Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

corporzàle , nm Definitzione sa parte grussa de una carena, foras is bratzos, is cambas e sa conca Sinònimos e contràrios dossu Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tronc sans les membres Ingresu trunk Ispagnolu tronco Italianu il trónco escluse le mèmbra, tórso Tedescu Oberkörper.

corramènta , nf: corrimenta Definitzione is corros, mescamente de is boes / genias de corramenta: corramenta a tanalla (a punta a aintru), bàdua (a punta a denanti, conca a bàsciu), arta (a corros deretos, a punta in artu), trotoxada (a corros atrotigaos), isprata (a puntas a fora), múntzia (a corros piticos e male fatos) Sinònimos e contràrios armamenta, corra, corradura, corraza Frases custos boes zughent una corramenta bella ◊ de candho no ti ant giuntu pro arare ses diventadu de corramenta forte ◊ custu murone giughet corramenta che trau! 2. a issu gei dh'ia a bolli biri carriau de corramenta!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cornes Ingresu horns Ispagnolu cuernos Italianu le còrna (soprattutto del bue) Tedescu Hörner.

criadórgiu, criadórju, criadórzu, criadróxu , nm, agt: criatógliu, criatorju Definitzione logu inue is pudhas andhant a fàere is oos; criadorzu dhu narant po criongianu puru Sinònimos e contràrios niada / criancianu Frases est afoginada in su giannile che una pudha sentza criadórgiu (A.Zedde)◊ sa pudha est chircandhe criatorju 2. sunt pudhas bellas e criadorzas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nid de poules Ingresu brooding nest Ispagnolu ponedero, ponedor Italianu nido dóve la gallina depone le uòva Tedescu Brutnest.

dhas , prn: las Definitzione prn. de 3ˆ p. pl. fémina po gente o cosa manigiau a cumplementu ogetu Frases cussas boxis dhas intendu e dhas connòsciu ◊ cussas fainas issu dhas fiat a prexeri ◊ sas arbeghes inue dhas tenes? ◊ como mi che tiro is botas e dhas pòngio a asciutare ◊ is piciocas si parant a fúrriu de sa pratza ibertandho a dhas brindhare is piciocos po ballare ◊ sas brullas sunt bellas e dhas aggradesso Ètimu ltn. illas Tradutziones Frantzesu les Ingresu them Ispagnolu las Italianu le (prn.) Tedescu sie.

dhi , prn: li Definitzione prn. de 3ˆ persona sing. chi si manígiat po su cumplementu dativu e de 'interessu', fintzes coment'e forma de arrespetu: pl. dhis (a issos, a issas) Sinònimos e contràrios si 3 / bos Frases dhi nau ca est aici! ◊ pia a èssere cuntentu de dhi mustrare su chi teneus ◊ su cavalieri miu, e ita dhi potzu nai?! (S.A.Spano)◊ unu pagu de ispera dhi est sobrada pro custa zente ◊ si dhu fatzo ischire, ca ndhe dhi paret bene ◊ at pigau s'ascioni po ndi dhi tirai su croxu, a su truncu ◊ a fustei ita ndi dhi parit? ◊ est pedindhe de dhi mutire su dotore ◊ at bófiu a unu chi dhi teniat cunfiantza meda Ètimu ltn. illi Tradutziones Frantzesu lui Ingresu him, her Ispagnolu le, con pron. diretto: se Italianu gli, le (a lui, a lei) Tedescu ihm, ihr.

feminàlla , nf, nm: feminaza, feminazu, femmiarxu, femminazu Definitzione chedha de féminas, féminas medas, is féminas Sinònimos e contràrios feminiu / cdh. feminàglia Frases a missa donzi die bi andhat meda sa feminaza ◊ cussa est fèngia de feminalla ◊ su feminazu pensaiat a samunare, prugare e fàere a pane su trigu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu les femmes Ingresu women (a lot of) Ispagnolu mujerío Italianu le dònne, quantità di dònne Tedescu Frauen (Pl.).

frisciàre 1 , vrb Definitzione genia de sonu chi faent is gatos candho funt firmos sérios coment'e dormindho Sinònimos e contràrios aggrogotai, arrasai, grunnire, igrisai, raulare, runidare Frases a frisciare frísciat s'atu Terminologia iscientìfica bga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ronronner Ingresu to purr Ispagnolu ronronear Italianu fare le fusa Tedescu schnurren.

