almàre , vrb Definizione apicare unu pegus mortu po dhu pòdere aconciare e fàere a petza, po dhu manuire Sinonimi e contrari armai Frasi at moltu unu chelvu e che l'at giutu pro lu almare a una gruta: inie che l'at almadu e ndhe l'at bogadu su matímine Etimo ltn. armare.
almàriu , nm: ammàgliu,
ammàrgiu,
ammàriu,
ammarzu,
armàgliu,
armàrgiu,
armàriu,
armarzu,
arrammàdiu Definizione
trastu o logu po apartare o chistire cosa, cun sa base a retàngulu (fintzes candho si faet a ischeadura in is muros lassandho coment'e un'apertura tupada, a pígiu de muru)/ armàrgiu de su porcu = bóidedhu, acotu pro su mannale
Sinonimi e contrari
immàriu,
romàriu
/
colomberi
Frasi
su fusile che l'at apicadu in s'armàriu ◊ sa divisa nche l'at in s'armarzu ◊ colliat sas meichinas in s'armagliedhu ◊ s'isterzu est in s'ammarzu ◊ ite bi as postu in s'armàgliu tuo? ◊ si est cuau aintru de s'arrammàdiu po s'assíchidu ◊ annat a s'almàriu e ne torrat cun d-un'ampulla de granatza
Traduzioni
Francese
armoire
Inglese
wardrobe
Spagnolo
armario
Italiano
armàdio
Tedesco
Schrank.
alminzòne , nm: amingione,
amingioni,
aminzone,
ammingione,
arminzone Definizione
erba de conillus, genia de erba (una calidade de latuca areste), bona a papare, unu pagu marigosa po su latighedhu chi bogat ue si segat
Sinonimi e contrari
acamingioni,
ardubinzone,
carraminzone,
incamingioni,
latosa 1,
limpora,
simingioni 1
Terminologia scientifica
rbz, Sonchus arvensis, S. oleraceus, S. tenerrimus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
laiteron
Inglese
milk thistle
Spagnolo
cerraja
Italiano
allattalèpre,
cicérbita
Tedesco
Gänsedistel.
àlmu , nm: armu Definizione
su tretu de is primas costas de un'animale, in grughes, comente si benint apare is palas in punta; s'ossu de sa pala e fintzes s'ossu tra su bruncu de su codhu e su cuidu
Sinonimi e contrari
rughes
/
alabare 2
/
cardaliscu,
paba
/
malandra
Frasi
in s'armu, in sa gropera su pilu betzu li diat s'adiu! ◊ mi ant istropiadu su cadhu: zughet unu mossu in s'almu!
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
armus
Traduzioni
Francese
garrot,
omoplate,
humérus
Inglese
whiters,
shoulder,
blade
Spagnolo
cruz,
omóplato,
húmero
Italiano
garrése,
scàpola,
òmero
Tedesco
Widerrist,
Schulterblatt,
Oberarmknochen.
almugódhu , nm, avb: armicodhu,
armigodhu,
armucodhu,
armugodhu Definizione
tira de cosa chi, passada una in cada codhu, serbit po aguantare is pantalones / zúghere, leare, pigai a a. (nadu de fune, soga e gai, fatu a incropada)= intrau a manera chi passet a una parte in pitzu de unu codhu e a s'àtera asuta de su suircu
Sinonimi e contrari
bretella
/
ambucodhos,
framucodhu,
murucodhu
/
cdh. almicodhu
Frasi
mi armeit de armugodhos de vitellu e de corrias pro sa cunzadura
2.
acapiadidha a armucodhu cussa cosa! ◊ est tucau a linna chin sa soca a armucodhu
Etimo
itl.
armacollo
Traduzioni
Francese
bandoulière
Inglese
baldric
Spagnolo
bandolera
Italiano
tracòlla
Tedesco
Traggurt.
almultàlzu , nm: armutarzu Definizione logu de abrutzu meda, de armutu Sinonimi e contrari almutedu Etimo srd.
almurànta , nf: armuranta,
armurata Definizione
ebrúgiu de ortu de sabore forte: s’arraighina si ponet a cundhimentu cun petza e alegúmenes
Terminologia scientifica
rbzc, Armoracia rusticana
Traduzioni
Francese
moutarde des capucins,
raifort
Inglese
horseradish
Spagnolo
rábano rusticano
Italiano
barbafòrte
Tedesco
Meerrettich.
almúta, almútu, almútzu abrúciu
almutédu , nm Definizione logu de abrutzu meda, de armutu Sinonimi e contrari almultalzu Etimo srd.
aló! , iscl Sinonimi e contrari ajó!
alòre , nm Definizione
caentu lenu; fragu, arrancu chi essit a is cosas, erbas e àteru / no at alore e ne balore = nau de cosas de papai, chi no tenint sabori e de pagu sustàntzia
Sinonimi e contrari
alenu,
cazentu,
tebidori
/
fracu,
nuscu
2.
