Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

adduíre , vrb Definition su si agatare e nàrrere de acórdiu cun s'àteru, acuntentare s'àteru, fàere su chi bolet s'àteru, nàrrere chi eja Synonyms e antonyms addilire | ctr. arreorare, iscussentire Sentences no apendhe cuncordadu tra custa e cudha, devent adduire a las misurare ambas ◊ iseteit s'ómine chi cheriat issa chena mai adduire a sos cojuos chi li ordiat su babbu ◊ sa mama za adduit a la cojare cun cussu ◊ su síndhigu no at chérfidu adduire a pònnere àteros pagamentos ◊ si adduit muzere mia, comporamus sa domo fata 2. sunt ingannos chi tzeghidade ti adduit e pustis ti diminuit sas dies e sos annos Translations French consentir English to consent Spanish consentir, condescender Italian acconsentire, accondiscéndere, annuire German einwilligen, zustimmen.

addulcàre , vrb: addurcare Definition allebiare unu sunfrimentu Synonyms e antonyms addruchire, immelai, indrucai, indurchire, melai / ammellare Sentences lassa s'iscunfortu, tantu no ti sanat, si puru addulcat sa pena! ◊ cue est unu regnu de paghe addulcadu dae su cantu de sas chígulas ◊ su tempus at addurcadu: no est prus fritu che a sas dies coladas ◊ cun càntigos addúrcami custu tempus ràntzigu! ◊ addúlcami, chiterra mia, cun cudhu sonu melodiosu! Etymon srd. Translations French radoucir English to sweeten Spanish suavizar, mitigar Italian raddolcire German versüßen.

adduràe, addurài, adduràre , vrb Definition tratènnere, sighire e istare in su matessi logu; istentare, lassare passare tropu tempus Synonyms e antonyms abarrai, afrimai, aturai, imbarare, tratèniri / istentae, tricare | ctr. andai, tocai 1 Sentences addura, no ti che andhes! ◊ pentzat chi su meri addurat a torrai ◊ si adduras drommida e preitosa, a manu tua ti ses iscavendhe pro cantu durat mundhu úmida losa! (Prantaferru) ◊ cudhu si ch'est andhadu e isse s'est adduradu inie ◊ serra: chie est intro addurat intro, chie est fora addurat fora! ◊ addura frimmu! 2. addurat a si ndi arregordai ◊ apu addurau tropu a mi cumbinci Etymon ctl. aturar-se Translations French rester, tarder English to stay, to be late Spanish tardar, demorar Italian restare, tardare German bleiben, aufhalten.

addúsiri , vrb: addúxiri Definition bogare o nàrrere motivos, argumentos po calecuna arrexone Translations French invoquer English to adduce Spanish aducir Italian addurre German vorbringen.

addutuperiàre , vrb: adutuperiare Definition fàere a bregúngia a ccn. mescamente pigandhodhu a briga, batire a malu istadu, a malu puntu Synonyms e antonyms abbilgonzare, abbituperare, futuperare, iscronniare | ctr. abantai, onorai Sentences sa galera a s'innossente no lu bochit ma l'addutupériat ◊ su male a chie no buchiet adutupériat Translations French vitupérer, humilier English to vituperate, to humiliate Spanish vituperar, humillar Italian vituperare, umiliare German beschimpfen, demütigen.

adecuàre , vrb Definition agiustare, addatare, cambiare una cosa o unu fàere a manera de arresurtare méngius, prus adatu, su chi serbit Synonyms e antonyms adatai, agiustai Sentences su de adecuare su sardu a sas netzessidades de oe in die diat dèvere èssere faina de iscritores e poetas capatzes (S.Seu)◊ at irboidau su dinari a pitu de sa mesa, l'at totu bene adecuau e contau Translations French proportionner English to adjust Spanish adecuar Italian adeguare German angleichen.

