abbèlta , nf: abberta,
aperta Definizione
su abèrrere; filidura, isperradura in cosas tostadas coment'e is muros, sa linna, cimentu, fintzes me in sa terra candho est sicada meda / avb. faedhare, fàghere a s'a. = in manera crara
Sinonimi e contrari
afilada,
afiladura,
cannidura,
filidura,
irganzada,
isperrada,
tzacadura
| ctr.
serrada 1
Frasi
a s'abberta de sos ojos chi apo fatu t'apo connotu ◊ a s'abberta de sa buca ti che ingullo! ◊ sa terra si unfrat a s'abberta de su semen chi si abbiat ◊ a cada aperta de buca, candho favedhabat issu, féminas e ómines l'acumpanzabant a cuncordu de tzocadas de manos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lézarde,
fissure
Inglese
crack
Spagnolo
apertura,
abertura,
grieta
Italiano
apertura,
spacco
Tedesco
Öffnung.
afiladúra , nf: afilatura,
fibadura* Definizione
su si cannire, tzacare, filare de cosa tostada; genia de aperta, una síngia fine che filu, chi faet sa cosa tostada mescamente chídrina (linna, pedra, bidru) candho leat cropu o fintzes comente sicat; passada de pedra (o de àteru) po bogare s'atza a un’aina po segare
Sinonimi e contrari
abbelta,
abbeltura,
afilada,
filidura,
sinnigada,
tzacadura
/
acutadura,
arrodada,
arrodadura
Traduzioni
Francese
lézarde,
fissure
Inglese
crack
Spagnolo
grieta
Italiano
crèpa
Tedesco
Spalt.
calancólu , nm: carancolu Definizione
genia de istampu o gruta pitica
Sinonimi e contrari
calanca,
pentorzu,
percolu
Frasi
ti apo chircadu in donzi carancolu ◊ su tilibbriu est carrandhe tzilighertas a intro de unu carancolu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fissure,
trou
Inglese
crack,
hole
Spagnolo
hendidura,
agujero
Italiano
fessura,
fóro
Tedesco
Schlitz.
canníre , vrb Definizione
apèrrere che canna, fàere una tzacadura a cosas de linna, de imbidru, terra, pedra e àteru de tostau (es. broca, pratu)
Sinonimi e contrari
abbèrrere,
afilai,
chinnire 1,
filiri,
fresai,
intzignai,
iscricai,
sacai,
scanniri,
sinniai
Frasi
su becu s'est impercau e s'at canniu un'anca ◊ ti canno sas costas, si ti ponzo manu a fuste! ◊ a tibe no ti si cannit sa conca dae sos pessamentos!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fêler
Inglese
to crack
Spagnolo
rajar,
resquebrar
Italiano
incrinare
Tedesco
Sprünge machen.
ciascàre , vrb: ciaschiai Definizione
fàere brullas, nàrrere agudesas, erríere
Sinonimi e contrari
abbefiare,
befai,
brugliare,
ciasconare,
collonare,
inciascai,
tzaschidare
Frasi
in su saucu como riet sa morte, cuasi ciaschendhe ◊ comintzant totu a si ndhe ciascare, a fàghere ispassos ca sunt cosas de pònnere in gazeta ◊ cussu ciàschiat annomingendu sa genti ◊ ridindhe e ciaschendhe faghizis sa brulla a una bella pisedha!
Etimo
spn.
chasquear
Traduzioni
Francese
plaisanter
Inglese
to crack jokes
Spagnolo
bromear
Italiano
scherzare,
dire facèzie
Tedesco
scherzen.
crebàda , nf: crepata,
cribada Definizione
su crebare; sa segada chi si dhue faet in sa cosa chi si tzacat; carda de arrennegu; foedhandho a disprétziu, cagada
Sinonimi e contrari
crebadura,
tzacadura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lézarde,
crevasse,
fêlure
Inglese
crack
Spagnolo
grieta
Italiano
crèpa
Tedesco
Riß.
crebulàre , vrb Definizione
su si tzacare o filare de is cosas
Sinonimi e contrari
afilai,
cheprinare,
ischerchedhare,
iscrafangiai,
sacai
2.
fit chena piòere paritzos annos e sa terra fit tota crebulada e sica
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crevasser
Inglese
to crack
Spagnolo
agrietarse
Italiano
screpolarsi
Tedesco
aufspringen.
ischerchedhàre, ischerchedhiàre , vrb: iscrachedhare,
iscrechedhare,
iscrechedhiare,
iscrechidhare,
iscrichiedhare Definizione
apèrrere, tzacare, nau de unos cantu frutos chi de cantu funt prenos, bene lómpios, si aperit su corgiolu (figu, figumorisca, arenada): a sa figu chi faet deosi dha narant iscrita, iscrachedhada
Sinonimi e contrari
crebulare,
scaravangiai
Frasi
s'ischerchedhat sa méndhula candho est lómpia ◊ bella, custa figu: si est totu iscrachedhendhe de cantu est cota e crispa ◊ dogna pane si unfràt e s'iscrichiedhàt
2.
