
Frases
at ispalimentadu cantu bi cheret a fàghere bàtoro sodhos triballendhe a contu anzenu ◊ si sa promissa tet àere efetu l'as a bídere isparimentadu ◊ su mundu isperimenta, no cretas a is naradas! ◊ custu no dh'apo domandau a nessunu: dh'apo isparimentau zeo in su bestiàmene
Tradutziones
Frantzesu
constater
Ingresu
to verify,
to test
Ispagnolu
experimentar
Italianu
sperimentare,
constatare
Tedescu
versuchen,
feststellen.
ispallaritzàre , vrb Definitzione
inartare is codhos, fàere de codhos coment'e po nàrrere chi de su chi at inténdhiu o dhi ant pediu no ndhe ischit, no ndhe dh'importat
Sinònimos e contràrios
incodhare,
ingropire
Tradutziones
Frantzesu
hausser les épaules
Ingresu
to shrug
Ispagnolu
encogerse de hombros
Italianu
fare spallucce
Tedescu
die Achseln zucken.
ispallatzàda , nf Definitzione
genia de cropighedhu chi si giaet cun sa manu a su codhu, a parte de apalas, in cunfidàntzia
Sinònimos e contràrios
ispaliotada
Frases
candho frades mios murrunzaiant ca nachi fio sa fiza de sa pudha bianca, mamma mi daiat un'ispallatzada
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tape sur l'épaule
Ingresu
to slap on the shoulder
Ispagnolu
palmada en la espalda
Italianu
pacca sulle spalle
Tedescu
Klaps auf die Schulter.
ispalpedhàre , vrb: isprapedhai,
isprapiedhai,
isprepedhai,
isprepedhiare,
ispripiedhare,
sprapadhai Definitzione
isperriare deunudotu, apèrrere bene is ogos, is prabaristas, o fintzes àteru
Sinònimos e contràrios
ilbambarriare,
irbarriolare,
ispamparinare,
ispamporionare,
isparpalociai,
ispitzulinare,
sparrancai
/
abberberedhare,
acrabionare,
allutzighinare,
sparrunchiai
/
allampare
Frases
iat isprapedhau is ogus chi pariant duas làntias ◊ Bissentedhu furiat isprepedhendi is ogus po biri mellus ◊ ispripiedhat sos ogos po cumprènnere si est abbizu o drommidu
2.
est abarrau cun is ogus isprapedhaus de sa timoria ◊ est siciau cun is manus isprapiedharas in is ginugus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ouvrir grand
Ingresu
to open wide
Ispagnolu
abrir los ojos,
abrir de par en par
Italianu
spalancare gli òcchi
Tedescu
die Augen aufsperren.
ispampanài, ispampanàre , vrb: ispampinare 1 Definitzione
apèrrere in campu, deunudotu / ispampinare sos ojos = isprapedhai is ogus, fintzes ischidare
Sinònimos e contràrios
ilbambarriare,
ilbarrizare,
imbarritzare,
ispalpedhare,
ispamporionare,
isparpalociai,
scampaniai,
sparrancai
/
ismedhinare
| ctr.
serrai,
tancare
Frases
luego abberit sa gianna pro ch'essire su fiagu e ca s'upore no est pagu ispàmpinat su balcone ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ giuchiat sos ocros totu ispampinatos ◊ su butoni de custu frori est deretu a ispampanai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ouvrir grand,
rouler les yeux
Ingresu
to open wide
Ispagnolu
abrir de par en par
Italianu
spalancare,
stralunare
Tedescu
aufreißen,
verdrehen.
ispampinàre , vrb: spampinai Definitzione
segare sa fògia (pàmpinu) de sa pértiga noa de sa bide po chi s'àghina pighet prus sole e ària
Sinònimos e contràrios
immamare,
irfozare,
scirrai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
épamprer
Ingresu
to strip of its leaves (a vine)
Ispagnolu
despampanar
Italianu
spampanare
Tedescu
ablauben.
ispanàre , vrb Definitzione
nau prus che àteru de vites o cosas deasi, papare o consumare sa filetadura de no intrare prus sidhada e de no poderare ca no istringhet; pps coment’e agt., chi girat chentza istrínghere
Tradutziones
Frantzesu
foirer
Ingresu
to strip
Ispagnolu
pasarse de rosca
Italianu
spanare
Tedescu
überdrehen,
ausleiern.
ispannài, ispannàre, ispannàri , vrb: spannai Definitzione
apèrrere, ispràghere, nau de su butone de is erbas e matas; nau de àteru, coment'e apèrrere e giare o fàere lughe
Sinònimos e contràrios
abbèrrere,
isclarire,
ispalaciae
/
allugare,
ilgiarare,
illuminai
Maneras de nàrrere
csn:
ispannai is abas = ispàrghere sas alas; ispannare su dolu = passai, allebiai, sciagai su dolori, su disprexeri
Frases
un'arrosa est ispannada ◊ is froris funt cumentzendi a ispannai ◊ po no camminai in lentza sa buca tropu ispannas! (Pani)
2.
