afilàe, afilàre , vrb Definizione
andhare a ccn. parte (filu); andhare a filu, fàere su dovere, andhare a deretu, pònnere mente, cumprèndhere un'arrexonamentu, arrexonare bene, incarrerare a una filada o arrennèscere a cumandhare a ccn.; abbarrare a tropu faendho sa matessi cosa o de sa matessi manera cun pagu o nudha cunsideru, deasi comente acucat
Frasi
e a ue ses afilendhe? ◊ sa crapa afiladora est sa chi afilat sas berbeghes ◊ no bi lu poto afilare a su cumandhu, a fizu tou! ◊ fint timendhe chi sa zustíssia no si esseret afilada a domo issoro ◊ bidu l'as a ue ant afiladu sas berbeghes mias? ◊ depimus afilare chito pro pòtere arribbare prima
2.
est peus de s'àinu: no bi afilat mancu si lu leas a fune! ◊ già ndhe tenimus sa proa bastante chi no afilas si no cun sa fune! (R.Marras)◊ cristianu revessu: itesisiat chi li nias a fàghere, no bi cheret afilare!
3.
candho l'afilat a fàghere gai est peus de cudhu sonadore ◊ l'at afilada a fàghere tempus malu e no cheret cambiare ◊ su macu est a ue l'afilat ◊ l'at afilada a bèndhere ca li cumbenit de prus ◊ totu a cussa domo che ant afiladu a fàghere su nidu, sas rúndhines: in sas de acurtzu mancu unu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se diriger
Inglese
to head for
Spagnolo
dirigirse
Italiano
dirìgersi
Tedesco
sich wenden.
afilàre 1 , vrb: fibai* Definizione
fàere un'afilada, una síngia fine che filu, ma de segada cun cropu o atumbada, nau prus che àteru de istrégiu fatu de cosa tostada chídrina (bidru, terra, o fintzes linnàmene, muros o àteru)
Sinonimi e contrari
abbèrrere,
cannire,
filiri,
frasellare,
fresai,
intzignai,
iscrafangiai,
sacai,
scanniri,
sinniai,
trapare
Frasi
cussu est unu pratu afilau ◊ su corpu chi li amus dadu, a su piatu, l'at afiladu ◊ custa linna comente sicat si afilat totu
Traduzioni
Francese
fendre
Inglese
to cleave
Spagnolo
agrietar
Italiano
fèndere
Tedesco
spalten.
afilerinàre , vrb Definizione
pònnere a filera, prantare matedu (o àteru deasi) o assentare a filera
Sinonimi e contrari
infilerinare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
planter en rangées
Inglese
to plant in rows
Spagnolo
plantar en hilera
Italiano
piantare in filari
Tedesco
in Reihen pflanzen.
afiliatàre , vrb: afiliotare Definizione
fàere fine, acabbare impresse de fàere una cosa, nau sèmpere però po candho no si faet
Sinonimi e contrari
atoliare,
spodhai
Frasi
no ndhe afiliotat nudha ◊ si est murrunzadu cun su sótziu ca cussu de cosa no ndhe afiliotat mai ◊ a candho a ti afiliotare bi ndhe cheret!…
Traduzioni
Francese
se dépêcher
Inglese
to hurry up
Spagnolo
darse prisa,
despachar
Italiano
sbrigarsi
Tedesco
sich beeilen.
afilusigàre , vrb Definizione
pigaresidha a lecuancas, tropu abbellu, faendho e chentza fàere, fàere is cosas cun pagu gana, passare su tempus faendho cositedhas de pagu contu
Sinonimi e contrari
acociare,
afrimai,
aisetare,
istentae,
tricare
| ctr.
coitare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hésiter,
tarder
Inglese
to hesitate
Spagnolo
demorar,
tardar
Italiano
indugiare
Tedesco
zögern.
afinài , vrb: afinare Definizione
fàere fine, prus fine (po èssere prus acutzu, prus adatu, prus bellu); ifidigare, nau siat de grussària de sa cosa e de sa carena (illangiare), ma fintzes de s'aguantu de sa persona a sa suferéntzia, a is dispraxeres / afinai s'ànima de disígiu = cossumíresi de sa gana, de su disizu
Sinonimi e contrari
afinicare,
assilingare,
assutighilare,
conciumire,
infinigae,
insutiligai,
isgumentare,
trumentai
/
irromasire,
slangiri
| ctr.
ingrussai
Frasi
cresche, lizu delicadu, in mesu duras ispinas: piús ti altzas e ti afinas, piús ses apretziadu (P.Casu)◊ s'incapat li afinat su pessamentu candho depet fàghere una cosa de remédiu! ◊ candho istúdias afina su pessamentu! ◊ afina su pessamentu e ti as a ammentare chi issa puru fit audente
2.
