aíndhe aèndhe
ainfàtu afàtu
aingài, aingàsi , avb Sinonimi e contrari aggae, aici, degai, dedeai, degai | ctr. dedeoi Frasi aingai ti pensant macu! ◊ a Sa Caladòrgia in bidha dhi narant aingasi poite dhue tenet una calada manna.
aingósi , avb Definizione in custa manera Sinonimi e contrari aggae, aggoi, aici, bosie, dedeoi, goe | ctr. aggae, dedeai.
ainía , nf Sinonimi e contrari manera Frasi is antzianus po fai passai sa timoria a is piciochedhus costumant a cantai a custa ainia (D.Maccioni)◊ si est connotu sèmpiri a custa ainia.
ainínu , agt Definizione de àinu / a s'ainina = comente faent is àinos Frasi s'imbolat a s'ainina in s'erba frisca Etimo srd.
ainnànti, ainnàntis , avb Definizione
inditat logu a ue unu est abbaidandho; tempus antibitzau a paragone de un’àteru / leae ainnanti a ccn = antibitzaresiche, colarecheli prus addainanti
Sinonimi e contrari
ananti,
daenante
/
innante
| ctr.
apabas
/
apusti
Frasi
pensamentosu mi apunto in su caminu candho mi rujas ainnanti, pitzinna ◊ tui costumas ca ti bolis ainnantis in prus de unu divagu
2.
ainnanti mi ndi lassu segai su tzugu, po fai una cosa de aici! ◊ cussos funt assumancus chimbanta annos ainnanti nostu
Terminologia scientifica
tpc
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devant,
avant
Inglese
before
Spagnolo
delante,
antes
Italiano
davanti,
prima
Tedesco
vorn,
vorher.
ainnàtza ainàta
ainnúa, ainnúi , avb Sinonimi e contrari
aumbe,
innoi
Frasi
ainnua ses andendi, Antonicu?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
où
Inglese
where
Spagnolo
adonde
Italiano
dóve (mòto a luògo)
Tedesco
wohin?,
dorthin
ainòche!, ainòghe! , iscl Definizione
a inoche (Benei ca tèngio bisóngiu de agiudu! No arrennèscio a solu!): tzérriu chi si betat candho unu est in apretu mannu e tenet impresse bisóngiu de s'agiudu de àtere
Sinonimi e contrari
agitóriu!
Frasi
ainoche, ainoche, acudide ca mi sunt bochindhe!
Traduzioni
Francese
au secours!
Inglese
help!
Spagnolo
¡socorro!
Italiano
aiuto!
Tedesco
Hilfe!
aíntro, aíntros, aíntru, aíntrus, aínturu , avb, prep Definizione
in sa parte de mesu, de mesania de una cosa o de unu logu (ma si narat fintzes de tempus = tra su cuménciu e s'acabbu de calecuna cosa); in cobertantza, logu de isserru, presone / aintr'e mesu de… = intro de…, in mesu de…; innòi aintru, ingunis aintru = intro de custu logu inue semus, intro de cussu logu; aintro de issoro = aintru de issus; aintru de note, aintru de àrbure, aintru de letu
Sinonimi e contrari
drainto,
inintro,
intro
/
prasoni
| ctr.
fora
Frasi
aintru dhoi fut su serbidori ◊ càstiu a parti de aintru ◊ intrade aintro ca bos cómbido!
2.
sa pòbara fémmina est abarrada aintru de su monti ◊ Deus bit aintru nostu
3.
che l'ant tzacadu aintro pro sa fura chi at fatu ◊ is carabbineris pinnicant aintru sa genti cument'e meurras in s'arretza de su pillonaju
4.
seu drommendi pagu cun custa pala chi mi càncarat aintr'e mesu de noti
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dedans
Inglese
inside
Spagnolo
dentro,
adentro
Italiano
déntro
Tedesco
darinnen,
in,
innerhalb.
