Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

adduíre , vrb Definitzione su si agatare e nàrrere de acórdiu cun s'àteru, acuntentare s'àteru, fàere su chi bolet s'àteru, nàrrere chi eja Sinònimos e contràrios addilire | ctr. arreorare, iscussentire Frases no apendhe cuncordadu tra custa e cudha, devent adduire a las misurare ambas ◊ iseteit s'ómine chi cheriat issa chena mai adduire a sos cojuos chi li ordiat su babbu ◊ sa mama za adduit a la cojare cun cussu ◊ su síndhigu no at chérfidu adduire a pònnere àteros pagamentos ◊ si adduit muzere mia, comporamus sa domo fata 2. sunt ingannos chi tzeghidade ti adduit e pustis ti diminuit sas dies e sos annos Tradutziones Frantzesu consentir Ingresu to consent Ispagnolu consentir, condescender Italianu acconsentire, accondiscéndere, annuire Tedescu einwilligen, zustimmen.

addulcàre , vrb: addurcare Definitzione allebiare unu sunfrimentu Sinònimos e contràrios addruchire, immelai, indrucai, indurchire, melai / ammellare Frases lassa s'iscunfortu, tantu no ti sanat, si puru addulcat sa pena! ◊ cue est unu regnu de paghe addulcadu dae su cantu de sas chígulas ◊ su tempus at addurcadu: no est prus fritu che a sas dies coladas ◊ cun càntigos addúrcami custu tempus ràntzigu! ◊ addúlcami, chiterra mia, cun cudhu sonu melodiosu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu radoucir Ingresu to sweeten Ispagnolu suavizar, mitigar Italianu raddolcire Tedescu versüßen.

adduràe, addurài, adduràre , vrb Definitzione tratènnere, sighire e istare in su matessi logu; istentare, lassare passare tropu tempus Sinònimos e contràrios abarrai, afrimai, aturai, imbarare, tratèniri / istentae, tricare | ctr. andai, tocai 1 Frases addura, no ti che andhes! ◊ pentzat chi su meri addurat a torrai ◊ si adduras drommida e preitosa, a manu tua ti ses iscavendhe pro cantu durat mundhu úmida losa! (Prantaferru) ◊ cudhu si ch'est andhadu e isse s'est adduradu inie ◊ serra: chie est intro addurat intro, chie est fora addurat fora! ◊ addura frimmu! 2. addurat a si ndi arregordai ◊ apu addurau tropu a mi cumbinci Ètimu ctl. aturar-se Tradutziones Frantzesu rester, tarder Ingresu to stay, to be late Ispagnolu tardar, demorar Italianu restare, tardare Tedescu bleiben, aufhalten.

addúsiri , vrb: addúxiri Definitzione bogare o nàrrere motivos, argumentos po calecuna arrexone Tradutziones Frantzesu invoquer Ingresu to adduce Ispagnolu aducir Italianu addurre Tedescu vorbringen.

addutuperiàre , vrb: adutuperiare Definitzione fàere a bregúngia a ccn. mescamente pigandhodhu a briga, batire a malu istadu, a malu puntu Sinònimos e contràrios abbilgonzare, abbituperare, futuperare, iscronniare | ctr. abantai, onorai Frases sa galera a s'innossente no lu bochit ma l'addutupériat ◊ su male a chie no buchiet adutupériat Tradutziones Frantzesu vitupérer, humilier Ingresu to vituperate, to humiliate Ispagnolu vituperar, humillar Italianu vituperare, umiliare Tedescu beschimpfen, demütigen.

adecuàre , vrb Definitzione agiustare, addatare, cambiare una cosa o unu fàere a manera de arresurtare méngius, prus adatu, su chi serbit Sinònimos e contràrios adatai, agiustai Frases su de adecuare su sardu a sas netzessidades de oe in die diat dèvere èssere faina de iscritores e poetas capatzes (S.Seu)◊ at irboidau su dinari a pitu de sa mesa, l'at totu bene adecuau e contau Tradutziones Frantzesu proportionner Ingresu to adjust Ispagnolu adecuar Italianu adeguare Tedescu angleichen.