su pistichinzu chi li afinabat s'ànima l'aiat pessandhe a su chi depiat fàchere: su cojúbiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réduire
Inglese
to thin
Spagnolo
adelgazar,
afilar
Italiano
assottigliare,
strùggersi
Tedesco
feiner machen,
vergehen
afinicàre , vrb: afinigai,
afinigare,
afinigari,
finicare Definizione
fàere fine, prus fine, fintzes sighire a trebballare una cosa po dha fàere méngius, cunsiderare is cosas bene e prus a fundhu; educare a maneras de fàere prus delicadas e atentas / afinigare sa mente = pessare in fine, a fundhu
Sinonimi e contrari
afinai,
afinighedhare,
assilingare,
assutighilare,
conciumire,
infinigae,
insutiligai,
isgumentare
| ctr.
ingrussai
2.
como teniat bisonzu de abbarrare solu, de afinicare galu su chi aiat fatu a denote ◊ afinigadebbollu bois, como, custu chistionu!◊ sa note afínigo sos pensamentos e penas…
3.
si ch'est afinigadu in sos modos de fàghere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
amincir
Inglese
to thin
Spagnolo
afinar,
pulir
Italiano
affinare
Tedesco
feiner machen,
verfeinern.
afiolàre , vrb: afiorare Definizione
acostire sa terra a calecuna cosa prantada; apretare su fàmene, unu bisóngiu, bènnere fàmene o bisóngiu forte
Sinonimi e contrari
assacarrare
/
apretai,
sighire
Traduzioni
Francese
presser
Inglese
to be hot on s.o.’s
Spagnolo
apremiar,
acuciar (hambre,
otro)
Italiano
incalzare (della fame,
di altro)
Tedesco
bedrängen.
afioncài , vrb Definizione
trebballare a sa grussera, fàere male su trebballu, cun pagu incuru o cun pagu arte, nau mescamente de unu maistu
Sinonimi e contrari
aciapuciae,
aciarollai,
aciorobedhare,
acoredhai,
allarodhai,
ammangiucai,
apunghedhare,
inciapugliare,
indrovigare
Frasi
afionca, afionca… e apustis beni a ti pagai!…
Traduzioni
Francese
ravauder d'une façon grossière
Inglese
to patch up
Spagnolo
chapucear
Italiano
rinfrinzellare
Tedesco
verpfuschen.
afiotàe, afiotàre , vrb Definizione
fàere a fiotu, a chedha, pònnere impare duas o prus personas o animales
Sinonimi e contrari
apubulare,
atropare,
atropedhare,
atrumai
| ctr.
ispàlghere,
ispartzinai
Frasi
fint sete famíllias chi si sunt afiotadas in su matessi zassu e fatu ant una bidha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grouper,
réunir
Inglese
to group,
to gather
Spagnolo
agrupar
Italiano
raggruppare,
riunire
Tedesco
gruppieren,
versammeln.
afirmài, afirmàre , vrb Definizione
arrespòndhere, atrogare o nàrrere chi emmo, chi eja, nàrrere cosa arrespondhendho a una pregonta o fintzes solu po nàrrere su chi si ndhe pentzat de calecuna cosa, su chi unu bolet o àteru; mantènnere una decisione, un'idea cun firmesa, mantènnere firmu
Sinonimi e contrari
atorgare,
nàrrere,
giurai
| ctr.
necare,
denegare
Frasi
issu mi afirmat ca totu custa cosa chi narat sa cantzoni est totu berus ◊ nemus at a pòdiri afirmai su contàriu de su chi s'apu nau dèu! ◊ b’est chie afirmat chi Núoro prommore de Satta e Deledda devet èssere cunsiderada sa "Atene sarda"
2.
ndhe càmbias partidos… no ndhe afirmas unu! ◊ fiat frastimendi po incoragiri is débbilis e afirmai s’autoridadi cosa sua ananti de totus
Traduzioni
Francese
affirmer
Inglese
to affirm
Spagnolo
afirmar
Italiano
affermare
Tedesco
behaupten.
afisciài , vrb Definizione
apicigare paperis, pònnere manifestos
Sinonimi e contrari
apodhai
Etimo
spn.
afijar
Traduzioni
Francese
afficher
Inglese
to post up
Spagnolo
fijar,
pegar
Italiano
affìggere
Tedesco
anschlagen.
afissiài , vrb: afitziai,
avisciare,
avissiare,
avitziai,
fissiare,
vissiare Definizione
pònnere o pigare vítzios, abbitúdine ibballiada, mala
Sinonimi e contrari
addengae,
imbissiare,
infitziai,
malavisciare
| ctr.
averturai
Frasi
no as a èssiri afissiandudedhu, a nebodi tuu, cun su dinai?! ◊ como chi la tenes avisciada pretendhes chi ti criet dae nou?! (A.Fiori)◊ sa crupa est sa tua, ca dhus tenis avitziaus a fillus tuus!◊ tui megas de mi afitziai: mi portas su cafeu puru!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gâter
Inglese
to spoil
Spagnolo
mimar
Italiano
viziare
Tedesco
verwöhnen.
