píbara , nf: píbera,
pípara,
pípera Definizione
genia de arrasia velenosa chi assimbígiat a su coloru, ma chi no si agatat o no faet in Sardigna: is chi si agatant funt su coloru de abba o tartza (p. de arriu, de àcua, de modhe: natrix maura) e un'àteru coloru mannu chi faet fora de s'abba (p. de sicu, de soli, soliana, coluber hippocrepis); est animale sèmpere pigau a paragone po gente mala / sulai che píbera = furriàresi male arrennegados, arrespòndhere a boghes
Frasi
che píbera chi pistu li ant sa coa ti boltas a sa tzega a mossigare (P.Porcu)◊ sunt che píberas de sicu ammanitzendhe trobeas pro afunare ideas e fadigas ◊ no ti tzachis, ca paris una píbara! ◊ nàsciu, suat che una píbara! ◊ ferenandhe che píbera, cumintzat a boghes contras a su fizu ◊ arrebbugia, candu dha fuedhas si fúrriat comenti a una píbara!
Terminologia scientifica
anar, natrix maura, coluber hippocrepis
Etimo
ltn.
vipera
Traduzioni
Francese
vipère,
couleuvre sarde
Inglese
viper,
grass snake,
sardinian coluber
Spagnolo
culebra viperina,
culebra de herradura
Italiano
vìpera,
bìscia viperina,
còlubro sardo
Tedesco
Ringelnatter,
Hufeisennatter.
pibaradóriu peberadóriu
pibaràssu, pibaràtzu , agt: piberàciu,
piberatzu Definizione
nau de s'intina de un'animale (cuadhu, brebei), chi giughet ispertiadas de àteru colore (o, nau de olia, chi est cumenciandho a tínghere niedha)
Sinonimi e contrari
beltigadu,
perdigatzu,
pertiatu
2.
arregolleus s'olia niedha candu cumentzat a èssiri piberatza o assumancu bella luxenti
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tigré
Inglese
streaked
Spagnolo
atigrado
Italiano
tigrato
Tedesco
getigert.
pibàrda pibàdra
pibardèdha piardèdha
pibàrdua pibàdra
pibaròni , nm: piberone,
piberoni,
piperone Definizione
genia de erba de ortu chi faet de fundhu unu pagu a bisura de pedringianu, ma prus piticu e a fògia meda prus pitica e diferente (es. est lisa e lúghida), e unu frutu tuvudu, coment'e a tega grussa, larga e curtza, cun su sèmene pitichedhedhu (in custu giai oguale a su sèmene de su pedringianu, a parte sa posidura), prus che àteru atacau a su nasedhu o tenaghe, a calidades druche e mannu (birde, grogo, orrúbiu) de còere o papare cruo, a calidades orrúbiu, pitichedhu e pitzigorosu (arrabiosu) chi si ponet po cundhire papares / piberone pitigosu = piberonedhu, àspidu
Sinonimi e contrari
cdh. piaroni
Frasi
ponzeit su coinzolu cun pumatas, melinzanas e una màcia de piberone pitigosu ◊ si est fata arrúbia prus de unu piberoni
Terminologia scientifica
rbzc, Capsicum annuum, C. frutescens
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
piment,
poivron
Inglese
pepper
Spagnolo
pimiento,
guindilla
Italiano
peperóne
Tedesco
Paprika.
pibarósu , agt Definizione nau de unu, chi tenet naturale o manera de fàere o de foedhare físchida, unu pagu arrabiosa, chídrina, airada Sinonimi e contrari piberudu Frasi gei ses pibarosu custu mengianu! Terminologia scientifica ntl Etimo srd.
píbera píbara
piberàciu, piberàtzu pibaràssu
píbere , nm: píbiri,
pípere Definizione
píbiri ’eru o niedhu, genia de matedu (prus che àteru a cannàile) chi faet in logos caentes de àteros continentes e bogat unu frutighedhu e unu sèmene pitzigorosu, de gustu e de fragu forte meda, impreau a granos o móliu po cundhimentu; in cobertantza si narat po atza meda, manera de fàere de chie no tenet bregúngia de nudha, o fintzes po iscrafíngiu o ganas de ómine (o de fémina)/ píbiri gravellu = itl. chiodi di garòfano, píbiri ganella, itl. cannèlla (duas de is saboridas); pibiredhu = genia de matixedha de monti (Rhamnus alpinus) chi assimbillat a sa méndula, ma ispinosa, e fait unu frutu che a su tziníbiri, niedhu candu est cotu, de sabori marigosu; pibiredhu o píbiri burdu = zenia de àrbure chi li andhat fragu de píbere, posta pro bellesa (Schinus molle); píbiri de arriu = zenia de erba, préssiu de arriu (Persicaria lapathifolia); píbiri sardu = samucu de frúmene o de arriu (Vitex agnus castus), zenia de arburedha chi faghet in sos rios, impreadu fintzas pro meighina (faghet pissiare), bogat s'apititu
Modi di dire
csn:
perd'e píbiri (nada goi pro su colore) = zenia de pedra ferrina, tosta meda; pibiredhu = a logos lu narant a sa trazea; èssere che botedhu de pípere = male arrennegados; fèrrere a p. = cundhire cun píbere; tocau de piberedhu (nadu de mànigu) = unu pagu àspidu de su tropu píbere; ghetai píbiri a su càuli = no ischire inue pònnere su culu, no ischire ite àteru fàghere, fàghere cosa chi no andhat bene; p. moriscu = piberone durche
Frasi
su píbere si ponet maghinadu a fine in sa sartitza ◊ nàsciu, funt a bébidus e a brínchidus cumenti e crabus chi dhis ponint píbiri asuta de sa coa!