adobiài , vrb: atobiae, atobiai, atobiare, atobiari, atoviare Definitzione bènnere apare de personas, animales o cosas chi si movent s'unu a cara a s'àteru, nau fintzes in su sensu de si agiuare apare o de agiudu, de si pònnere ananti coment’e a firmare a ccn. o calecuna cosa; andhare o cúrrere aifatu a ccn. po dhu aciapare / atobiaisí faci po faci cun… = abbojàresi própriu acurtzu, a cara a cara cun… Sinònimos e contràrios abbogiare, abbruncai, addopare, azobiare, coviare, obiai / agiudai / agatare, tènnere Frases est andau a si atobiai cun calincunu ◊ eus a atobiai a chini nau dèu ◊ candho che tocat su mesunote atoviamus a pratza ◊ funt andhaos in medas a dh'atobiae a s'istatzione ◊ a sa essida de bidha fradi miu atóbiat cun cust'ómini e… 2. fendi sa cummédia, unu fuedhat e s'atru dh'atóbiat 3. lassa istai is prantus, ca no atóbiant a nudha! 4. atobiaidedhu, a cussu, ca mi at isdorrobbau! ◊ is bagadias si ammachiànt avatu de cussus bellus piciocus e is mamas no isciant comenti fai a dhas atobiai Tradutziones Frantzesu rencontrer, acheminer Ingresu to meet, to convoy Ispagnolu encontrar, topar Italianu incontrare, convogliare Tedescu begegnen, treffen, leiten.

adotài, adotàre , vrb: addotare Definitzione prus che àteru, pigare pipiu angenu a fígiu de ànima Frases su fizu chi no at babbu l'addotat s'istadu Tradutziones Frantzesu adopter Ingresu to adopt Ispagnolu adoptar Italianu adottare Tedescu adoptieren.

adumbrài, adumbràre , vrb: aumbrare Definitzione tímere, fàere a tímere meda, fàere o pigare assíchidu Sinònimos e contràrios abbabbarrotai, addojare, arreselai, assuconare, assumbrae, impupuridhare, isumbrare, umbrai / timire Frases s'àinu, comente fit colendhe at bidu una pupa e si est aumbradu ◊ sa malasorte de sos àteros calchi bolta ti tocat intro e ti aumbrat sa mente ◊ che crapola aumbrada de canes de catza curriat a sa tzeca 2. si ti ponzo manu a fuste ti aumbro! 3. apo aumbradu de no m'iscobiare Ètimu ltn. ad umbrare Tradutziones Frantzesu effrayer Ingresu to frighten Ispagnolu asustar, asustarse Italianu spaventare, spaventarsi Tedescu erschrecken, scheuen.

aeràe, aerài , vrb: aerare, aerari, agherare, ariai, erai Definitzione pàrrere de connòschere a unu a cara assimbigiandhodhu a is àteros de sa famíglia Sinònimos e contràrios abbentinnare, abbrembare, aergiai, agghentinare, ammelmare, assemizare, assimbigiai, atipizare Frases cussu zòvanu a chie l'as aeradu? ◊ cussu l'apo aeradu a sa mama ◊ bos soe agherandhe ma non soe sicura: cuja sezis? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu aérer, ressembler Ingresu to resemble, to look like Ispagnolu asemejarse, tirar Italianu arieggiare, somigliare Tedescu ähneln.