àinu , nm: àniu Definizione
animale mannu, de sa matessi genia de su cuadhu, ma de carena meda prus pitica, giua a pilos prus curtzos, a origas mannas, unga totu a unu, de naturale unu pagu tostorrudu, pesau e domau po si ndhe serbire a trebballare, cicire a cuadhu, carrare cosa: arratza distinta s'à. sardu, de carena minore (prus che àteru múrinu o in colore de castàngia, ma agiummai biancu in bentre), e mescamente s’arratza de S'Asinara, areste e biancu deunudotu de intina; nau a befe o in cobertantza, chie no atuat a sa cosa e tocat a si dha nàrrere, chie no ischit o no imparat: est fintzes símbulu de passiéntzia meda, de trebballu a tropu; tanti de cosa chi podet carrare o carrigare un'àinu
Sinonimi e contrari
borricu,
burràgliu,
burriolu,
chidolu,
cocitu,
cotzi,
mobenti,
poledhu,
uncónchinu
Modi di dire
csn:
samunare sa conca a s'à. = fai una cosa (donai avertimentus) totu in debbadas; fàghere s'arba a s'à. (nau de aina e in cobertantza) = èssiri ingurrada, no segai própiu nudha; èssere che a s'à. in falada = candho l'afilat a una cosa no sessat prus; tue e s'àinu, duos, isse e s'àinu, duos = manera ‘delicada’ de nàrrere "ainu" etotu a unu pro su fàghere o sos atuamentos, sa paga abbistesa, chi at tentu; àinu chi no molet a culu ponet = no triballat ma intantu mànigat e ingrassat (ponet lardu)
Frasi
animale dortu, s'àinu, lampu! ◊ est restadu che faladu dai sas aeras, cofusu che àinu mazadu a conca ◊ trabàglia che àinu e màndhiga che cavaglieri! ◊ tziu Lore tenet un'àniu nighedhu
2.
sos àinos, za ndhe faghides de cosa si no b'at chie a bos lu trubbare!…◊ semus istracos che àinu, tota die intrendhe linna ◊ cascàvias fintzas s'àinu cun custa chistione! ◊ cosa gai l'ischit fintzas s'àinu meu!
3.
fato un'àinu de linna pro sa cota de su pane ◊ babbu at batidu un'àinu de olia
4.
a nàrrere cosa a tie est a samunare sa conca a s'àinu
Cognomi e Proverbi
prb:
fintzas s'àinu at sa virtude sua ◊ menzus a cadhu a s'àinu sú chi no a cadhu de cadhu anzenu
Terminologia scientifica
anar, anall, equus asinus
Etimo
ltn.
asinus
Traduzioni
Francese
âne
Inglese
ass
Spagnolo
burro,
asno
Italiano
àsino
Tedesco
Esel.
aíra , avb, nf Definizione
a ira, a meda, cun fortza; fintzes airu, arrennegu cun calecunu
Sinonimi e contrari
pragabunta,
subercamenti
Frasi
est proindhe air'aira ◊ l'istimat aira ◊ s'olia in terra bi est aira
2.
lassa sas airas! ◊ s’aira de su Segnore si at a allúghere contra a vois e vos che tiat ispèrdere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
énormément,
intensément
Inglese
very much,
intensely
Spagnolo
muchísimo,
intensamente
Italiano
moltìssimo,
intensaménte
Tedesco
sehr viel,
intensiv.
àira aèra
airàda , nf Definizione parte de una bíngia candho in custa, in logos de costera, dhue faent muros a istúturu po fàere arresurtare sa parte prus pagu in calada; su tretu inue, in is terrenos, girant is boes (o su tratore) arandho e fintzes sa tula chi si arat e sèmenat Sinonimi e contrari birada, biradorzu, eirada, ghirada Terminologia scientifica msg, bng.
airadítu , agt Sinonimi e contrari airósigu Etimo srd.
airadòre , agt, nm Definizione chi o chie si arrennegat deretu Sinonimi e contrari airósigu, arrennegaditu | ctr. pascenscile Terminologia scientifica ntl Etimo srd.
airàdu , pps, agt: airatu,
airau Definizione
de airare; avb: a s’airada = a meda, a ira
Sinonimi e contrari
fuliosu,
spiotau
/
arrennegadu
2.
mi das a bídere àbbidos de santu sendhe chi ses a sa vida airada ◊ est mortu suta de su pè de su cadhu airadu ◊ su trenu est coladu catzendhe fogu e fumu che airadu ◊ su cane de su padronu si pesaiat reu mossighendhe airadu (G.A.Cossu)◊ su mare est airadu chi ndhe tremo che canna
3.
s'ómine areste benit masedu ca timet chi airadu est su Segnore ◊ dormi, sa prendha mia, no istes airada!
Traduzioni
Francese
impétueux
Inglese
violent,
raging
Spagnolo
impetuoso
Italiano
impetuóso,
irruènte
Tedesco
heftig.
airài, airàre , vrb Definizione
su si pigare arrennegu; su fàere is cosas coment'e cun apretu, impresse, a meda
Sinonimi e contrari
abbetiae,
acroconai,
afutare,
afuterare,
allulluriai,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchibberare,
inchietae,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
| ctr.
apachiare,
asselenare
Frasi
ant isparau pro nche fàchere fughire sa zente, ma sos isparos l'ant airada de prus! ◊ si su cumpagnu si airat, tue úmile e chietu!
2.
custa cosa est che a su ratinzu: piús ratas e piús ti s'airat su brujore
Etimo
ctl., spn.
airar
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to irritate
Spagnolo
irritarse,
airarse
Italiano
adirare
Tedesco
sich ärgern.
airàtu, airàu airàdu