aculaciài , vrb Definizione
pigare a nadiadas, a cropos de manu isprata a nàdigas
Sinonimi e contrari
annadiai,
innadiai,
isculivitare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fesser
Inglese
to spank
Spagnolo
pegar en el culo
Italiano
sculacciare
Tedesco
den Hintern versohlen.
aculigionài, aculingionài , vrb: aculungionai,
aculunzonare,
aculurgionai,
acurruxonai Definizione
nau de gente e de animales, fàere coment'e a culurgione, totu arregortu, coment’e acancarronau; fàere totu a pinnigas, atzirbisonau, nau de pedhe o cosas deasi; fàere a bocitedhas (nau de casu, de farra e àteru)
Sinonimi e contrari
aciunciulire,
acoconare,
acuculiare,
acugutzare,
acurruxonai,
ammacionai,
pinnichedhare
/
acuguciai,
ammischinai
/
arrunzai
/
abballinare,
allomborae,
arrombulonai
| ctr.
istirare
2.
ita in s'ierru, ca ti ndi acurruxonas acanta, in letu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se pelotonner
Inglese
to crouch down
Spagnolo
agazaparse
Italiano
rannicchiarsi
Tedesco
sich zusammenkauern.
acumbeniàre , vrb: cumbeniare Definizione
pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo
Sinonimi e contrari
acumbenentziare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
doter un appartement de tous les conforts
Inglese
to have,
to provide oneself
Spagnolo
regalarse comodidades
Italiano
avére o provvedérsi di tutte le comodità
Tedesco
mit allem Komfort versehen.
acumbuài , vrb: acumburai,
acumerare,
cumerare* Definizione
si narat de is animales candho cràchidant artzandho ambos cúmburos impare, giare cumeradas, mescamente candho s'animale no bolet andhare (in cobertantza, si narat fintzes de gente chi cadredhat); pònnere is cúmburos in terra a cicire
Sinonimi e contrari
acromai,
arrebedhai,
calchedhare,
carcinai,
screnciai
/
arrampedhai,
arrebbellai
/
sècere
Frasi
su burricu est acumbuendi ca non boit a dhu tocai
2.
ita ses fadendi, ti ponis a acumburai?! (D.Maccioni)◊ si ndi est andara acumbuendi parèt un’ègua in domas, ma ge dha passat!
3.
las aiat atzapatas una ritza e s'àtera acumerata in terra ◊ a su fitzu l'aiat bistu, a s'ingrenucata comente fit, acumerànnesi supra sos carcantzos
Traduzioni
Francese
regimber,
ruer
Inglese
to kick (out)
Spagnolo
cocear
Italiano
ricalcitrare
Tedesco
ausschlagen.
acumentàre , vrb Definizione
coment'e cumbinare, torrare paris, èssere cuncordu
Sinonimi e contrari
cuncodrai
| ctr.
iscumentare
Traduzioni
Francese
concorder
Inglese
to coincide
Spagnolo
coincidir
Italiano
collimare
Tedesco
zusammenpassen.
acumonài , vrb: acumonare Definizione
arregòllere o pònnere totu impare, totu a unu (bestiàmene, àteru), a cumone; giare su bestiàmene a contivigiare a mesu pérdia e a mesu badàngiu, a mesapare; su si pònnere impare
Sinonimi e contrari
aggregare,
assotziai
Frasi
parte de sas abbas de cussu riu est intubbada: su restu est acumonada pro abbare campos e frutales ◊ si boleis guadangiai de prus, acumonaisí in sotziedadi!
