adduíre , vrb Definizione
su si agatare e nàrrere de acórdiu cun s'àteru, acuntentare s'àteru, fàere su chi bolet s'àteru, nàrrere chi eja
Sinonimi e contrari
addilire
| ctr.
arreorare,
iscussentire
Frasi
no apendhe cuncordadu tra custa e cudha, devent adduire a las misurare ambas ◊ iseteit s'ómine chi cheriat issa chena mai adduire a sos cojuos chi li ordiat su babbu ◊ sa mama za adduit a la cojare cun cussu ◊ su síndhigu no at chérfidu adduire a pònnere àteros pagamentos ◊ si adduit muzere mia, comporamus sa domo fata
2.
sunt ingannos chi tzeghidade ti adduit e pustis ti diminuit sas dies e sos annos
Traduzioni
Francese
consentir
Inglese
to consent
Spagnolo
consentir,
condescender
Italiano
acconsentire,
accondiscéndere,
annuire
Tedesco
einwilligen,
zustimmen.
addulcàre , vrb: addurcare Definizione
allebiare unu sunfrimentu
Sinonimi e contrari
addruchire,
immelai,
indrucai,
indurchire,
melai
/
ammellare
Frasi
lassa s'iscunfortu, tantu no ti sanat, si puru addulcat sa pena! ◊ cue est unu regnu de paghe addulcadu dae su cantu de sas chígulas ◊ su tempus at addurcadu: no est prus fritu che a sas dies coladas ◊ cun càntigos addúrcami custu tempus ràntzigu! ◊ addúlcami, chiterra mia, cun cudhu sonu melodiosu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
radoucir
Inglese
to sweeten
Spagnolo
suavizar,
mitigar
Italiano
raddolcire
Tedesco
versüßen.
adduràe, addurài, adduràre , vrb Definizione
tratènnere, sighire e istare in su matessi logu; istentare, lassare passare tropu tempus
Sinonimi e contrari
abarrai,
afrimai,
aturai,
imbarare,
tratèniri
/
istentae,
tricare
| ctr.
andai,
tocai 1
Frasi
addura, no ti che andhes! ◊ pentzat chi su meri addurat a torrai ◊ si adduras drommida e preitosa, a manu tua ti ses iscavendhe pro cantu durat mundhu úmida losa! (Prantaferru) ◊ cudhu si ch'est andhadu e isse s'est adduradu inie ◊ serra: chie est intro addurat intro, chie est fora addurat fora! ◊ addura frimmu!
2.
addurat a si ndi arregordai ◊ apu addurau tropu a mi cumbinci
Etimo
ctl.
aturar-se
Traduzioni
Francese
rester,
tarder
Inglese
to stay,
to be late
Spagnolo
tardar,
demorar
Italiano
restare,
tardare
Tedesco
bleiben,
aufhalten.
addúsiri , vrb: addúxiri Definizione
bogare o nàrrere motivos, argumentos po calecuna arrexone
Traduzioni
Francese
invoquer
Inglese
to adduce
Spagnolo
aducir
Italiano
addurre
Tedesco
vorbringen.
addutuperiàre , vrb: adutuperiare Definizione
fàere a bregúngia a ccn. mescamente pigandhodhu a briga, batire a malu istadu, a malu puntu
Sinonimi e contrari
abbilgonzare,
abbituperare,
futuperare,
iscronniare
| ctr.
abantai,
onorai
Frasi
sa galera a s'innossente no lu bochit ma l'addutupériat ◊ su male a chie no buchiet adutupériat
Traduzioni
Francese
vitupérer,
humilier
Inglese
to vituperate,
to humiliate
Spagnolo
vituperar,
humillar
Italiano
vituperare,
umiliare
Tedesco
beschimpfen,
demütigen.
adecuàre , vrb Definizione
agiustare, addatare, cambiare una cosa o unu fàere a manera de arresurtare méngius, prus adatu, su chi serbit
Sinonimi e contrari
adatai,
agiustai
Frasi
su de adecuare su sardu a sas netzessidades de oe in die diat dèvere èssere faina de iscritores e poetas capatzes (S.Seu)◊ at irboidau su dinari a pitu de sa mesa, l'at totu bene adecuau e contau
Traduzioni
Francese
proportionner
Inglese
to adjust
Spagnolo
adecuar
Italiano
adeguare
Tedesco
angleichen.
