almàre , vrb Definitzione apicare unu pegus mortu po dhu pòdere aconciare e fàere a petza, po dhu manuire Sinònimos e contràrios armai Frases at moltu unu chelvu e che l'at giutu pro lu almare a una gruta: inie che l'at almadu e ndhe l'at bogadu su matímine Ètimu ltn. armare.
almàriu , nm: ammàgliu,
ammàrgiu,
ammàriu,
ammarzu,
armàgliu,
armàrgiu,
armàriu,
armarzu,
arrammàdiu Definitzione
trastu o logu po apartare o chistire cosa, cun sa base a retàngulu (fintzes candho si faet a ischeadura in is muros lassandho coment'e un'apertura tupada, a pígiu de muru)/ armàrgiu de su porcu = bóidedhu, acotu pro su mannale
Sinònimos e contràrios
immàriu,
romàriu
/
colomberi
Frases
su fusile che l'at apicadu in s'armàriu ◊ sa divisa nche l'at in s'armarzu ◊ colliat sas meichinas in s'armagliedhu ◊ s'isterzu est in s'ammarzu ◊ ite bi as postu in s'armàgliu tuo? ◊ si est cuau aintru de s'arrammàdiu po s'assíchidu ◊ annat a s'almàriu e ne torrat cun d-un'ampulla de granatza
Tradutziones
Frantzesu
armoire
Ingresu
wardrobe
Ispagnolu
armario
Italianu
armàdio
Tedescu
Schrank.
alminzòne , nm: amingione,
amingioni,
aminzone,
ammingione,
arminzone Definitzione
erba de conillus, genia de erba (una calidade de latuca areste), bona a papare, unu pagu marigosa po su latighedhu chi bogat ue si segat
Sinònimos e contràrios
acamingioni,
ardubinzone,
carraminzone,
incamingioni,
latosa 1,
limpora,
simingioni 1
Terminologia iscientìfica
rbz, Sonchus arvensis, S. oleraceus, S. tenerrimus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
laiteron
Ingresu
milk thistle
Ispagnolu
cerraja
Italianu
allattalèpre,
cicérbita
Tedescu
Gänsedistel.
àlmu , nm: armu Definitzione
su tretu de is primas costas de un'animale, in grughes, comente si benint apare is palas in punta; s'ossu de sa pala e fintzes s'ossu tra su bruncu de su codhu e su cuidu
Sinònimos e contràrios
rughes
/
alabare 2
/
cardaliscu,
paba
/
malandra
Frases
in s'armu, in sa gropera su pilu betzu li diat s'adiu! ◊ mi ant istropiadu su cadhu: zughet unu mossu in s'almu!
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
ltn.
armus
Tradutziones
Frantzesu
garrot,
omoplate,
humérus
Ingresu
whiters,
shoulder,
blade
Ispagnolu
cruz,
omóplato,
húmero
Italianu
garrése,
scàpola,
òmero
Tedescu
Widerrist,
Schulterblatt,
Oberarmknochen.
almugódhu , nm, avb: armicodhu,
armigodhu,
armucodhu,
armugodhu Definitzione
tira de cosa chi, passada una in cada codhu, serbit po aguantare is pantalones / zúghere, leare, pigai a a. (nadu de fune, soga e gai, fatu a incropada)= intrau a manera chi passet a una parte in pitzu de unu codhu e a s'àtera asuta de su suircu
Sinònimos e contràrios
bretella
/
ambucodhos,
framucodhu,
murucodhu
/
cdh. almicodhu
Frases
mi armeit de armugodhos de vitellu e de corrias pro sa cunzadura
2.
acapiadidha a armucodhu cussa cosa! ◊ est tucau a linna chin sa soca a armucodhu
Ètimu
itl.
armacollo
Tradutziones
Frantzesu
bandoulière
Ingresu
baldric
Ispagnolu
bandolera
Italianu
tracòlla
Tedescu
Traggurt.
almultàlzu , nm: armutarzu Definitzione logu de abrutzu meda, de armutu Sinònimos e contràrios almutedu Ètimu srd.
almurànta , nf: armuranta,
armurata Definitzione
ebrúgiu de ortu de sabore forte: s’arraighina si ponet a cundhimentu cun petza e alegúmenes
Terminologia iscientìfica
rbzc, Armoracia rusticana
Tradutziones
Frantzesu
moutarde des capucins,
raifort
Ingresu
horseradish
Ispagnolu
rábano rusticano
Italianu
barbafòrte
Tedescu
Meerrettich.
almúta, almútu, almútzu abrúciu
almutédu , nm Definitzione logu de abrutzu meda, de armutu Sinònimos e contràrios almultalzu Ètimu srd.
aló! , iscl Sinònimos e contràrios ajó!