sos ramos sunt sumurtios, sos frores che ant pérdiu sos alores ◊ fint zòvanos prenos de isperas e sos alores de su binu lis aiat fatu irmenticare sas penas fitianas
Etimo
itl.
alore
Traduzioni
Francese
tiédeur
Inglese
warmth
Spagnolo
tibieza
Italiano
tepóre
Tedesco
Lauheit.
altàna , nf: artana,
ortana Definizione
latzu de pedra (o fintzes de ferru) a duas perras chi si parat po cassare canes, margianes, lèpores o àteros animales deasi / betàreche o pònnere su pè in s'altana = fàghere irballu mannu
Sinonimi e contrari
paradella,
peàdiga 1,
pedraghe,
pedrera,
perdàgia
Frasi
margiani, si essis incontras s'artana preparada! ◊ unu merxani nci fiat arrutu in d-un'artana ma ndi fut essiu ◊ in bíngia apu postu s'artanedha po su cunillu ◊ ista atentu no che ponzas su pè in s'altana!
Cognomi e Proverbi
smb:
Altana
Traduzioni
Francese
trappe
Inglese
trap
Spagnolo
trampa
Italiano
tràppola
Tedesco
Falle.
altàna 1 , nf Definizione a logos, in is domos est un'istauledhu o terratzedhu de linna carragiau, fora de su muru maistu Terminologia scientifica dmo.
altanèra , nf Definizione àbbila manna Terminologia scientifica pzn Etimo spn. altanero.
altapadíta , nf Sinonimi e contrari acucadita, alàuda, arenarza, atacaterra, atrapadita, cucullia, iscrianissa, piatarita Terminologia scientifica pzn.
altaràdu , agt Definizione
nau de ccn., chi est mesu arrennegau, tzacau, infadau; nau de un’arremu, chi dolet fintzes solu po dhu tocare, po ufradura, infetu
Sinonimi e contrari
arteriadu
Traduzioni
Francese
irrité
Inglese
irritated
Spagnolo
enfadado,
inflamado
Italiano
irritato,
infiammato
Tedesco
gereizt,
entflammt.
altarasciòne , nf Definizione su èssere arteriaos / leàrendhe a. = pigai atzíchidu, assuconu.
altàre, altàri , nm: artare Definizione
sa mesa sagrada inue su preide ammentat sa morte e passione de su Cristos, naendho sa missa / s'istrada de s'artare = in crésia, su tretu in mesuia; mudadu che un'artare (nadu de logu, aposentu, domo e gai) = cuncordau bèni meda, cun cosas bellas; tiàgia de s'a. = mantili
Frasi
a s'altari dèu mi acostu cun d-unu grandu atrivimentu ◊ in s'altare si rinnovat su Sacrifíssiu de sa rughe ◊ sos altares sunt mudados a prou pro sa glória de sos santos ◊ fit dolorosu, o frades, su lassare sa mamma betza, s'isposa impedida chi bos giureit s'amore in s'altare (A.Casula)
2.
sos élighes, ozastros seculares chi fint de sos pastores sos altares, oe sunt rughes pídigas de pore (V.Becciu)
Terminologia scientifica
prdc
Etimo
ltn.
altare
Traduzioni
Francese
autel
Inglese
altar
Spagnolo
altar
Italiano
altare
Tedesco
Altar.
altària , nf: artària Definizione
sa distàntzia tra s'oru de fundhu e s'oru de pitzu de una calesiògiat cosa (in s’orrobba de prammu currespondhet a sa largària); su fàere de chie si credet tropu / èssere a s'artària de una cosa = a paris, de sa matessi artària
Sinonimi e contrari
altesa,
altura,
artia
/
altivesa,
barrosia,
madérria
Frasi
s'abba de su rivu brincaiat dae un'artària nessi de deche metros ◊ de artària custa robba cantu tenet? ◊ atruessat s'istradoni a un'artària de cuatru metrus ◊ s'artària de Annica Piredha… chi nci passàt istrantaxa in s'istampu de una cubedha!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hauteur,
altitude
Inglese
height
Spagnolo
altura,
alto,
altitud
Italiano
altézza,
altitùdine
Tedesco
Höhe.
altarítu , nm: artaritu Definizione
min. de altare, artare minore, su chi faent inue si firmat sa crufessone, passandho passandho in is orrugas; logu adatu po arrimare cosa (es. is màrigas)
2.
unu cassadori po s'ibasai iat postu in pissu de un'artaritu su sirboni mortu chi portàt a pala
Traduzioni
Francese
petit autel
Inglese
small altar
Spagnolo
altar menor
Italiano
altarino
Tedesco
kleiner Altar.