A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

almàre , vrb Definitzione apicare unu pegus mortu po dhu pòdere aconciare e fàere a petza, po dhu manuire Sinònimos e contràrios armai Frases at moltu unu chelvu e che l'at giutu pro lu almare a una gruta: inie che l'at almadu e ndhe l'at bogadu su matímine Ètimu ltn. armare.

almàriu , nm: ammàgliu, ammàrgiu, ammàriu, ammarzu, armàgliu, armàrgiu, armàriu, armarzu, arrammàdiu Definitzione trastu o logu po apartare o chistire cosa, cun sa base a retàngulu (fintzes candho si faet a ischeadura in is muros lassandho coment'e un'apertura tupada, a pígiu de muru)/ armàrgiu de su porcu = bóidedhu, acotu pro su mannale Sinònimos e contràrios immàriu, romàriu / colomberi Frases su fusile che l'at apicadu in s'armàriu ◊ sa divisa nche l'at in s'armarzu ◊ colliat sas meichinas in s'armagliedhu ◊ s'isterzu est in s'ammarzu ◊ ite bi as postu in s'armàgliu tuo? ◊ si est cuau aintru de s'arrammàdiu po s'assíchidu ◊ annat a s'almàriu e ne torrat cun d-un'ampulla de granatza Tradutziones Frantzesu armoire Ingresu wardrobe Ispagnolu armario Italianu armàdio Tedescu Schrank.

alminzòne , nm: amingione, amingioni, aminzone, ammingione, arminzone Definitzione erba de conillus, genia de erba (una calidade de latuca areste), bona a papare, unu pagu marigosa po su latighedhu chi bogat ue si segat Sinònimos e contràrios acamingioni, ardubinzone, carraminzone, incamingioni, latosa 1, limpora, simingioni 1 Terminologia iscientìfica rbz, Sonchus arvensis, S. oleraceus, S. tenerrimus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu laiteron Ingresu milk thistle Ispagnolu cerraja Italianu allattalèpre, cicérbita Tedescu Gänsedistel.

àlmu , nm: armu Definitzione su tretu de is primas costas de un'animale, in grughes, comente si benint apare is palas in punta; s'ossu de sa pala e fintzes s'ossu tra su bruncu de su codhu e su cuidu Sinònimos e contràrios rughes / alabare 2 / cardaliscu, paba / malandra Frases in s'armu, in sa gropera su pilu betzu li diat s'adiu! ◊ mi ant istropiadu su cadhu: zughet unu mossu in s'almu! Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. armus Tradutziones Frantzesu garrot, omoplate, humérus Ingresu whiters, shoulder, blade Ispagnolu cruz, omóplato, húmero Italianu garrése, scàpola, òmero Tedescu Widerrist, Schulterblatt, Oberarmknochen.

almugódhu , nm, avb: armicodhu, armigodhu, armucodhu, armugodhu Definitzione tira de cosa chi, passada una in cada codhu, serbit po aguantare is pantalones / zúghere, leare, pigai a a. (nadu de fune, soga e gai, fatu a incropada)= intrau a manera chi passet a una parte in pitzu de unu codhu e a s'àtera asuta de su suircu Sinònimos e contràrios bretella / ambucodhos, framucodhu, murucodhu / cdh. almicodhu Frases mi armeit de armugodhos de vitellu e de corrias pro sa cunzadura 2. acapiadidha a armucodhu cussa cosa! ◊ est tucau a linna chin sa soca a armucodhu Ètimu itl. armacollo Tradutziones Frantzesu bandoulière Ingresu baldric Ispagnolu bandolera Italianu tracòlla Tedescu Traggurt.

almultàlzu , nm: armutarzu Definitzione logu de abrutzu meda, de armutu Sinònimos e contràrios almutedu Ètimu srd.

almurànta , nf: armuranta, armurata Definitzione ebrúgiu de ortu de sabore forte: s’arraighina si ponet a cundhimentu cun petza e alegúmenes Terminologia iscientìfica rbzc, Armoracia rusticana Tradutziones Frantzesu moutarde des capucins, raifort Ingresu horseradish Ispagnolu rábano rusticano Italianu barbafòrte Tedescu Meerrettich.

almúta, almútu, almútzu abrúciu

almutédu , nm Definitzione logu de abrutzu meda, de armutu Sinònimos e contràrios almultalzu Ètimu srd.

aló! , iscl Sinònimos e contràrios ajó!