2.
chi si fiat cojara cun mei dhi fiat passau su píbiri! ◊ píbiri gei ndi portas, ma ti mancat su sali! ◊ chini tenit píbiri meda ndi ghetat a su càuli…
Cognomi e Proverbi
smb:
Pibiri, Pipere
Terminologia scientifica
mt, Piper nigrum
Etimo
ltn.
pipere(m)
Traduzioni
Francese
poivrier,
poivre
Inglese
pepper
Spagnolo
pimienta
Italiano
pépe
Tedesco
schwarzer Pfeffer.
piberédhu , nm: pibiredhu Definizione
piberonedhu piticu; píbere móliu, a pruine; genia de mata (Rhamnus alpinus)/ giogai a pibiredhu = zocare a crapa cónchina, a gatu tzurpa, a musca tzega, zogare a pibirinedhu
Cognomi e Proverbi
smb:
Pibireddu
Terminologia scientifica
rbzc, Capsicum frutescens
Traduzioni
Francese
piment
Inglese
chilly
Spagnolo
guindilla
Italiano
peperoncino
Tedesco
Ziegenpfeffer.
piberèra , nf: pibirera Definizione
istugighedhu chi si ponet cun píbere a pruine, cun su tapu totu a istampighedhos po lassare calare su píbere a ispergiadura; sa conca o nughe de su prupu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
poivrière
Inglese
pepper pot
Spagnolo
pimentero
Italiano
pepaiòla
Tedesco
Pfefferbüchse,
Pfeffermühle.
pibéri , agt Definizione calidade de mela Frasi lizu meu, tratas pinna e tinteri, sa mela mia piberi! ◊ morta est mela piberi…◊ sa mela piberi est ruja e longa
piberísta pabarísta
piberòne, piberòni pibaròni
piberòni 1 , nm Definizione
una genia de anade chi portat coment'e unu chirrionedhu orrúbiu in conca (anade cun crogorista): in Sardigna che faet abbitu in passada, ma nidat puru, in logos de istagnu
Sinonimi e contrari
buscinu 1,
pebidanu
Terminologia scientifica
pzn, netta rufina
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
canard siffleur
Inglese
widgeon
Spagnolo
pato colorado
Italiano
fischióne o fistióne turco
Tedesco
Kolbenente.
piberótu , nm Sinonimi e contrari frochita 1, nibichedhu, nisotu, ranzola, sarighedhu.
piberúdu , agt: pibirudu,
piperudu Definizione
chi portat píbere o est de sabore pitzigorosu; nau de gente atzuda, inganatzida meda, chi portat pudredhimi
Sinonimi e contrari
pibarudu,
pistidhenti,
pissiosu
/
gioguanu,
marietadore,
marietosu
/
pissineri
2.
èguas pibirudas, si ndi andais a Castedhu: it'anca feis inní?! (Scomúniga)◊ gei est berus ca seis pibirudas, mamma e filla, ma calincuna dí si depint iscanciofai bèni! ◊ o maca pibiruda, lassa stai is piciocus!
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
spirituel,
coquet
Inglese
flirtacious,
witty
Spagnolo
gracioso,
coqueto
Italiano
spiritóso,
civettuòlo
Tedesco
witzig,
kokett.
pibía , nf, nm: pibinu,
pibiu,
píbiu Definizione
genia de píulu, de boghighedha coment'e lamentu, chèscia po dolore, genia de dispraxere, de annicu; cosa chi si narat o chi si faet coment'e lastimandho
Sinonimi e contrari
agémenu,
ciúnchiu,
ghémida,
intzúnchidu,
lambrighitu,
píliu,
piugnu,
túnchiu,
tziunzu
/
carigna,
làstima
Frasi
de fiza tua intendhe sa boghe in pibiu, dolente, lastimosa, dae ora continu giama giama! ◊ no l'intendhes su pibiu de una criadura chi est giamendhe? ◊ beni duncas, no vivas in pibinu, friti sa testa in s'amorosu sinu (P.Mereu)◊ su trenu fait tzichirriai is frenus in d-unu pibinu de ferru cun ferru
2.
puzones chi allegrent su manzanu cun sas milli pibias delicadas! (A.Casula)◊ dogni puzone torrat a cantare in su nidu pibios de amore (S.Serra)◊ in custa terra mai perunos pibios as retzidu ◊ torra, Nina, cun sos carignos tuos e pibios! ◊ su pitzinnu fit pesadu a pibinos mesu visciadu e unu pagu mandronatzu
Cognomi e Proverbi
smb:
Pibiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pépiement,
plainte,
pleurnicherie
Inglese
peeping,
whining
Spagnolo
pío pío,
gemido,
lamento
Italiano
pigolìo,
laménto,
piagnucolìo,
lamentazióne,
querimònia
Tedesco
Gepiepe,
Gewimmer,
Gejammer,
Jammern,
Wehklage.