àere , vrb: ai, àiri 1, ari 1 Definitzione vrb. chi inditat possessu (po àere acanta/acurtzu o in dossu si narat gíghere/zúghere o portai/ portare e var.: dhu portu in buciaca, lu zuto inoghe); s'impreat coment'e vrb. aus. po fàere su tempus cumpostu de is vrb. ativos transitivos, ma fintzes de vrb. intransitivos, mescamente de totu cudhos chi inditant tempus (es. at imbatiadu, at próidu, at iscurigadu, at niadu); impreu distintu est su de serbire po fàere is bvrb. de tempus bnd. de totu is vrb. (apo a èssere, apu a fai, apo a bíere, apo a nàrrere); si ponet a su postu de èssere candho su sugetu est unu partitivu (e deosi sèmpere nm. chentza art.) o est unu calesisiat, indeterminau (es. b'at pane, b'at zente, b'at logu, b'at linna, cosa b'at?, chie b'at?, dhoi at un'ómini, dhue at calecunu chi no connòsciu, dhue at cosa de fàere; sinono: bi est su pane, bi est sa zente, bi est su logu, bi est sa linna, sa cosa b'est, bi est babbu, dhoi est Efisinu, dhu’est custa cosa de fàere); a/c.: in is domandhas chi bolent s’arresposta Emmo/eja o Nono, impreau coment'e ausíliu de àteru vrb. si ponet apustis de custu: fatu azis?, acabbau eus?, bidu as?, próidu at?, coitadu ant? / ind. pres. 1ˆ p. pl. aus, amus; ind. imp. 1ˆ p. sing. avio, 1ˆ p. pl. aviamus, abamus, aemus, 2ˆ p. pl. abazes, 1ˆ p. sing. dèu ei, emu; passau: 1ˆ p. sing. apei, apesi, 2ˆ p. sing. aisti, apesti, 3ˆ p. sing. apeit, apesit, 1ˆ p. pl. apemus, apéimus, apésimus, 2ˆ p. pl. apezis, 3ˆ p. pl. apeint, apesint; cong. pres. 1ˆ p. sing. epa, 1ˆ p. pl. epemus, 2ˆ p. pl. apetas, epedas; ger. aendhe, aindhe, apendhe, apenne, apenno (ma si narat meda in parte sua su ger. de tènnere: tenzendhe, tenindhe); pps. àpidu (fintzes po agatadu), tentu (de tènnere) Sinònimos e contràrios tènnere / gíghere, poltare Maneras de nàrrere csn: b'àere, no b'àere meda a fàghere carchi cosa = chèrrere, no chèrrere tempus meda; aeresila = irfrancaresila, colaresichela gai chentza dannu, chentza deper fàghere nudha, sarbaresila (si narat mescas a su passadu: si l'at àpida); si as de fàghere (nadu a mineta, avertimentu) = si própiu ti la cheres buscare… Frases ite as, oe, chi ses primmadu? ◊ cantas berbeghes azis? ◊ dinari meda no ndh'apo ◊ cantos annos as? ◊ at cumintzau a zubilare chene chi deo aèrepo cumpresu sa resone ◊ no bi cheriat a neunu pro timoria de l'istrobbare ◊ sos teracos, puru apenne unu pagu de paura, no si permitiant de la tocare 2. custu l'at mortu, custu l'at uscradu ◊ intradu che l'at e dadu l'at a chenare ◊ a pagu a pagu aus torrau a camminai ◊ giogadu at e példidu at! ◊ at bófiu de aici e aici eus fatu ◊ eus acabbau ◊ dhi pariat de ari bíviu sèmpiri gosi ◊ si ti ndhe fisti abbizadu ndhe aisti leadu sa sua! 3. èssere: - chie b'aiat? ◊ in custa piatza nche at unu putu ◊ in sa festa dhue aiat zente meda ◊ ndi pigas istrepus cantus dhui at ◊ in su monte de Gonare bi at una sirena…◊ àsiu aia, dego, de zubilare: tziu Luisi no s'aiat in locu (G.Piga)◊ nos tocat de andhare mesu nudos: cosa chi no si aviat bidu mai! (T.Ziranu)◊ innui at arralla at genti ◊ dhoi at unu niu de espis rabiosas ◊ bi at unu in mesus vostru chi non connoschites 4. ajó, meda b'as?! ◊ ispetade za b'apo pagu: apo bell'e fatu! 5. pro como si l'at àpita! ◊ est unu de sos pacos tirrinos chi si l'ant àpita dae sa "Letze de sas crujuras" 6. si as de fàghere lassa sa zanna abberta, si bi podet intrare animale a sa domo!… Sambenados e Provèrbios prb: chie no at no est Ètimu ltn. habere Tradutziones Frantzesu avoir, y avoir Ingresu to have Ispagnolu haber Italianu avére Tedescu haben.

aerràre , vrb: arrare 1, errai Definitzione fartare in sensu morale; ibballiare, fàere fadhina Sinònimos e contràrios mancai / fadhie, irballare Frases mi ndhe meravizo chi apat aerradu un'ómine che a isse, chi pariat bonu meda! ◊ su préide s'est aerradu de no si pònnede sa capa 2. cantu oretada, sa fera, l'aiant aposta e si l'arrant de sa bramosia ◊ tiradu rutu faghet a seguru mancari siet a colpu de iscuru. No manchet, puru!… chi mi l'ap'arrada? [sa fera] Ètimu ltn. errare Tradutziones Frantzesu errer Ingresu to make mistakes Ispagnolu errar Italianu errare Tedescu sich irren.