alòre , nm Definitzione
caentu lenu; fragu, arrancu chi essit a is cosas, erbas e àteru / no at alore e ne balore = nau de cosas de papai, chi no tenint sabori e de pagu sustàntzia
Sinònimos e contràrios
alenu,
cazentu,
tebidori
/
fracu,
nuscu
2.
sos ramos sunt sumurtios, sos frores che ant pérdiu sos alores ◊ fint zòvanos prenos de isperas e sos alores de su binu lis aiat fatu irmenticare sas penas fitianas
Ètimu
itl.
alore
Tradutziones
Frantzesu
tiédeur
Ingresu
warmth
Ispagnolu
tibieza
Italianu
tepóre
Tedescu
Lauheit.
altàna , nf: artana,
ortana Definitzione
latzu de pedra (o fintzes de ferru) a duas perras chi si parat po cassare canes, margianes, lèpores o àteros animales deasi / betàreche o pònnere su pè in s'altana = fàghere irballu mannu
Sinònimos e contràrios
paradella,
peàdiga 1,
pedraghe,
pedrera,
perdàgia
Frases
margiani, si essis incontras s'artana preparada! ◊ unu merxani nci fiat arrutu in d-un'artana ma ndi fut essiu ◊ in bíngia apu postu s'artanedha po su cunillu ◊ ista atentu no che ponzas su pè in s'altana!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Altana
Tradutziones
Frantzesu
trappe
Ingresu
trap
Ispagnolu
trampa
Italianu
tràppola
Tedescu
Falle.
altàna 1 , nf Definitzione a logos, in is domos est un'istauledhu o terratzedhu de linna carragiau, fora de su muru maistu Terminologia iscientìfica dmo.
altanèra , nf Definitzione àbbila manna Terminologia iscientìfica pzn Ètimu spn. altanero.
altapadíta , nf Sinònimos e contràrios acucadita, alàuda, arenarza, atacaterra, atrapadita, cucullia, iscrianissa, piatarita Terminologia iscientìfica pzn.
altaràdu , agt Definitzione
nau de ccn., chi est mesu arrennegau, tzacau, infadau; nau de un’arremu, chi dolet fintzes solu po dhu tocare, po ufradura, infetu
Sinònimos e contràrios
arteriadu
Tradutziones
Frantzesu
irrité
Ingresu
irritated
Ispagnolu
enfadado,
inflamado
Italianu
irritato,
infiammato
Tedescu
gereizt,
entflammt.
altarasciòne , nf Definitzione su èssere arteriaos / leàrendhe a. = pigai atzíchidu, assuconu.
altàre, altàri , nm: artare Definitzione
sa mesa sagrada inue su preide ammentat sa morte e passione de su Cristos, naendho sa missa / s'istrada de s'artare = in crésia, su tretu in mesuia; mudadu che un'artare (nadu de logu, aposentu, domo e gai) = cuncordau bèni meda, cun cosas bellas; tiàgia de s'a. = mantili
Frases
a s'altari dèu mi acostu cun d-unu grandu atrivimentu ◊ in s'altare si rinnovat su Sacrifíssiu de sa rughe ◊ sos altares sunt mudados a prou pro sa glória de sos santos ◊ fit dolorosu, o frades, su lassare sa mamma betza, s'isposa impedida chi bos giureit s'amore in s'altare (A.Casula)
2.
sos élighes, ozastros seculares chi fint de sos pastores sos altares, oe sunt rughes pídigas de pore (V.Becciu)
Terminologia iscientìfica
prdc
Ètimu
ltn.
altare
Tradutziones
Frantzesu
autel
Ingresu
altar
Ispagnolu
altar
Italianu
altare
Tedescu
Altar.
altària , nf: artària Definitzione
sa distàntzia tra s'oru de fundhu e s'oru de pitzu de una calesiògiat cosa (in s’orrobba de prammu currespondhet a sa largària); su fàere de chie si credet tropu / èssere a s'artària de una cosa = a paris, de sa matessi artària
Sinònimos e contràrios
altesa,
altura,
artia
/
altivesa,
barrosia,
madérria
Frases
s'abba de su rivu brincaiat dae un'artària nessi de deche metros ◊ de artària custa robba cantu tenet? ◊ atruessat s'istradoni a un'artària de cuatru metrus ◊ s'artària de Annica Piredha… chi nci passàt istrantaxa in s'istampu de una cubedha!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
hauteur,
altitude
Ingresu
height
Ispagnolu
altura,
alto,
altitud
Italianu
altézza,
altitùdine
Tedescu
Höhe.
altarítu , nm: artaritu Definitzione
min. de altare, artare minore, su chi faent inue si firmat sa crufessone, passandho passandho in is orrugas; logu adatu po arrimare cosa (es. is màrigas)
2.
unu cassadori po s'ibasai iat postu in pissu de un'artaritu su sirboni mortu chi portàt a pala
Tradutziones
Frantzesu
petit autel
Ingresu
small altar
Ispagnolu
altar menor
Italianu
altarino
Tedescu
kleiner Altar.