alòre , nm Definitzione caentu lenu; fragu, arrancu chi essit a is cosas, erbas e àteru / no at alore e ne balore = nau de cosas de papai, chi no tenint sabori e de pagu sustàntzia Sinònimos e contràrios alenu, cazentu, tebidori / fracu, nuscu 2. sos ramos sunt sumurtios, sos frores che ant pérdiu sos alores ◊ fint zòvanos prenos de isperas e sos alores de su binu lis aiat fatu irmenticare sas penas fitianas Ètimu itl. alore Tradutziones Frantzesu tiédeur Ingresu warmth Ispagnolu tibieza Italianu tepóre Tedescu Lauheit.

altàna , nf: artana, ortana Definitzione latzu de pedra (o fintzes de ferru) a duas perras chi si parat po cassare canes, margianes, lèpores o àteros animales deasi / betàreche o pònnere su pè in s'altana = fàghere irballu mannu Sinònimos e contràrios paradella, peàdiga 1, pedraghe, pedrera, perdàgia Frases margiani, si essis incontras s'artana preparada! ◊ unu merxani nci fiat arrutu in d-un'artana ma ndi fut essiu ◊ in bíngia apu postu s'artanedha po su cunillu ◊ ista atentu no che ponzas su pè in s'altana! Sambenados e Provèrbios smb: Altana Tradutziones Frantzesu trappe Ingresu trap Ispagnolu trampa Italianu tràppola Tedescu Falle.

altàna 1 , nf Definitzione a logos, in is domos est un'istauledhu o terratzedhu de linna carragiau, fora de su muru maistu Terminologia iscientìfica dmo.

altanèra , nf Definitzione àbbila manna Terminologia iscientìfica pzn Ètimu spn. altanero.

altapadíta , nf Sinònimos e contràrios acucadita, alàuda, arenarza, atacaterra, atrapadita, cucullia, iscrianissa, piatarita Terminologia iscientìfica pzn.

altaràdu , agt Definitzione nau de ccn., chi est mesu arrennegau, tzacau, infadau; nau de un’arremu, chi dolet fintzes solu po dhu tocare, po ufradura, infetu Sinònimos e contràrios arteriadu Tradutziones Frantzesu irrité Ingresu irritated Ispagnolu enfadado, inflamado Italianu irritato, infiammato Tedescu gereizt, entflammt.

altarasciòne , nf Definitzione su èssere arteriaos / leàrendhe a. = pigai atzíchidu, assuconu.

altàre, altàri , nm: artare Definitzione sa mesa sagrada inue su preide ammentat sa morte e passione de su Cristos, naendho sa missa / s'istrada de s'artare = in crésia, su tretu in mesuia; mudadu che un'artare (nadu de logu, aposentu, domo e gai) = cuncordau bèni meda, cun cosas bellas; tiàgia de s'a. = mantili Frases a s'altari dèu mi acostu cun d-unu grandu atrivimentu ◊ in s'altare si rinnovat su Sacrifíssiu de sa rughe ◊ sos altares sunt mudados a prou pro sa glória de sos santos ◊ fit dolorosu, o frades, su lassare sa mamma betza, s'isposa impedida chi bos giureit s'amore in s'altare (A.Casula) 2. sos élighes, ozastros seculares chi fint de sos pastores sos altares, oe sunt rughes pídigas de pore (V.Becciu) Terminologia iscientìfica prdc Ètimu ltn. altare Tradutziones Frantzesu autel Ingresu altar Ispagnolu altar Italianu altare Tedescu Altar.

altària , nf: artària Definitzione sa distàntzia tra s'oru de fundhu e s'oru de pitzu de una calesiògiat cosa (in s’orrobba de prammu currespondhet a sa largària); su fàere de chie si credet tropu / èssere a s'artària de una cosa = a paris, de sa matessi artària Sinònimos e contràrios altesa, altura, artia / altivesa, barrosia, madérria Frases s'abba de su rivu brincaiat dae un'artària nessi de deche metros ◊ de artària custa robba cantu tenet? ◊ atruessat s'istradoni a un'artària de cuatru metrus ◊ s'artària de Annica Piredha… chi nci passàt istrantaxa in s'istampu de una cubedha! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hauteur, altitude Ingresu height Ispagnolu altura, alto, altitud Italianu altézza, altitùdine Tedescu Höhe.

altarítu , nm: artaritu Definitzione min. de altare, artare minore, su chi faent inue si firmat sa crufessone, passandho passandho in is orrugas; logu adatu po arrimare cosa (es. is màrigas) 2. unu cassadori po s'ibasai iat postu in pissu de un'artaritu su sirboni mortu chi portàt a pala Tradutziones Frantzesu petit autel Ingresu small altar Ispagnolu altar menor Italianu altarino Tedescu kleiner Altar.