sa madrighe canno est bene pesada est totu iscrichiedhada ◊ sas pedras postas a tríbide in su fogu si sunt ischerchedhiadas e iscantadas
Traduzioni
Francese
crevasser
Inglese
to crack
Spagnolo
regañar
Italiano
screpolare
Tedesco
rissig machen.
ischinníri , vrb: scanniri Definizione
apèrrere che canna, tzacare, fàere una segada a sa broca, pratu, tianu o àteru deasi chídrinu, tostau
Sinonimi e contrari
abbèrrere,
afilai,
cannire,
chinnire 1,
filiri,
fresai,
sacai,
sinniai
Frasi
a corpu de perda ant ischinniu su bustu de un'istàtua
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fêler
Inglese
to crack
Spagnolo
desportillar,
mellar
Italiano
incrinare
Tedesco
einreißen.
isciopài, isciopàre , vrb: iscopiai 1,
iscopiare,
issopare,
ixopare,
sciopai Definizione
su si apèrrere a crepadura, a tzàcurru, po sa fortza chi ispinghet de sa parte de aintru, o fintzes po pesu meda de fora; su si pesare o pònnere a s'ingrundha a nàrrere, cumenciare calecuna cosa de forte o grave totinduna / isciopa! = foedha! (nau cun tzacu)
Sinonimi e contrari
cherpai,
ciopai,
scuartarai
Frasi
gei nau ca funt isciopendusí, in cussa bidha: gei ses un'isparatoriedhu!…◊ no cabet su coro in sa càscia e si no làgrimo isciopat ◊ s'ambesue daghi si atatat meda ixopat ◊ arresètadi, gai no iscópias che sa buscica de su porcu! ◊ una granata dhi fut iscopiada a pagu tretu e dh'iat pesau a bolai ◊ mi apo issopau unu fruschedhu cun s'agu (P.La Croce)
2.
gasi isciopesit pro tantu penare isfoghendhe in piantos e lamentos ◊ si trínnigat, no podet faedhare, poi isciopat in risu tristu e feu ◊ in cussu prammu de terrinu fit iscopiada sa gherra ◊ cudhas si sunt pilisadas chi pariat iscopiandhe su locu
Etimo
itl.
schioppare
Traduzioni
Francese
éclater,
crever
Inglese
to explode,
to crack
Spagnolo
reventar
Italiano
scoppiare,
crepare,
esplòdere
Tedesco
bersten.
istochidàre , vrb: stochidai Definizione
fàere a tzàcurru, a tzàcurros meda aifatu de pare coment'e cosa chi sighit a iscopiare
Sinonimi e contrari
sacai,
trachedhare,
tzacarrai,
tzacazare,
tzocai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crépiter,
craquer
Inglese
to creak,
to crack
Spagnolo
crepitar,
crujir
Italiano
crepitare,
scricchiolare
Tedesco
knistern.
sàbixi , nm: axi,
sàgili,
sàighi,
sàliche,
sàlige,
sàlighe,
sàligi,
sàlixi 1,
sàlligi,
sàxibi,
sàxili Definizione
genia de linna modhe e lenta de logos de abba, no tanti manna, faet pértigas bonas po intèssere, bestire istrègios, fàere pischedhas e cosas deasi / ollastedhu de arriu est sa calidade orrúbia = Salix purpurea; sàlighe pianghendhe = Salix babylonica
Sinonimi e contrari
sarpa,
toa
/
cdh. sàliciu
Cognomi e Proverbi
smb:
Sàlisci, Salixi
Terminologia scientifica
mt, Salix alba, S. fragilis
Etimo
ltn.
salice(m)
Traduzioni
Francese
saule blanc,
saule fragile
Inglese
white willow,
crack willow
Spagnolo
sauce
Italiano
sàlice bianco,
fràgile
Tedesco
Silber Weide,
Bruchweide.
scaravangiài , vrb: iscrafangiai*,
scrafangiai Definizione
su si apèrrere a pígiu de fora, fàere tzacaduras pagu fundudas, crepaduras, nau mescamente de sa pasta cun su frammentu bene aghedada e de su pane modhe cotu; fàere a tzirbisas, nau de s’orrobba chistia posta male, ammurigonada, ma fintzes de is murros candho unu est acanta a prànghere; crepare de su erríere
Sinonimi e contrari
afilai,
cheprinare,
crebulare,
sacai,
spreciai
/
acarrongiai,
afrangillonai,
afrascillonai,
aggraminzonare,
aggruncire,
apigiare,
arruntzai,
atavellai,
atribuntzire,
cipirodhare,
frongire
/
ischerchedhare
Frasi
su mustàciu bèni trabballau si scrafàngiat in pícius candu est cotu ◊ sa figu est totu scrafangiada de cantu est cota ◊ scrafangiada che civraxu axedu siast!
