abbuvulàdu , agt Definizione chi est ufrau, abbruvudhadu; nau de ccn., chi est unu pagu coment'e oféndhiu, pirmau Sinonimi e contrari ufradu / abbutzadu, acubadu, pirmatu 2. su babbu est tristu e abbuvuladu ca a sos fizos no lis abbastat ne birde e ne sicu Etimo srd.
abbuzàda , nf Definizione
papada manna, de cosa meda
Sinonimi e contrari
abbentrada,
abbrentosicada,
abbrentosichedhada,
abbuvudhada,
afrascada,
atatamacada,
atatina,
imporrada,
irbentrada,
isbuserigada
Frasi
ant fatu una bona abbuzada de pane carasadu, saltitza e casu cun binu cannonadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gueuleton
Inglese
big-feed
Spagnolo
atracón,
panzada
Italiano
scorpacciata
Tedesco
übermäßige Esserei.
abbuzàre , vrb Definizione pònnere in sa buza: betare a bentre, papare meda; isciúndhere in calecuna cosa aintru de un’istrégiu Sinonimi e contrari abbentrare, abbentruscare, abbiscarzare, abbrentosicare, abbudhai, abbuselcare, atatamacare, imbrentai, sgagliubbai / ammodhigare 3. su prídiru ne bogat sos botighedhos de s'ozusantu, che abbuzat su pódhighe mannu a intro e dhi sinnat sos chizos Etimo srd.
abbuzàre 1 abbutzàre
abè àba 2
àbe , nf: abi,
àbia,
ape Definizione
genia de bobboi (upm) in colore de castàngia, cun is alas, chi faet a chedha manna (pigione) siat a solu, desesi, e siat pesau e contivigiau in is casidhos po su mele, sa chera e àteros produtos; s'abe si distinghet in tres castas: abe fémina (abe maista), sa chi trebballat mescamente cricandho su druche in is frores (e punghet puru, ca portat s'agu – o puntorju àpinu – e in su casidhu podet tènnere s'impreu de sa difesa), abe mascu (abe prus matuca), bonu solu po ingendrare sa cria de s'abe reina, s'abe reina (abiera) chi faet sa cria (abrudhu) e cumandhat totu su pigione; s'abe faet a sola in buidos de matas bècias (casa), ma pruschetotu dha contivígiant in casidhos de ortigu o de linna fatos adatos po arregòllere su mele / sa cria = su fedu nou chi depit nàsciri; abe casidhera = de casidhos; iscussua = puzone de abe chi, si no si bochit s'abe reina (noa o betza, segundhu), candho naschet su puzone nou lassat su casidhu (e puzone primarju) e si fuit a fàghere un'àteru nidu
Sinonimi e contrari
cdh. abba
Modi di dire
csn:
èssere che a s'abe de sos casidhos = triballantes meda; andhare che puzone de abe = abarrai sempri in movimentu; biri s'abi in celu = bídere bene meda; abe mascru (nadu in suspu de unu) = mandronatzu, chie istat ammandronadu ispetendhe chi triballent sos àteros
Frasi
candho s'abe punghet, cun sa puntura bi lassat sa mata ◊ sa mata che a s'abe che li falet! ◊ iscugurrau boliast de una sciurma de abis! ◊ in sos fiores bi est s'abe paschendhe totu impodhinada
2.
tengu una múida a conca chi mi parit de portai una scursura de abis ◊ feminas chi si presumint in gradu: bidu conca de soldadu current che abe a su moju! (G.Ruzzone)◊ andhat che puzone de abe ◊ si betat che abe a moju ◊ mandrone, no ses che a s'abe de sos casidhos, no!
Cognomi e Proverbi
smb:
Abi, Abis
/
prb:
dae s'abe dulcura e salude
Terminologia scientifica
crp, apis mellifica
Etimo
ltn.
ape(m)
Traduzioni
Francese
abeille
Inglese
bee
Spagnolo
abeja
Italiano
ape
Tedesco
Biene.
abeàna , nf: abiana,
apiana,
apianu 1,
piana Definizione
mérula apiana, puzoni birdi o rúndini murinisca, genia de pigione, mannitu (cantu sa meurra), chi si papat s’abe, s’espu e àteros bobboitedhos deosi: in su gúturu est grogo, in bentre est de colore tra birde e asulu gàrrigu; in Sardigna nidat puru (in trèmenes de errios) e a logos dhi narant cocheàchina ca iscocat s'abe in is bíngias in tempus chi s'àghina est coendho
Sinonimi e contrari
abiàrgiu,
abiarja,
abioi,
apiaresu,
marragau,
miàrgiu,
pranedha
Frasi
sa lestra abiana faghet catza in s'abialzu
Terminologia scientifica
pzn, merops apiaster
Etimo
ltn.