aescài , vrb: aiscae, aiscai, aiscari, escai, iscai Definitzione giare a papare ponendho in buca sa cosa a su pipiedhu, a fintzes a unu chi no si dha podet fàere a solu Sinònimos e contràrios addascare Frases si no papat, cuss'animaledhu, tocat a dh'aiscari ◊ dhi tocat a guardai sa mama ca est a camba segada, ma po papai ciai no tocat a dh'aiscai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nourrir à la petite cuillère Ingresu to feed Ispagnolu dar de comer Italianu imboccare Tedescu in den Mund stecken.

afacài , vrb: afacare 1 Definitzione serrare un'apertura unu pagu, lassandhodha pagu pagu aperta: nau de un'istrégiu, covecare, pònnere covecau, fundhu a susu / andai a manu afacada = a manu tenta, a manu pigada Sinònimos e contràrios assibbiare, imbarare, suzire, tambai Frases ant afacau sa porta ◊ sa domu est isbuira, sa porta est afacara 2. afaca sa pingiada isciacuada! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu entrouvrir Ingresu to half-close Ispagnolu entornar, entrecerrar Italianu socchiùdere Tedescu halb schließen.

afacetài , vrb Definitzione trebballare calecuna cosa a manera de dhi fàere tantas afaciadas totu paríviles, oguales Tradutziones Frantzesu facetter Ingresu to cut facets Ispagnolu tallar Italianu sfaccettare Tedescu facettieren.

afachiàre , vrb Definitzione ammuntonare a mundhadura, mundhandho, arregòllere cosas totu impare Sinònimos e contràrios acorrae 1, iscobare, mundai / collire, remonire | ctr. isparcinare Frases afachiare sa cosa, s'arga a su muntone ◊ ant cumintzau a las afachiare chin ramichedhos, sas crocas, e a las cullire ◊ s'at afachiau una truma de zente obiada dae cada bidha 2. sunt afachiandhe fortzas ◊ tenzo vàrias cosas assentadas, cantones medas: sas prus dhas apo deo etotu afachiadas (V.Mura)◊ tue trabballa e candho afachiamus carchi sodhu lu pedis! ◊ fimus afritorias e nos afachiabamus su mucadore Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu balayer Ingresu to sweep Ispagnolu barrer Italianu spazzare Tedescu kehren.

afachilàre , vrb: afacilai Definitzione pònnere su fachile; in cobertantza, fàere a bregúngia a unu brigandhodhu meda, naendhodhi cosas de dónnia colore Sinònimos e contràrios abbirgonzire, abburruntare, apocai, ibregungire, ifachilare, sfacidhiri | ctr. abantai Frases is istàtuas funt in su níciu afaciladas cun pannus niedhus 2. si mi colat a betu l'afachilo, arga de muntonarzu chi no est àteru! ◊ za l'azis imparada s'iscola de afachilare: aite mi nades chi so un'istria?! ◊ cricat de dh'afachilare, de dhi nàrrede male, de dhi pònnede ferenu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu humilier Ingresu to discourage Ispagnolu humillar Italianu avvilire Tedescu kränken.

afadài , vrb: afadare, afarai, afatai, fadai Definitzione incantare, coment'e acapiare o pigare a unu cun sa fortza de is fadas, cun su fadu Sinònimos e contràrios acogai Frases s'àcua t'isprigat e bis una puba: no ti lessist afadai! ◊ tropu fiat sa sàngia de non pòdiri ponni fuedhu in cussa maladia chi dhus iat afataus (I.Lecca)◊ mi afadas, bellixedha, candu mi càstias cun is ogus arriendi! (G.P.Salaris) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu charmer Ingresu to enchant Ispagnolu hadar, encantar Italianu fatare Tedescu verzaubern.

afadiài, afadicàre , vrb: afatigai, fadiai Definitzione pigare a fadiga, a immarritzone Sinònimos e contràrios cansai, istracare, strachedhai | ctr. pasai 2. fiat afadiau caiat trabballau meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fatiguer Ingresu to tire Ispagnolu cansar Italianu affaticare Tedescu ermüden.

afagotài , vrb: afangotai, fangotai Ètimu itl. affagottare Tradutziones Frantzesu mettre en ballot Ingresu to bundle up Ispagnolu enfardar Italianu affardellare Tedescu zusammenpacken.

«« Torra a chircare