2.
custus pannus si funt scrafangiaus
3.
no bengas allirga cun cuss'arrisu scaravangiau, o morti! ◊ gi ses arriendi pagu: scrafangiau ses?!
Traduzioni
Francese
se crevasser,
fendre
Inglese
to crack,
to get chapped
Spagnolo
hender,
agrietar
Italiano
fèndersi,
screpolarsi
Tedesco
sich spalten,
bersten,
rissig werden.
schinnidúra , nf: schinnirura Definizione
isperradura de cosa chídrina, tostada, deasi comente dha faet sa canna chi si aperit de longu, ma chentza èssere segada deunudotu
Sinonimi e contrari
abbelta,
afilada,
afiladura,
cannidura,
filidura,
isperrada,
tzacadura
Frasi
est iscorrovonendi sa fentana in dogna schinnirura ◊ sa luxi passat in is schinniduras de is portellitus de sa fentana
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lézarde,
crevasse
Inglese
cleft,
crack
Spagnolo
grieta,
hendidura
Italiano
fenditura,
lesióne
Tedesco
Riß,
Beschädigung.
tòa , nf: (sa t. = nr. satòa) atoa*
toba 1,
tzoa Definizione
calidades de sàlighe, genia de linna modhe e lenta de logos de abba, faet pertighedhas bonas po intèssere, bestire istrègios, fàere pischedhas e cosas deasi
Sinonimi e contrari
sàbixi,
sciova,
tzarpa
Frasi
picat pacas fronzas de toba pro cosire unu moju
Cognomi e Proverbi
smb:
Zoa
Terminologia scientifica
mt, Salix aurita, S. fragilis, S. viminalis
Traduzioni
Francese
saule cendré,
saule fragile
Inglese
common sallow,
crack willow
Spagnolo
sauce,
mimbrera
Italiano
sàlice cenerògnolo,
fràgile
Tedesco
Silberweide.
tracàre , vrb: atracare 1 Definizione
su chi faet sa linna candho s'isperrat, s'iscratzat, si aperit a isperradura (mescamente in is frochidhaduras): faet una genia de sonu de cosa àrrida isperradho, faet unu tzàcurru (tracada)/ t. focu = tzacare, apuntai fogu
Sinonimi e contrari
sacai
Frasi
faladindhe impresse de cussa nae ca l'intendho trachendhe!
2.
dae meda chena piòere, sa terra est intostada e tracada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crépiter,
fendre
Inglese
to crack (apart)
Spagnolo
chascar
Italiano
crepitare,
fèndere
Tedesco
knistern,
spalten.
trachedhàre , vrb: atrachedhare,
traghedhare,
trochedhare Definizione
matzigare cosa àrrida, a tzàcurru; fàere sa moida de su nie candho si càtzigat passandho in pitzu o si movet, su fogu abbruxandho sida frisca, o chi si faet isparandho, tronandho, coment'e segandho cosa àrrida (chi tracat)/ traghedhare fogu = isparai, apuntai fogu
Sinonimi e contrari
atracare 1,
istochidare,
sacai,
trachidare,
strechedhai,
tzacarrai,
tzacazare,
tzocai
/
abbruxai,
isparai
Frasi
fit totu addolimadu in sa carena, trachedhendhe che carruledhu de canna ◊ su porcu s'intendhet traghedhendhe fae sica ◊ papandhe si trachedhat su pane carasau àrridu ◊ isse vienne vinu e geo trochedhanne caramellas
2.
traghèdhali fogu a su ruo! ◊ li ant traghedhadu una fusilada, a su grodhe ◊ nechidau che berre, picat su fusile e trachedhat focu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crépiter
Inglese
to crack
Spagnolo
crepitar,
chascar,
crujir
Italiano
crepitare,
scricchiolare,
crocchiare
Tedesco
knistern,
knarren.
tzacadúra , nf: itzacadura,
sacadura,
tzacarura Definizione
su tzacare; segadura de cosa chídrina, tostada, deasi comente dha faet sa canna chi si aperit de longu, ma chentza èssere segada deunudotu
Sinonimi e contrari
tracadura,
tzàchida
/
abbelta,
afilada,
afiladura,
cannidura,
calpidura,
filidura,
isperrada
Modi di dire
csn:
tz. a manus, a peis, me is laus = trapadas chi faghet su fritu in sa pedhe; tz. de ossos = tracada de ossu chi si segat
Frasi
sa porta de linna portat tzacaduras ◊ is tzacaruras de sa fentana
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fêlure,
rhagade
Inglese
crack,
rhagas
Spagnolo
raja,
hendedura,
grieta
Italiano
incrinatura,
fessura,
ràgade
Tedesco
Riß,
Schrunde.