idalài, idalàri , vrb: irdalai, isdalare, sdalai Definitzione segare o ispuntare s’ala, is alas, fèrrere a s’ala; nau de gente, immarrire meda, pònnere o tènnere unu dolore chi no lassat camminare o trebballare Sinònimos e contràrios iderrigari, isalare 2. s'àbbile fit débbile e totu isdalada ◊ soi totu irdalada, soi morendumí! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rogner les ailes Ingresu to clip (wings) Ispagnolu cortar las alas Italianu tarpare le ali Tedescu beschneiden.

ildarrastàre , vrb: irdarrastai Definitzione cricare e pigare s’arrastu de peis, s’arrastu de sa fera Sinònimos e contràrios addromare, arrastai, atratare, trateare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dépister Ingresu to trace Ispagnolu rastrear Italianu rintracciare, seguire le tracce Tedescu aufspüren.

ildeossàre , vrb: ildiossare, irdaossare, irdegossare, irdeossare Definitzione bogare de pare o iscosciare unu trastu, fàere a orrugos; nau de ccn., immarrire meda de ndhe sentire dolore / i. una cradea, unu bancu, unu banchitu Sinònimos e contràrios iddoare, isconsiminzare, istracassare | ctr. aconciai Frases chie fit istrampadu a manca, chie imboladu a dresta, chie irdeossendhe unu banchitu…◊ bides piantas seculares fatas a carvone: ndhe faghent sa piedade, ildeossadas ◊ petzi mi che sapo in terra a unu muntone, irdaossadu che cuba betza ◊ leademilu, sinono l'ildiosso! 2. oe so totu irdeossadu cun cussu triballu de deris! Tradutziones Frantzesu démolir, traumatiser, se casser les os Ingresu to smash, to traumatize, to thrash s.o Ispagnolu destrozar, tener los huesos molidos Italianu sfasciare, traumatizzare, rómpere le òssa Tedescu zerbrechen, ein Trauma bewirken, zerschlagen.

illeuràre , vrb Definitzione istrecare is leas in sa terra arada o arandho Sinònimos e contràrios illocinare, ischelviare, launai, sleorai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu briser, écraser les mottes Ingresu to break clods Ispagnolu desterronar Italianu rómpere le zòlle Tedescu umgraben.

illutonàre , vrb Definitzione essire o bogare un’arremu de su lutone (mescamente su de sa camba) Sinònimos e contràrios iscrocare 1 Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se luxer les hanches Ingresu to dislocate one's hips Ispagnolu dislocar las caderas Italianu lussare le anche Tedescu sich die Hüften verrenken.

inciovài , vrb Definitzione pònnere is oos, nau de su pische e de àteros animales de mare (es. càvuru) Sinònimos e contràrios sciovai Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu pondre des œufs (poisson) Ingresu to lay eggs Ispagnolu desovar Italianu depórre, eméttere le uòva (détto dei pésci) Tedescu Eier laichen.

incorrài , vrb: incorrare Definitzione iscaviare cun is corros, iscúdere, férrere o cracare a cropos de corru, nau de animales chi ndhe portant; bogandho in bregúngia a ccn. po cosa de pagu contu timendhodha tropu, fàere male Sinònimos e contràrios acorrae, acorrociai, iscorratzare, sigorrai Frases chi fiat istétiu bòi t'iat incorrau ◊ si sunt boes chi incorrant, no ti bi acúrtzies! ◊ fit nóidu ca su boe incorraiat 2. màniga su minestrone, za no ti at a incorrare! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu encorner Ingresu to gore Ispagnolu cornear Italianu incornare, cozzare con le còrna Tedescu auf die Hörner nehmen.

innoigài, innoigàre, innoigràre , vrb: innojare, isnojare Definitzione bogare de pare duos arremos, duos ossos in s'annoigadórgiu Sinònimos e contràrios bocare, ilgiogare, illogare, irbesciai, irbièscere, irdroghillae, isconzare, isgioghedhare, scadrogai, sciadhie Frases zughiat sos ossos isnojados Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se déboîter, se luxer Ingresu to dislocate Ispagnolu dislocar Italianu snodare, slogare le òssa Tedescu gelenkig machen, verrenken.