acò s'astru de arghentu ispannendhe dogni nue! ◊ sas fritzas tébias de maltu che ant ispannadu sas aeras ◊ antiga domo mia, abblandhas sa tristia e ispannas su coro a su cuntentu (P.Fae)◊ s'at a ispannare su chelu piús luadu in ispijos de sole ◊ daghi ant ispannadu cussu velu, tandho sa Chéjia los afestat totu sos chi sunt dignos de istare in chelu ◊ su sole ispannat sas umbras ◊ sa luna lucorosa ispannat sas campuras
3.
pro t'ispannare su dolu pensa chi t'istimo!
Ètimu
itl.
spannare
Tradutziones
Frantzesu
éclore,
se rasséréner
Ingresu
to blossom,
to brighten up
Ispagnolu
abrirse,
desabotonarse,
despejarse
Italianu
sbocciare,
rasserenarsi,
illuminare,
dissipare,
dissòlvere
Tedescu
aufblühen,
sich aufheitern,
erleuchten,
vertreiben.
ispantài , vrb: ispantare,
spantai Definitzione
istare o fàere coment'e chentza crèdere a su chi s'intendhet o si biet po calecuna cosa chi no paret beru, istraordinària, diferente meda de su chi s'ibertat o s'ischit; fintzes fàere a tímere, assicare
Sinònimos e contràrios
atolondrai,
atordire,
atronai,
ispabajare,
istronae,
scilibriri
/
ammaraizare,
transire,
trassicare
/
abbalaucare,
abberelare,
asturdire,
isarcare,
iselentare,
stolondrai
Frases
paghe a bois chi sezis ispantados e cuntentos de mi aer bidu! ◊ chini tenit unu pagu de sentiru depit cumprendi chi bivendi in custu mundu no si depit ispantai de nisciuna cosa ◊ a sa pessone abbista no la depet ispantare nudha
2.
coràgiu, non ti lesses, Lene mia, dae tronos e lampos ispantare! (P.Mossa)
Ètimu
spn.
espantar
Tradutziones
Frantzesu
étonner
Ingresu
to astonish
Ispagnolu
asombrar,
asustar
Italianu
stupire,
meravigliare,
trasecolare
Tedescu
verwundern,
staunen.
ispantamàre , vrb Definitzione
fàere a tímere meda
Sinònimos e contràrios
acicai,
apupurrare,
asciuconare,
asciustrare,
aterrighinare,
ispramai,
isturdinare,
stremessiri
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
terrifier
Ingresu
to terrify
Ispagnolu
aterrorizar,
aterrar
Italianu
terrificare
Tedescu
erschrecken.
ispantumàre , vrb: ispentimai,
ispentumai,
ispentumare,
spentumai Definitzione
betare o fuliare in calecuna péntuma o iscrébigu, giagarare atesu, fàere fuire; rfl. andhare de unu logu a s'àteru cricandho a sa disisperada, currendho in perígulu de s'iscollare, a cara a giosso
Sinònimos e contràrios
atrabentare,
chisterrare,
inculungionae,
iscarvatare,
isperrumai,
issussiare
/
betae
Frases
nci dh'ant ispentimau ◊ ancu s'ispéntimit in d-unu carropu!◊ bae, ispantumadiche chi no ti bia prus!
2.
isciapant a fughire, cada brincu iscudiant una ruta: ndhe sunt ispentumaos a inoche! ◊ sos trainos falant muindhe ispentumandhe a sa badhe ◊ ispantumamichelu dae nanti!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
précipiter
Ingresu
to hurl down
Ispagnolu
despeñarse
Italianu
dirupare
Tedescu
abstürzen.
ispanzolàre , vrb: isprunzolare,
ispunzolare Definitzione
fàere s'asperges, ispergiare, betare s'abbasanta giaendho sa beneditzione, betare apitzu fintzes àteru coment'e ispergiandho
Sinònimos e contràrios
babbiscare,
crispiai,
iscongiuai,
ispergiare,
isprendhulare
Frases
at fatu vatire abba frita e lia at ispanzolada in fatze
2.
su logu fit isprunzoladu de nie
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
asperger
Ingresu
to sprinkle
Ispagnolu
asperjar,
hisopear
Italianu
aspèrgere
Tedescu
besprengen.
ispaporàre , vrb: ispoporare,
ispuporare,
isvaporare,
spaporai Definitzione
essire a papore, pèrdere o fàere essire vapore o fintzes calore, pigare aera, pèrdere fragu, lassare andhare arrancu; in cobertantza, passare s'arrennegu, s'airu, s'afuta
Sinònimos e contràrios
ibentiare,
irbobborrare,
ispaporedhare,
ispaporicare,
ispomporai,
ispopare,
poporare
Frases
como nos ispaporat atufos de velenu, isse! ◊ pro no s'ispoporare s'àrculu, s'isterzu si tancat a mortu
2.