adobiài , vrb: atobiae, atobiai, atobiare, atobiari, atoviare Definition bènnere apare de personas, animales o cosas chi si movent s'unu a cara a s'àteru, nau fintzes in su sensu de si agiuare apare o de agiudu, de si pònnere ananti coment’e a firmare a ccn. o calecuna cosa; andhare o cúrrere aifatu a ccn. po dhu aciapare / atobiaisí faci po faci cun… = abbojàresi própriu acurtzu, a cara a cara cun… Synonyms e antonyms abbogiare, abbruncai, addopare, azobiare, coviare, obiai / agiudai / agatare, tènnere Sentences est andau a si atobiai cun calincunu ◊ eus a atobiai a chini nau dèu ◊ candho che tocat su mesunote atoviamus a pratza ◊ funt andhaos in medas a dh'atobiae a s'istatzione ◊ a sa essida de bidha fradi miu atóbiat cun cust'ómini e… 2. fendi sa cummédia, unu fuedhat e s'atru dh'atóbiat 3. lassa istai is prantus, ca no atóbiant a nudha! 4. atobiaidedhu, a cussu, ca mi at isdorrobbau! ◊ is bagadias si ammachiànt avatu de cussus bellus piciocus e is mamas no isciant comenti fai a dhas atobiai Translations French rencontrer, acheminer English to meet, to convoy Spanish encontrar, topar Italian incontrare, convogliare German begegnen, treffen, leiten.

adotài, adotàre , vrb: addotare Definition prus che àteru, pigare pipiu angenu a fígiu de ànima Sentences su fizu chi no at babbu l'addotat s'istadu Translations French adopter English to adopt Spanish adoptar Italian adottare German adoptieren.

adumbrài, adumbràre , vrb: aumbrare Definition tímere, fàere a tímere meda, fàere o pigare assíchidu Synonyms e antonyms abbabbarrotai, addojare, arreselai, assuconare, assumbrae, impupuridhare, isumbrare, umbrai / timire Sentences s'àinu, comente fit colendhe at bidu una pupa e si est aumbradu ◊ sa malasorte de sos àteros calchi bolta ti tocat intro e ti aumbrat sa mente ◊ che crapola aumbrada de canes de catza curriat a sa tzeca 2. si ti ponzo manu a fuste ti aumbro! 3. apo aumbradu de no m'iscobiare Etymon ltn. ad umbrare Translations French effrayer English to frighten Spanish asustar, asustarse Italian spaventare, spaventarsi German erschrecken, scheuen.

aeràe, aerài , vrb: aerare, aerari, agherare, ariai, erai Definition pàrrere de connòschere a unu a cara assimbigiandhodhu a is àteros de sa famíglia Synonyms e antonyms abbentinnare, abbrembare, aergiai, agghentinare, ammelmare, assemizare, assimbigiai, atipizare Sentences cussu zòvanu a chie l'as aeradu? ◊ cussu l'apo aeradu a sa mama ◊ bos soe agherandhe ma non soe sicura: cuja sezis? Etymon srd. Translations French aérer, ressembler English to resemble, to look like Spanish asemejarse, tirar Italian arieggiare, somigliare German ähneln.