irgangàre , vrb: isgangare, sgangai Definitzione segare is cannas de su gúturu o gannighinas; segare is tuledhas, genia de néulas a parte de aintru in su gúturu; segare, bogare is gangas a su pische Sinònimos e contràrios iggannai, ispajolare, ispobiai, ispojai, sgraguenai Frases aiat irgangatu una erveche e l'aiat cota a budhitu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu égorger, opérer des amygdales Ingresu to slit s. o.'s throat, to cut tonsils Ispagnolu degollar, quitar las amígdalas Italianu sgozzare, tagliare le tonsille Tedescu die Kehle durchschneiden, die Mandeln entfernen.

is , art, prn Definitzione artículu plurale siat de númenes mascu e siat de númenes fémina: sos, sas, os, as (is cosas, is coros/corus, is domos/domus, is dannos/dannus, is féminas, is ómines/óminis, is pipias, is pipios/pipius); che is àteros artículos, s'impreat fintzes in càmbiu de unu númene e balet totu cudhos, cudhas, cussos, cussas, cun su prn. relativu chi fatante / is de domo = sos de famíllia, sos parentes prus custrintos Sinònimos e contràrios sas, sos Frases sentza pònnere versu trudu iscrias a is amigos otavas o currentina! ◊ is óminis funt diferentis de is féminas ◊ chi si morint is cadhos e is boes, is ferros ti dhos betas… a paneri! 2. is de Tonara narant "fígiu, fògia de nuge no ne bògio"◊ depeus torrai gràtzias a totus is chi ant crétiu in custu ◊ is chi ant inténdiu bengant totus a innòi! ◊ is chi ant acabbau podint andai ◊ is de su bighinau dhi ant intrau cosa a papare Ètimu ltn. ipsis Tradutziones Frantzesu les, ceux, celles Ingresu the Ispagnolu los, las, aquellos, aquellas, quienes Italianu i, gli, le, quélli, quélle, colóro Tedescu die, jene, diejenigen.

isalàre , vrb Definitzione segare o ispuntare is alas, fèrrere a s'ala; foedhandho de matas o de cresuras, segare de is partes de fora Sinònimos e contràrios idalai | ctr. indalire / iscirrare 2. soe che puzone isaladu ◊ cussu puzone no leat bolu ca est isaladu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rogner les ailes Ingresu to clip Ispagnolu cortar las alas Italianu tarpare le ali Tedescu beschneiden.

iscabiàre , vrb: iscaviai, iscaviare, iscaviari, scaviai Definitzione mòvere a cropu sa conca, e is corros, nau de is boes, o is sannas, nau de is sirbones, de is porcos; fintzes mòvere sa palina a manera de fàere isceberare sa pàgia (o àteru de prus lébiu) de su trigu po dhu illimpiare; iscutulare sa conca po si ndhe tròchere is pilos de cara (chie dhos portat longos), o fintzes a murrúngiu po cosa chi si tenet in contràriu; fintzes brillare atesu Sinònimos e contràrios incorrare, scemiai, sconchiai / imbrillai Frases su malloru si nd'iscutulat su cani e camminat, iscàviat e camminat ◊ tia Carau candho dhu biet asinche iscàviat sa conca sentindhodhu po cussu machine chi dhi giaet ifadu ◊ su ferru de pranciari cun sa braxa, po dha mantènnere bia, tocàt a dh'iscaviari 2. su mangianu su sole si ndi fut incrarau in mari iscaviandu is umbras atesu Tradutziones Frantzesu secouer les cornes Ingresu to sway one's head or horns Ispagnolu menear la cabeza Italianu scorneggiare, dimenare le còrna Tedescu mit den Hörner stoßen.

iscaltulàre , vrb: iscartulare Definitzione fresare su pane, segare e istacare is duos pígios de su pane de fresa; passare s'ispola in s'iscàltula Sinònimos e contràrios fresai Frases si su pane no est bene pesadu no iscàltulat bene Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu effeuiller Ingresu to leaf through Ispagnolu separar las dos hojas del pan Italianu sfogliare, staccare le sfòglie Tedescu entblättern.