sa conca sua no fit fata pro sos pessamentos e si nch'essiat a giru a ispaporare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
s'évaporer
Ingresu
to evaporate
Ispagnolu
evaporar
Italianu
evaporare
Tedescu
verdunsten.
isparài , vrb: isparare,
sparai Definitzione
betare unu tiru, tirare sa balla o sa càrriga de is armas de fogu; nau de is matas, brotare, apèrrere is ogos bogandho cambos noos (nau prus che àteru de is linnas chi perdent sa fògia in s’ierru); nau de animales, tzucare a cúrrere, currendho, pònnere a cúrrere; nau de gente, essire currendho, mòvere a cúrrere totinduna; nau de unu sorigàgiu, de un’artana, su si tancare a cropu, totinduna
Sinònimos e contràrios
fusilai
/
brotare
/
illorare
Maneras de nàrrere
csn:
isparare a s'isticada = de acanta meda, itl. a bruciapélo; i. minas = fàghere iscopiare sas minas
2.
gighet sos ojos che de madrepella e sa buca che rosa isparendhe ◊ in beranu bona parte de sas àrbures isparant e torrant a crèschere
3.
is cuadhus si funt isparaus a cúrriri ◊ apo paradu su sorigarzu ma no bi at isparadu ◊ su tenedope s'est isparau
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tirer,
faire feu
Ingresu
to shoot
Ispagnolu
disparar
Italianu
sparare
Tedescu
schießen.
isparcinàre , vrb: isparsinai,
isparsinare,
ispartinai,
ispartinare,
ispartzinai,
ispartzinare,
ispracinai,
sparsinai Definitzione
istèrrere, betare o ispainare peri su logu, in diversas partes, nau pruschetotu de cosa ammuntonada, istesiare de pare in su logu comente faet su bestiàmene paschendho
Sinònimos e contràrios
illaizare,
ispadhiciare,
ispàlghere,
ispaltzighinare,
isparminare,
isprabinare,
spampasullai,
spartilliai
| ctr.
ammuntonae
Frases
sos istedhos sunt totu ispartzinados in s'aera ◊ comente est coladu mi che at ispartinadu s'arga ammuntonada ◊ mi ant postu a ispartinare zara in s'istrada ◊ s’ispàrtinat sa braxa po fai callentai su fundu de su forru ◊ ant isparcinau sa cosa pariant semenannodha!◊ arregolle is follos ci funt isparsinaos in sa mesa!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
répandre
Ingresu
to strew
Ispagnolu
esparcir
Italianu
spàrgere,
disseminare
Tedescu
ausstreuen.
isparèssiri , vrb: sparèssiri Definitzione
essire o irghelare de sa vista, ighilliare, a manera de no si pòdere bíere
Sinònimos e contràrios
ingalare 1,
irghelare
| ctr.
aparèschere,
apàrrere,
cumpàrrere
Frases
issa pariat cosa de no tocare ca solu a la tocare isparessiat (S.Baldino)◊ Cristus s'est isparéssiu lassendidhis su coru prenu de amori
Ètimu
spn.
desparecer
Tradutziones
Frantzesu
disparaître
Ingresu
to disappear,
to disperse
Ispagnolu
desaparecer
Italianu
scomparire,
dileguare
Tedescu
verschwinden.
isparminàre , vrb: ispramminare Definitzione
istèrrere peri su logu, ispràghere, ispainare
Sinònimos e contràrios
ispadhiciare,
ispaghinare,
isparcinare,
isprabinare,
istèrrere
| ctr.
acoglire,
ammuntonae
Frases
su massaju ispràmminat su sèmene in sa terra ◊ est ispramminendhe sa pedrighina, annotamala de l'ammuntonare ◊ su masone s'est isparminadu paschindhe ◊ bido sàmbene ispramminendhe in terra a rios ◊ daghi s'ojada aunit chelu e mare m'ispràmmino in su nudha che fioca (G.Fiori)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
éparpiller
Ingresu
to disseminate
Ispagnolu
desparramar,
esparcir
Italianu
sparpagliare,
disseminare
Tedescu
verstreuen.
isparpedhàre , vrb: isperpedhare Definitzione
bogare de pare sa lana tibbia meda; foedhandho, cricare o cunsiderare totu bene a fine a fine una chistione, fintzes arrennèscere a nàrrere, a bogare foedhu (iscapai a fuedhu, nau de is pipios)
Sinònimos e contràrios
balminare,
carminai,
irgardare,
isgraminare,
laminare
/
ispeltare,
spetedhai
2.
no resessit a isperpedhare paràgula dae s'assustru, de sa birgonza ◊ ite de isperpedhare già n'acatat, cussu, in dontzi cosa!
Tradutziones
Frantzesu
carder
Ingresu
to card
Ispagnolu
cardar
Italianu
cardare
Tedescu
hecheln.