adobiài , vrb: atobiae,
atobiai,
atobiare,
atobiari,
atoviare Definizione
bènnere apare de personas, animales o cosas chi si movent s'unu a cara a s'àteru, nau fintzes in su sensu de si agiuare apare o de agiudu, de si pònnere ananti coment’e a firmare a ccn. o calecuna cosa; andhare o cúrrere aifatu a ccn. po dhu aciapare / atobiaisí faci po faci cun… = abbojàresi própriu acurtzu, a cara a cara cun…
Sinonimi e contrari
abbogiare,
abbruncai,
addopare,
azobiare,
coviare,
obiai
/
agiudai
/
agatare,
tènnere
Frasi
est andau a si atobiai cun calincunu ◊ eus a atobiai a chini nau dèu ◊ candho che tocat su mesunote atoviamus a pratza ◊ funt andhaos in medas a dh'atobiae a s'istatzione ◊ a sa essida de bidha fradi miu atóbiat cun cust'ómini e…
2.
fendi sa cummédia, unu fuedhat e s'atru dh'atóbiat
3.
lassa istai is prantus, ca no atóbiant a nudha!
4.
atobiaidedhu, a cussu, ca mi at isdorrobbau! ◊ is bagadias si ammachiànt avatu de cussus bellus piciocus e is mamas no isciant comenti fai a dhas atobiai
Traduzioni
Francese
rencontrer,
acheminer
Inglese
to meet,
to convoy
Spagnolo
encontrar,
topar
Italiano
incontrare,
convogliare
Tedesco
begegnen,
treffen,
leiten.
adotài, adotàre , vrb: addotare Definizione
prus che àteru, pigare pipiu angenu a fígiu de ànima
Frasi
su fizu chi no at babbu l'addotat s'istadu
Traduzioni
Francese
adopter
Inglese
to adopt
Spagnolo
adoptar
Italiano
adottare
Tedesco
adoptieren.
adumbrài, adumbràre , vrb: aumbrare Definizione
tímere, fàere a tímere meda, fàere o pigare assíchidu
Sinonimi e contrari
abbabbarrotai,
addojare,
arreselai,
assuconare,
assumbrae,
impupuridhare,
isumbrare,
umbrai
/
timire
Frasi
s'àinu, comente fit colendhe at bidu una pupa e si est aumbradu ◊ sa malasorte de sos àteros calchi bolta ti tocat intro e ti aumbrat sa mente ◊ che crapola aumbrada de canes de catza curriat a sa tzeca
2.
si ti ponzo manu a fuste ti aumbro!
3.
apo aumbradu de no m'iscobiare
Etimo
ltn.
ad umbrare
Traduzioni
Francese
effrayer
Inglese
to frighten
Spagnolo
asustar,
asustarse
Italiano
spaventare,
spaventarsi
Tedesco
erschrecken,
scheuen.
aeràe, aerài , vrb: aerare,
aerari,
agherare,
ariai,
erai Definizione
pàrrere de connòschere a unu a cara assimbigiandhodhu a is àteros de sa famíglia
Sinonimi e contrari
abbentinnare,
abbrembare,
aergiai,
agghentinare,
ammelmare,
assemizare,
assimbigiai,
atipizare
Frasi
cussu zòvanu a chie l'as aeradu? ◊ cussu l'apo aeradu a sa mama ◊ bos soe agherandhe ma non soe sicura: cuja sezis?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aérer,
ressembler
Inglese
to resemble,
to look like
Spagnolo
asemejarse,
tirar
Italiano
arieggiare,
somigliare
Tedesco
ähneln.