àere , vrb: ai, àiri 1, ari 1 Definition vrb. chi inditat possessu (po àere acanta/acurtzu o in dossu si narat gíghere/zúghere o portai/ portare e var.: dhu portu in buciaca, lu zuto inoghe); s'impreat coment'e vrb. aus. po fàere su tempus cumpostu de is vrb. ativos transitivos, ma fintzes de vrb. intransitivos, mescamente de totu cudhos chi inditant tempus (es. at imbatiadu, at próidu, at iscurigadu, at niadu); impreu distintu est su de serbire po fàere is bvrb. de tempus bnd. de totu is vrb. (apo a èssere, apu a fai, apo a bíere, apo a nàrrere); si ponet a su postu de èssere candho su sugetu est unu partitivu (e deosi sèmpere nm. chentza art.) o est unu calesisiat, indeterminau (es. b'at pane, b'at zente, b'at logu, b'at linna, cosa b'at?, chie b'at?, dhoi at un'ómini, dhue at calecunu chi no connòsciu, dhue at cosa de fàere; sinono: bi est su pane, bi est sa zente, bi est su logu, bi est sa linna, sa cosa b'est, bi est babbu, dhoi est Efisinu, dhu’est custa cosa de fàere); a/c.: in is domandhas chi bolent s’arresposta Emmo/eja o Nono, impreau coment'e ausíliu de àteru vrb. si ponet apustis de custu: fatu azis?, acabbau eus?, bidu as?, próidu at?, coitadu ant? / ind. pres. 1ˆ p. pl. aus, amus; ind. imp. 1ˆ p. sing. avio, 1ˆ p. pl. aviamus, abamus, aemus, 2ˆ p. pl. abazes, 1ˆ p. sing. dèu ei, emu; passau: 1ˆ p. sing. apei, apesi, 2ˆ p. sing. aisti, apesti, 3ˆ p. sing. apeit, apesit, 1ˆ p. pl. apemus, apéimus, apésimus, 2ˆ p. pl. apezis, 3ˆ p. pl. apeint, apesint; cong. pres. 1ˆ p. sing. epa, 1ˆ p. pl. epemus, 2ˆ p. pl. apetas, epedas; ger. aendhe, aindhe, apendhe, apenne, apenno (ma si narat meda in parte sua su ger. de tènnere: tenzendhe, tenindhe); pps. àpidu (fintzes po agatadu), tentu (de tènnere) Synonyms e antonyms tènnere / gíghere, poltare Idioms csn: b'àere, no b'àere meda a fàghere carchi cosa = chèrrere, no chèrrere tempus meda; aeresila = irfrancaresila, colaresichela gai chentza dannu, chentza deper fàghere nudha, sarbaresila (si narat mescas a su passadu: si l'at àpida); si as de fàghere (nadu a mineta, avertimentu) = si própiu ti la cheres buscare… Sentences ite as, oe, chi ses primmadu? ◊ cantas berbeghes azis? ◊ dinari meda no ndh'apo ◊ cantos annos as? ◊ at cumintzau a zubilare chene chi deo aèrepo cumpresu sa resone ◊ no bi cheriat a neunu pro timoria de l'istrobbare ◊ sos teracos, puru apenne unu pagu de paura, no si permitiant de la tocare 2. custu l'at mortu, custu l'at uscradu ◊ intradu che l'at e dadu l'at a chenare ◊ a pagu a pagu aus torrau a camminai ◊ giogadu at e példidu at! ◊ at bófiu de aici e aici eus fatu ◊ eus acabbau ◊ dhi pariat de ari bíviu sèmpiri gosi ◊ si ti ndhe fisti abbizadu ndhe aisti leadu sa sua! 3. èssere: - chie b'aiat? ◊ in custa piatza nche at unu putu ◊ in sa festa dhue aiat zente meda ◊ ndi pigas istrepus cantus dhui at ◊ in su monte de Gonare bi at una sirena…◊ àsiu aia, dego, de zubilare: tziu Luisi no s'aiat in locu (G.Piga)◊ nos tocat de andhare mesu nudos: cosa chi no si aviat bidu mai! (T.Ziranu)◊ innui at arralla at genti ◊ dhoi at unu niu de espis rabiosas ◊ bi at unu in mesus vostru chi non connoschites 4. ajó, meda b'as?! ◊ ispetade za b'apo pagu: apo bell'e fatu! 5. pro como si l'at àpita! ◊ est unu de sos pacos tirrinos chi si l'ant àpita dae sa "Letze de sas crujuras" 6. si as de fàghere lassa sa zanna abberta, si bi podet intrare animale a sa domo!… Surnames and Proverbs prb: chie no at no est Etymon ltn. habere Translations French avoir, y avoir English to have Spanish haber Italian avére German haben.

aerràre , vrb: arrare 1, errai Definition fartare in sensu morale; ibballiare, fàere fadhina Synonyms e antonyms mancai / fadhie, irballare Sentences mi ndhe meravizo chi apat aerradu un'ómine che a isse, chi pariat bonu meda! ◊ su préide s'est aerradu de no si pònnede sa capa 2. cantu oretada, sa fera, l'aiant aposta e si l'arrant de sa bramosia ◊ tiradu rutu faghet a seguru mancari siet a colpu de iscuru. No manchet, puru!… chi mi l'ap'arrada? [sa fera] Etymon ltn. errare Translations French errer English to make mistakes Spanish errar Italian errare German sich irren.