Terminologia scientifica
pst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réunir
Inglese
to aggregate
Spagnolo
juntar,
poner en común
Italiano
aggregare,
méttere in comune
Tedesco
zusammentreiben,
Vieh in Halbpacht haben
acumpagnàre , vrb: acumpangiae,
acumpangiai,
acumpannare,
acumpanzai,
acumpanzare Definizione
andhare impare cun ccn., fintzes po dhi fàere de ghia, po dh'agiudare; andhare aifatu de ccn. po dhi fàere onore; unire o pònnere a duos a duos, pònnere una cosa cun calecun'àtera
Frasi
acumpanzachelu a domo sua, su pitzinnu, ca a solu no l'ischit! ◊ si mi acumpanzas, cheria andhare a chircare unu malàidu! ◊ acumpanzabbila cun sa manu, sa cosa, ca sa màchina a sola no si la leat bene! ◊ acumpangiadhu cun s'ogu po biri aundi andat!
2.
si acumpàngiat s'annada eus a fai arregorta bella ◊ tempus a favori ti at acumpangiau
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
accompagner
Inglese
to take to
Spagnolo
acompañar
Italiano
accompagnare
Tedesco
begleiten.
acunnàre , vrb Definizione
andhare in crica de féminas, istare aifatu de is féminas, fàere fainas de fémina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'affaiblir
Inglese
to become weak
Spagnolo
ser mujeriego,
afeminar
Italiano
infiacchirsi,
effeminare
Tedesco
werweichlichen.
acuntentàe, acuntentài , vrb: acuntentare,
cuntentai Definizione
fàere o abbarrare cuntentu, giare su cuntentu, provare cuntentesa, prexu / malu a cuntentare = mendhegosu, difícili de acuntentai, itl. esigènte
Sinonimi e contrari
apagnai,
saltifàghere
Frasi
custos Sardos s'acuntentant de pagu, che cadhos e àinos (Cossu)◊ sos fizos oe, si non los acuntentant in sos disizos, minetant de si che andhare dai domo ◊ acuntèntadi de su chi ti daent! ◊ a marolla benit a dh'acuntentai!
Traduzioni
Francese
contenter
Inglese
to please
Spagnolo
contentar,
complacer,
satisfacer
Italiano
accontentare,
soddisfare
Tedesco
zufriedenstellen.
acupài , vrb: cupai* Definizione
fàere o ammesturare is cartas e ispartzire su matzu in duos o prus muntonedhos
Sinonimi e contrari
ilgupare,
smatzai 1
Traduzioni
Francese
couper un jeu de cartes
Inglese
to halve
Spagnolo
barajar,
cortar
Italiano
smezzare le carte
Tedesco
abheben (Kartenspiel).
acupài 1, acupàre , vrb: aggupare Definizione
si narat de unos cantu ebrúgios (es. latuca, càule) chi si serrant comente a bòcia, cun is fògias cracas; fàere coment’e a cupu, nau de sa manu fata a cofu serrandho unu pagu is pódhighes / aggupare sas oricras = allutai is origas po intèndiri o ascurtai bèni
Sinonimi e contrari
aggupulare,
aupare
2.
est aggupanne sa manu a un'oricra ca no intendhet ◊ cun is manus acupadas abetàt a dhi calai sa gràtzia e… aici est aturau! ◊ aggupanne sas oricras acurtzu potites intènnere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
taller
Inglese
to head
Spagnolo
acogollarse
Italiano
accestire
Tedesco
bestauden.
acurtzài, acurtzàre, acurtzàri , vrb Definizione
segare cosa faendhodha prus curtza; acostire, andhare o bènnere prus acanta
Sinonimi e contrari
cercinae,
chertzinare,
chirchinare,
incruciai
/
acostai
| ctr.
illongare
2.
como acurtza a innoghe ca ti allumo su fogu e ti callentas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
raccourcir
Inglese
to shorten
Spagnolo
acortar
Italiano
accorciare
Tedesco
verkürzen.