àere , vrb: ai,
àiri 1,
ari 1 Definizione
vrb. chi inditat possessu (po àere acanta/acurtzu o in dossu si narat gíghere/zúghere o portai/ portare e var.: dhu portu in buciaca, lu zuto inoghe); s'impreat coment'e vrb. aus. po fàere su tempus cumpostu de is vrb. ativos transitivos, ma fintzes de vrb. intransitivos, mescamente de totu cudhos chi inditant tempus (es. at imbatiadu, at próidu, at iscurigadu, at niadu); impreu distintu est su de serbire po fàere is bvrb. de tempus bnd. de totu is vrb. (apo a èssere, apu a fai, apo a bíere, apo a nàrrere); si ponet a su postu de èssere candho su sugetu est unu partitivu (e deosi sèmpere nm. chentza art.) o est unu calesisiat, indeterminau (es. b'at pane, b'at zente, b'at logu, b'at linna, cosa b'at?, chie b'at?, dhoi at un'ómini, dhue at calecunu chi no connòsciu, dhue at cosa de fàere; sinono: bi est su pane, bi est sa zente, bi est su logu, bi est sa linna, sa cosa b'est, bi est babbu, dhoi est Efisinu, dhu’est custa cosa de fàere); a/c.: in is domandhas chi bolent s’arresposta Emmo/eja o Nono, impreau coment'e ausíliu de àteru vrb. si ponet apustis de custu: fatu azis?, acabbau eus?, bidu as?, próidu at?, coitadu ant? / ind. pres. 1ˆ p. pl. aus, amus; ind. imp. 1ˆ p. sing. avio, 1ˆ p. pl. aviamus, abamus, aemus, 2ˆ p. pl. abazes, 1ˆ p. sing. dèu ei, emu; passau: 1ˆ p. sing. apei, apesi, 2ˆ p. sing. aisti, apesti, 3ˆ p. sing. apeit, apesit, 1ˆ p. pl. apemus, apéimus, apésimus, 2ˆ p. pl. apezis, 3ˆ p. pl. apeint, apesint; cong. pres. 1ˆ p. sing. epa, 1ˆ p. pl. epemus, 2ˆ p. pl. apetas, epedas; ger. aendhe, aindhe, apendhe, apenne, apenno (ma si narat meda in parte sua su ger. de tènnere: tenzendhe, tenindhe); pps. àpidu (fintzes po agatadu), tentu (de tènnere)
Sinonimi e contrari
tènnere
/
gíghere,
poltare
Modi di dire
csn:
b'àere, no b'àere meda a fàghere carchi cosa = chèrrere, no chèrrere tempus meda; aeresila = irfrancaresila, colaresichela gai chentza dannu, chentza deper fàghere nudha, sarbaresila (si narat mescas a su passadu: si l'at àpida); si as de fàghere (nadu a mineta, avertimentu) = si própiu ti la cheres buscare…
Frasi
ite as, oe, chi ses primmadu? ◊ cantas berbeghes azis? ◊ dinari meda no ndh'apo ◊ cantos annos as? ◊ at cumintzau a zubilare chene chi deo aèrepo cumpresu sa resone ◊ no bi cheriat a neunu pro timoria de l'istrobbare ◊ sos teracos, puru apenne unu pagu de paura, no si permitiant de la tocare
2.
custu l'at mortu, custu l'at uscradu ◊ intradu che l'at e dadu l'at a chenare ◊ a pagu a pagu aus torrau a camminai ◊ giogadu at e példidu at! ◊ at bófiu de aici e aici eus fatu ◊ eus acabbau ◊ dhi pariat de ari bíviu sèmpiri gosi ◊ si ti ndhe fisti abbizadu ndhe aisti leadu sa sua!
3.
èssere: - chie b'aiat? ◊ in custa piatza nche at unu putu ◊ in sa festa dhue aiat zente meda ◊ ndi pigas istrepus cantus dhui at ◊ in su monte de Gonare bi at una sirena…◊ àsiu aia, dego, de zubilare: tziu Luisi no s'aiat in locu (G.Piga)◊ nos tocat de andhare mesu nudos: cosa chi no si aviat bidu mai! (T.Ziranu)◊ innui at arralla at genti ◊ dhoi at unu niu de espis rabiosas ◊ bi at unu in mesus vostru chi non connoschites
4.
ajó, meda b'as?! ◊ ispetade za b'apo pagu: apo bell'e fatu!
5.
pro como si l'at àpita! ◊ est unu de sos pacos tirrinos chi si l'ant àpita dae sa "Letze de sas crujuras"
6.
si as de fàghere lassa sa zanna abberta, si bi podet intrare animale a sa domo!…
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no at no est
Etimo
ltn.
habere
Traduzioni
Francese
avoir,
y avoir
Inglese
to have
Spagnolo
haber
Italiano
avére
Tedesco
haben.
aerràre , vrb: arrare 1,
errai Definizione
fartare in sensu morale; ibballiare, fàere fadhina
Sinonimi e contrari
mancai
/
fadhie,
irballare
Frasi
mi ndhe meravizo chi apat aerradu un'ómine che a isse, chi pariat bonu meda! ◊ su préide s'est aerradu de no si pònnede sa capa
2.
cantu oretada, sa fera, l'aiant aposta e si l'arrant de sa bramosia ◊ tiradu rutu faghet a seguru mancari siet a colpu de iscuru. No manchet, puru!… chi mi l'ap'arrada? [sa fera]
Etimo
ltn.
errare
Traduzioni
Francese
errer
Inglese
to make mistakes
Spagnolo
errar
Italiano
errare
Tedesco
sich irren.