aescài , vrb: aiscae, aiscai, aiscari, escai, iscai Definition giare a papare ponendho in buca sa cosa a su pipiedhu, a fintzes a unu chi no si dha podet fàere a solu Synonyms e antonyms addascare Sentences si no papat, cuss'animaledhu, tocat a dh'aiscari ◊ dhi tocat a guardai sa mama ca est a camba segada, ma po papai ciai no tocat a dh'aiscai Etymon srd. Translations French nourrir à la petite cuillère English to feed Spanish dar de comer Italian imboccare German in den Mund stecken.

afacài , vrb: afacare 1 Definition serrare un'apertura unu pagu, lassandhodha pagu pagu aperta: nau de un'istrégiu, covecare, pònnere covecau, fundhu a susu / andai a manu afacada = a manu tenta, a manu pigada Synonyms e antonyms assibbiare, imbarare, suzire, tambai Sentences ant afacau sa porta ◊ sa domu est isbuira, sa porta est afacara 2. afaca sa pingiada isciacuada! Etymon srd. Translations French entrouvrir English to half-close Spanish entornar, entrecerrar Italian socchiùdere German halb schließen.

afacetài , vrb Definition trebballare calecuna cosa a manera de dhi fàere tantas afaciadas totu paríviles, oguales Translations French facetter English to cut facets Spanish tallar Italian sfaccettare German facettieren.

afachiàre , vrb Definition ammuntonare a mundhadura, mundhandho, arregòllere cosas totu impare Synonyms e antonyms acorrae 1, iscobare, mundai / collire, remonire | ctr. isparcinare Sentences afachiare sa cosa, s'arga a su muntone ◊ ant cumintzau a las afachiare chin ramichedhos, sas crocas, e a las cullire ◊ s'at afachiau una truma de zente obiada dae cada bidha 2. sunt afachiandhe fortzas ◊ tenzo vàrias cosas assentadas, cantones medas: sas prus dhas apo deo etotu afachiadas (V.Mura)◊ tue trabballa e candho afachiamus carchi sodhu lu pedis! ◊ fimus afritorias e nos afachiabamus su mucadore Etymon srd. Translations French balayer English to sweep Spanish barrer Italian spazzare German kehren.

afachilàre , vrb: afacilai Definition pònnere su fachile; in cobertantza, fàere a bregúngia a unu brigandhodhu meda, naendhodhi cosas de dónnia colore Synonyms e antonyms abbirgonzire, abburruntare, apocai, ibregungire, ifachilare, sfacidhiri | ctr. abantai Sentences is istàtuas funt in su níciu afaciladas cun pannus niedhus 2. si mi colat a betu l'afachilo, arga de muntonarzu chi no est àteru! ◊ za l'azis imparada s'iscola de afachilare: aite mi nades chi so un'istria?! ◊ cricat de dh'afachilare, de dhi nàrrede male, de dhi pònnede ferenu Etymon srd. Translations French humilier English to discourage Spanish humillar Italian avvilire German kränken.

afadài , vrb: afadare, afarai, afatai, fadai Definition incantare, coment'e acapiare o pigare a unu cun sa fortza de is fadas, cun su fadu Synonyms e antonyms acogai Sentences s'àcua t'isprigat e bis una puba: no ti lessist afadai! ◊ tropu fiat sa sàngia de non pòdiri ponni fuedhu in cussa maladia chi dhus iat afataus (I.Lecca)◊ mi afadas, bellixedha, candu mi càstias cun is ogus arriendi! (G.P.Salaris) Etymon srd. Translations French charmer English to enchant Spanish hadar, encantar Italian fatare German verzaubern.

afadiài, afadicàre , vrb: afatigai, fadiai Definition pigare a fadiga, a immarritzone Synonyms e antonyms cansai, istracare, strachedhai | ctr. pasai 2. fiat afadiau caiat trabballau meda Etymon srd. Translations French fatiguer English to tire Spanish cansar Italian affaticare German ermüden.

afagotài , vrb: afangotai, fangotai Etymon itl. affagottare Translations French mettre en ballot English to bundle up Spanish enfardar Italian affardellare German zusammenpacken.