apiana
Traduzioni
Francese
guêpier d’Europe
Inglese
european bee-eater
Spagnolo
abejaruco europeo
Italiano
mèrope
Tedesco
Bienenfresser.
abèdha , avb Sinonimi e contrari adhadhai, adhae, atesu, indhedha, inella, inello, inidha Frasi est locu apertu a sa bisione de sos montes de abedha (A.Satta)◊ b’at zirandhe ideas chi venint dae s’Europa e dae prus abedha (M.Columbu) Etimo ltn. ab(e)+illac.
abejài , vrb Definizione
pentzare meda o èssere apedhiau a calecuna cosa (giogu, trebbalu, àteru), agiummai maniàticu
Frasi
ma lah ca est abejau cun cussa loredha, lah!…
Traduzioni
Francese
se fixer
Inglese
to be a stickler
Spagnolo
tener manía
Italiano
avére una fissazióne
Tedesco
eine fixe Idee haben.
abejàu , pps, agt Definizione de abejai; chi pentzat meda a calecuna cosa (giogu, trebballu, àteru), agiummai maniàticu.
abéju , nm Sinonimi e contrari
berinizu,
grima,
lollória,
violu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
obsession,
idée fixe
Inglese
obsession,
fixed idea
Spagnolo
manía,
obsesión
Italiano
ossessióne,
idèa fissa
Tedesco
Obsession.
abeliadòri , agt Definizione chi istat abeliendhe, apedhandho, a boghes (nau prus che àteru de is canes) Etimo srd.
abeliài , vrb Definizione
naendho de canes, apedhare, guguliare; nau de gente, betare tzérrios po dolore, dispraxere o dannu mannu (e fintzes ammachiadura); disigiare meda, forte, arrabiare
Sinonimi e contrari
agruguai,
agruinai,
aguriai,
guguliare,
gurruliai,
orulare,
zarulare
/
intzunchiai
/
abbochinare,
addorojare,
ilvariare
/
apiliare,
spedhiae
2.
deo no nci dha fàciu prus, soe abeliandumí: in domu funt pigandusidha contras de mimi! (G.C.Mameli)
3.
at abeliau sa filla totu sa noti, mischina, cudha fémina morendisí ◊ at abeliau una fita de síndria
4.
ndhe leat is ogros in sàmbene, faet iscarfe e abéliat cun s'infinitzu
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hurler,
glapir
Inglese
to howl
Spagnolo
aullar,
gañir,
quejarse
Italiano
ululare,
guaire
Tedesco
heulen,
klagen.
abeliàri , vrb Definizione pigare sonnu, dormire Sinonimi e contrari aggalenare, apisulinare, galare, ingalenare | ctr. ischidare, sbeliai Frasi si bit ca fut fadiau meda: si est abeliau sétziu etotu.
abeliàu , pps, agt Definizione
de abeliai; chi no est tanti giustu de conca, chi s'est ammachiau, ammachiandhosi
Sinonimi e contrari
irvalioti,
machilloto
/
ilvariadu
2.
su piciocu pariat unu pegus de fera, cun is ogros tintus de sàmbani, sa carena tirada che un'abeliau, ma issa no dh'iat tímiu ◊ mellus su piriciolu po moderai sa menti abeliada de tristura!
Traduzioni
Francese
folichon,
folâtre
Inglese
madcap
Spagnolo
chiflado
Italiano
pazzerèllo
Tedesco
närrisch.
abélidu, abéliu , nm Definizione
su apedhare o guguliare de is canes; foedhandho de gente, boghes de dolore; idea fissa, violu, oriolu
Sinonimi e contrari
agrugu,
agúriu,
giàngiulu,
gruju,
gurrúliu,
órulu,
zàrulu
/
pedine
3.
ndi teneis unu de abéliu po sa binnenna!…(E.Nieddu)
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hurlement
Inglese
howl
Spagnolo
aullido,
queja
Italiano
ululato,
guaito
Tedesco
Heulen,
Klage.
abèna , nf: arvena,
auena,
fena 1,
obena,
vena 1 Definizione
genia de laore chi si sèmenat prus che àteru a brovendha
Sinonimi e contrari
saina
Terminologia scientifica
lrs, Avena sativa
Etimo
ltn.
avena
Traduzioni
Francese
avoine
Inglese
oats
Spagnolo
avena
Italiano
avéna
Tedesco
Hafer.
abendonài abbandhonàre