aescài , vrb: aiscae,
aiscai,
aiscari,
escai,
iscai Definizione
giare a papare ponendho in buca sa cosa a su pipiedhu, a fintzes a unu chi no si dha podet fàere a solu
Sinonimi e contrari
addascare
Frasi
si no papat, cuss'animaledhu, tocat a dh'aiscari ◊ dhi tocat a guardai sa mama ca est a camba segada, ma po papai ciai no tocat a dh'aiscai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nourrir à la petite cuillère
Inglese
to feed
Spagnolo
dar de comer
Italiano
imboccare
Tedesco
in den Mund stecken.
afacài , vrb: afacare 1 Definizione
serrare un'apertura unu pagu, lassandhodha pagu pagu aperta: nau de un'istrégiu, covecare, pònnere covecau, fundhu a susu / andai a manu afacada = a manu tenta, a manu pigada
Sinonimi e contrari
assibbiare,
imbarare,
suzire,
tambai
Frasi
ant afacau sa porta ◊ sa domu est isbuira, sa porta est afacara
2.
afaca sa pingiada isciacuada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entrouvrir
Inglese
to half-close
Spagnolo
entornar,
entrecerrar
Italiano
socchiùdere
Tedesco
halb schließen.
afacetài , vrb Definizione
trebballare calecuna cosa a manera de dhi fàere tantas afaciadas totu paríviles, oguales
Traduzioni
Francese
facetter
Inglese
to cut facets
Spagnolo
tallar
Italiano
sfaccettare
Tedesco
facettieren.
afachiàre , vrb Definizione
ammuntonare a mundhadura, mundhandho, arregòllere cosas totu impare
Sinonimi e contrari
acorrae 1,
iscobare,
mundai
/
collire,
remonire
| ctr.
isparcinare
Frasi
afachiare sa cosa, s'arga a su muntone ◊ ant cumintzau a las afachiare chin ramichedhos, sas crocas, e a las cullire ◊ s'at afachiau una truma de zente obiada dae cada bidha
2.
sunt afachiandhe fortzas ◊ tenzo vàrias cosas assentadas, cantones medas: sas prus dhas apo deo etotu afachiadas (V.Mura)◊ tue trabballa e candho afachiamus carchi sodhu lu pedis! ◊ fimus afritorias e nos afachiabamus su mucadore
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
balayer
Inglese
to sweep
Spagnolo
barrer
Italiano
spazzare
Tedesco
kehren.
afachilàre , vrb: afacilai Definizione
pònnere su fachile; in cobertantza, fàere a bregúngia a unu brigandhodhu meda, naendhodhi cosas de dónnia colore
Sinonimi e contrari
abbirgonzire,
abburruntare,
apocai,
ibregungire,
ifachilare,
sfacidhiri
| ctr.
abantai
Frasi
is istàtuas funt in su níciu afaciladas cun pannus niedhus
2.
si mi colat a betu l'afachilo, arga de muntonarzu chi no est àteru! ◊ za l'azis imparada s'iscola de afachilare: aite mi nades chi so un'istria?! ◊ cricat de dh'afachilare, de dhi nàrrede male, de dhi pònnede ferenu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
humilier
Inglese
to discourage
Spagnolo
humillar
Italiano
avvilire
Tedesco
kränken.
afadài , vrb: afadare,
afarai,
afatai,
fadai Definizione
incantare, coment'e acapiare o pigare a unu cun sa fortza de is fadas, cun su fadu
Sinonimi e contrari
acogai
Frasi
s'àcua t'isprigat e bis una puba: no ti lessist afadai! ◊ tropu fiat sa sàngia de non pòdiri ponni fuedhu in cussa maladia chi dhus iat afataus (I.Lecca)◊ mi afadas, bellixedha, candu mi càstias cun is ogus arriendi! (G.P.Salaris)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
charmer
Inglese
to enchant
Spagnolo
hadar,
encantar
Italiano
fatare
Tedesco
verzaubern.
afadiài, afadicàre , vrb: afatigai,
fadiai Definizione
pigare a fadiga, a immarritzone
Sinonimi e contrari
cansai,
istracare,
strachedhai
| ctr.
pasai
2.
fiat afadiau caiat trabballau meda
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fatiguer
Inglese
to tire
Spagnolo
cansar
Italiano
affaticare
Tedesco
ermüden.
afagotài , vrb: afangotai,
fangotai Etimo
itl.
affagottare
Traduzioni
Francese
mettre en ballot
Inglese
to bundle up
Spagnolo
enfardar
Italiano
affardellare
Tedesco
zusammenpacken.