acusài , vrb: acusare Definizione
incurpare a unu de calecunu dannu o farta, cufessare, fàere ischire de àere fatu male; prus che àteru giogandho a cartas, su si abbogare naendho ite giogu unu portat in manos; fintzes nàrrere a su dutore su male chi si sentit
Sinonimi e contrari
acajonare,
acriminai,
acrupai,
imputai,
incausai,
incrupai
/
decrarare,
nàrrere
Frasi
ita est sa curpa chi seis acusendimidha? ◊ est andau a su cunfessori a si acusai de ai furau ◊ de ite pecadu bos acusades? ◊ mi acuso de sa mala educassione chi apo dadu a fizos mios ◊ sa bíldia dhus acusara po dogna cosa ◊ babbu acuseit a tiu Tottoi chi Frantzischinu s'aiat bodhidu cosa in binza
2.
castit ca chini acusat depit portai giogu! ◊ tra cumpantzos si fachiant tzinnos a sa lestra pro acusare sa carta de tirare ◊ chie acusaiat trinta, chie chimbanta, chie chentu erveches mortas (A.Pau)◊ de custa cosa mi so acusadu a su dutore e nachi est de operare
3.
sa mastra mi acusaiat a tiu Satta, chi lu relataiat a babbu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
accuser
Inglese
to charge
Spagnolo
acusar
Italiano
accusare
Tedesco
beschuldigen,
anklagen.
acussolzàre, acussorgiài, acussorgiàre , vrb: acussorjare,
acussorxai,
acussorzare,
acutzorgiai,
cussorzare Definizione
fàere cussòrgia, pònnere o istare a cussòrgia in calecunu logu (ma fintzes nau po gente chentza bestiàmene), portare su bestiàmene a una cussòrgia a pàschere calecunu tempus
Sinonimi e contrari
aposentae,
assemidare
| ctr.
iscussorjare
Frasi
is pastores in su cumunale si acussòrgiant agantu ant connotu ◊ is Seulesus si fuant acutzorgiaus in custus tretus
2.
sa musca detadora est una musca acussorgiada pruschetotu in is coiles
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'établir,
se fixer
Inglese
to settle
Spagnolo
establecerse,
asentarse
Italiano
stanziarsi
Tedesco
sich niederlassen.
acuzonàre , vrb Definizione
cuare, pònnere, istare in d-unu cugigone, a una bandha, in tretu apartau
Sinonimi e contrari
acantonai,
achizolare,
achizonare,
acorrunconare,
acuzare,
afurringonai,
arreconai,
inchizolare,
incozolare,
partare
Frasi
si l'acuzonas, sa cosa, irméntigas ue l'as posta ◊ mi acuzono in sa ziminera ◊ candho proghiat si acuzonabat in d-un'angrone e si aperiat su paracu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rencogner
Inglese
to put in a corner
Spagnolo
arrinconar
Italiano
rincantucciare
Tedesco
in eine Ecke stellen.
adaretzài , vrb: adderessare,
adderetare,
adderetzai,
adderetzare,
adderetzari,
adereciare,
aderessai,
aderetzai,
aderetzari,
arereciai,
deretare Definizione
fàere deretu, ténneru, pònnere prantau, istrantagiau o chi potzat istare a solu; arretirare, pònnere a postu, pònnere adderetu, chi andhet bene o comente si tocat, fintzes torrare apostu una cosa andhada male, guasta
Sinonimi e contrari
acampaniare,
acodomai,
aconciai,
addirire 1,
aggheretzare,
assantai,
assetiai,
inderetare,
indritare
/
mòere,
ispostare
| ctr.
isordulare
Frasi
sa linna trota dh'aderetzat su fogu…◊ po aderetzai a tui mi seu atrotiau dèu! ◊ tocat de azeretare sos revessos ◊ sos tortos los ant azeretados ponzèndhelis unu palu ◊ est chin sas palas che agionedha: pro bi las azeretare cheret apredigada! ◊ aderetzai is istradas, fadei logu ca benit su Messia! ◊ sos piantos cherent adderetados dae minoredhos
2.