tzacài , vrb: ciacai,
sacai,
tzacare 1,
tzacari Definizione
fàere tzàcurru coment'e de cosa chi iscópiat, isperrare, afilare, apèrrere a cropu, segare a crepadura, crepare de su fritu o de àteru: in cobertantza, su si pigare arrennegu, foedhare male po fele, po tzacu; fintzes iscúdere (po su sonu a cropu chi faet), fàere camminu, andhare, intrare
Sinonimi e contrari
abbèrrere,
afilai,
calpire,
cannire,
cherpai,
filiri,
fresai,
ischisciai,
iscopiare,
iscrafangiai,
issacai,
scanniri,
sinniai,
tzacarrai,
tzocare
/
incrivire,
iscúdere
Modi di dire
csn:
tzacai a perda = iscúdere a pedra; tzacai is peis a terra = istribitare (pro arrennegu); pratu tzacau = afiladu, cannidu; fai su crepatzaca a unu = fai su crepa crepa, fàchere su derre, fàghere carchi cosa a crebu, mancari crebet, s'àteru
Frasi
nemus ghetat binu nou in istrexus bècius, poita su binu dhus tzacat ◊ sa canna si tzacat si pagu pagu dha fortzant ◊ portat is manus tzacadas de su frius ◊ e innui si depit tzacai s'ou, in punta o in mesu? ◊ papendi cussa cosa gei no si ant a tzacai sa brenti, no! ◊ mi depit pagai su chi mi depit, mancai tzachit… o crepit! ◊ po s'isfortzu de ai arrísiu tropu, dhi fiat tzacada una vena ◊ tzaca, manedha, ca benit babbai! ◊ tzacant is guetus arendi su celu ◊ est tzachendi de s'arrennegu ◊ in su fogu tzacat sa linna frisca, pruscatotu sa folla
2.
a su fillu dhi at tzacau una bussinara ◊ lah ca ti tzacu, chi no abarras chietu! ◊ at tzacau su pratu a terra candu at ghetau sa gràtzia a is isposus ◊ mi benit ganas de dha tzacari a su muru ◊ si ti ponit chinta ti tzacat a frastimu, lah! ◊ castiadí e circa de nci tzacai su nuncu! ◊ ci fio a su postu tuo, dhi aio tzacau unu lampu e dhos io abbruscaos cummente a is tiauledhos de s'inferru!
3.
toca, tzaca stradoni!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fendre,
éclater,
crépiter
Inglese
to crack
Spagnolo
hender,
reventar,
crepitar
Italiano
fèndere,
fessurare,
scoppiare,
crepitare
Tedesco
spalten,
bersten.
tzócu , nm: tzoncu 1 Definizione
su sonu surdu chi faet unu cropu, mescamente in cosa chi no est fata po sonare (es. linna, pedra, terra) o una cosa chi orruet de artu, o fintzes cosa chi iscópiat / min. tzochitu, tzochighedhu
Sinonimi e contrari
cocu,
corpedhu,
istódhicu,
tzàchidu,
tzóchida
/
píchiu
/
cdh. ciocu
Modi di dire
csn:
tènnere musca a tz. = fai un'istampu in s'àcua, no arrènnesciri, picai o pretèndiri in debbadas; basu a tzocu = manera de basare lassendhe andhare a corpu sas laras serradas afissas; ríere a tz. = a iscracàllios; èssere in su tz. de… = in su grofu, própiu in su menzus…, in mesu; èssere chin su tzocu in s'ischina = èssere ispetendhe carchi cosa de grave
Frasi
si est intesu su tzocu de un'isparu ◊ sos tzocos de sas manos ◊ iscatat su grillete de s'archibbusu: unu tzocu introneit in s'aera ◊ apo intesu unu tzocu in su tauladu: bae a bídere ite che at rutu! ◊ cun cussos tzocos de martedhu mi ndhe as ischidadu ◊ at iscutu una pedra a intro de sa perca e at fatu tzoncu de abba
2.
cudhu aturdidu, sos àteros riendhe a tzocu, no apeint sos àschidos de lu frimmare ◊ de su fele, de s'arrennegu, bi ndhe at de fàghere tzocu! ◊ za ti n'as a tènnere de musca a tzocu!…
Cognomi e Proverbi
smb:
Zoncu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coup,
éclatement
Inglese
stroke,
percussion,
crack,
crash
Spagnolo
golpe,
chasquido,
estallido
Italiano
bòtto,
schiòcco,
schianto,
cólpo,
percussióne
Tedesco
Krach,
Knall,
Schlag.