afitài , vrb: afitare 1,
fitare Definizione
segare o fàere a fitas, segare a bículos piticos
Sinonimi e contrari
ifitare
/
amminudai,
irminujare
Frasi
si afitat su civraxu, ca est pane russu ◊ dhi ant afitau su didu suisui ◊ at afitadu unu bellu giobu de sartitza ◊ est afitenne sartitzu a lepa
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
découper
Inglese
to slice
Spagnolo
cortar en lonchasrebanadastajadasrodajas
Italiano
affettare
Tedesco
in Scheiben schneiden.
afitài 1, afitàre , vrb: efitai Definizione
giare in afitu, pigare cosa angena in afitu po si ndhe serbire unu tanti de tempus
Sinonimi e contrari
allocare,
apejonare,
arrendai
Frasi
at béndhiu su bestiàmene e at afitau sas tancas ◊ cussos non pagant tassas e pagu o nudha de afitu, a crebu de chie at afitadu e no ndh’est nemmancu padronu ◊ si est in chirca de afitare sas terras, bi so eo chi las cherzo ◊ cussus dus aposentus sempri serraus, chi íasta postu in menti a mimi, dhus iaus afitaus
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
louer
Inglese
to let
Spagnolo
alquilar,
arrendar
Italiano
affittare
Tedesco
vermieten,
mieten.
afitianàe, afitianàre, afitinàre , vrb: fetianare Definizione
abbitare a fitianu, meda, a ccn. logu o a calecuna cosa, a comporare
Sinonimi e contrari
abbitai,
abesare,
atravigare,
imbisciare,
trassigiai
Frasi
sos pastores che gighiant sa robba onzi sero a ue fit afitianada ◊ no ti afitianes a cussu cumpanzu ca ti giughet a s'isperdísciu! ◊ sos brufularzos si sunt afitianados a sos úlumos, pro corcare (Q.Falchi)◊ sunt tropu afitianados a su male!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fréquenter
Inglese
to frequent
Spagnolo
frecuentar
Italiano
frequentare
Tedesco
verkehren mit,
verkehren in.
aflachiài , vrb: afrachiai Definizione
èssere fracu, lenu, débbile, fartare in calecuna cosa, tènnere neghe / afrachiai in sa fidi = àere una fide no tantu frimma, pagu segura
Sinonimi e contrari
ifrachire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être faible
Inglese
to be weak
Spagnolo
flaquear
Italiano
èssere débole,
vacillare
Tedesco
schwach sein,
schwanken.
afligíre, afligíri , vrb: afrigire,
afrigiri,
afrizire Definizione
fàere penoriare, sufrire, dispràxere / afrizíresi a ccn., a una cosa = apedhiai a ccn., a calecuna cosa chi si disígiat meda
Sinonimi e contrari
acorae,
addolorai,
contribbulai,
flagellai,
scorai
/
addolimare
/
apiliare
Frasi
ti podet afligire unu dolore pulpa, nérviu e ossu, ma ti addólimat s'amore conca e coro, ànima e dossu ◊ est afrigidu dae sos males
2.
cussu si mi est afrizidu pro si corcare chin mecus! ◊ no ti depes afrizire a connada tua!
Etimo
spn., ctl.
afligir / aflegir
Traduzioni
Francese
affliger
Inglese
to afflict
Spagnolo
afligir
Italiano
afflìggere
Tedesco
betrügen.
aflusciài , vrb: afrusciai Definizione
nau de cosas istiradas, tèteras, crispas, essire lenas, coment'e perdendho fortza, o lassare o fàere lenas, pagu tiradas, pagu crispas
Sinonimi e contrari
abbambiai 1,
abblandai,
abbonantzai,
abbrincai,
afrincai,
allenare,
ammollai
| ctr.
tirai,
tostare
Modi di dire
csn:
su tempus aflúsciat = su tempus est abboniendhe, mediendhe; a. su frenu a su cuadhu = lassare andhare su frenu, lassàrelu chentza lu tirare, abbambiai; a. sa funi = lassare andhare sa fune; feta afrusciada = tiza de robba totu a pínnigas; afrusciai sa vista = abbasciare sa vista, bíere prus pagu
Frasi
mi aflúsciant is cambas
2.
apu afrusciau e addenote nci biu tropu pagu
Traduzioni
Francese
desserrer
Inglese
to loosen
Spagnolo
aflojar
Italiano
allentare
Tedesco
lockern.
afocàre , vrb: afogai 1,
afogare Definizione
mòrrere po no pòdere torrare àlidu (es. in mesu de s'abba, cun cosa arréschia in su gúturu); bochíere, fàere mòrrere sentza de lassare torrare àlidu
Sinonimi e contrari
allupae,
annegai,
ataogare
Modi di dire
csn:
afogai in su cagnu = impicai; afogai in s'àcua = annegai; afogàresi de dépidos = àere dépidos meda de no los pòdere torrare; ciumentu a matza afogada = impastu de tzimentu cun rena paga e zara meda
Frasi
sa fune a bula a un'animale si li depet prèndhere a nodu chi no sucurrat, pro no si afogare
Traduzioni
Francese
noyer
Inglese
to drown
Spagnolo
ahogar
Italiano
affogare
Tedesco
ertränken.