est in terra e corzu a isse si no si ndhe adderetat! ◊ fatu fatu ndhe aderetzat s'ischina e s'imbarat a sa màniga de su marrone ◊ sa domu ndi est arruta: tocat a ndi dha torrai a aderetzai ◊ cia Vitória si est totu arereciara po dhi fai sa fotografia
3.
candu si tenit pistocu in bértula is cosas ciai si aderessant ◊ sas féminas bi ant de adderetare su locu ◊ chi mi adderetzu mi dhus pongu totus in buciaca, cussus! ◊ adderètadi, cantu chi ses isterrigorzadu lèndheche sas terras de su paba! ◊ aderetzari milliardos de ómines chi ant pigadu unu sétiu malu no est brulla! (P.G.Mura)
Cognomi e Proverbi
prb:
sa mata si adaretzat candu est pitica
Etimo
spn.
aderezar
Traduzioni
Francese
redresser
Inglese
to strighten,
to mend
Spagnolo
enderezar,
corregir
Italiano
raddrizzare,
aggiustare
Tedesco
geradebiegen,
in Ordnung bringen.
adasiài , vrb: addajare,
addasiai,
addasiare Definizione
fàere is cosas abbellu, pigaresidha chentza presse, fàere prus abbellu, cun prus pagu lestresa, abbrandhare unu fàere
Sinonimi e contrari
biltentare,
illesinare,
istentae,
tricare
| ctr.
acoidai
Frasi
tónchinos de betzesa addajant s'andhera
2.
erribbau a padente iat addasiau su passu poite is matas furint intipias
Etimo
itl.
adagiare
Traduzioni
Francese
tarder
Inglese
to delay
Spagnolo
tardar
Italiano
indugiare
Tedesco
langsam machen.
adatài , vrb: addatai,
addatae,
addatare Definizione
fàere una cosa a manera chi potzat andhare bene a o cun d-un'àtera, o po un'iscopu, una faina; rfl. cambiare su cumportamentu, s'abbitúdine, is capacidades a manera de pòdere fàere o andhare bene in àteru logu e cunditziones, in calecuna cosa o bisóngiu, fintzes cumprèndhere ite est su prus giustu de fàere in d-una faina
Sinonimi e contrari
aggarbai,
cuncodrai
/
arragnare
Frasi
po bivi impai mairu e mullei tocat a si adatai!
2.
si podis no fatzas sa noti po dí e addatadí sempri a su tempus! ◊ isse za si addatat a totu, a fàghere de mastru de muru e a maniale!◊ deo a totu sos trabàglios mi adato
3.
no mi so addatada e bi apo postu tropu sale, in custu mànigu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
adapter
Inglese
to fit
Spagnolo
adaptar
Italiano
adattare
Tedesco
anpassen.
addagnài , vrb: addannae,
addannai,
addannare,
addanniai,
dannai Definizione
fàere dannu, dannos; fàere male, guastu / denti addagnada = mantzada
Sinonimi e contrari
guastai,
indomaxai,
nòcere,
scalabrai
| ctr.
sanare
Frasi
sa cilixia at addagnau su trigu ◊ su píbiri no pistis, chi addagnat a su nasu! ◊ custus drucis no addànniant is cascialis
Etimo
spn?
Traduzioni
Francese
endommager
Inglese
to damage
Spagnolo
perjudicar,
dañar
Italiano
danneggiare
Tedesco
beschädigen.
addàre , vrb: dae 1 Definizione
pruschetotu dhu narant de is pipios in su sensu chi si lassant pigare in bratzos fintzes si dhos pigat gente chi no connoschent / addare a ccn. cosa = pentzai, atuai, fai atentzioni a una cosa
Frasi
custa criadura si addaet: andhat cun chie li porrit sas manos a la leare
2.
deo mi aio su contu tiradu: Chissai chi mancu si abbizet de nudha! Invece, belle e maca, bi at addadu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se donner
Inglese
to allow oneself
Spagnolo
darse
Italiano
concèdersi
Tedesco
sich überlassen.