atavellài , vrb Definizione
fàere s’orrobba (bestimentu) a tavellas, a pinnigas, a gajas
Sinonimi e contrari
afaldizare,
aggajai,
illetimare,
irfrunzire
/
afrangillonai,
afrascillonai,
afrignonare,
apigiare,
arruntzai,
atribuntzire,
frongire,
granculai,
iscrafangiai
| ctr.
istirai
Etimo
ctl.
(a)tavellar
Traduzioni
Francese
plisser
Inglese
to pleat
Spagnolo
plisar,
tablear
Italiano
pieghettare
Tedesco
fälteln.
atecadiàre , vrb Definizione
nau de frutuàriu, aortire, fàere a tegadia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rabougrir
Inglese
generally referred to fruit which grow badly
Spagnolo
zocatearse
Italiano
imbozzacchire
Tedesco
einschrumpfen.
atechíre , vrb: atichire Definizione
su pigare a crèschere de una cosa prantada, de un'innestu, de calecuna cosa chi andhat in bonu; nau de su fogu, cumenciare a tènnere, inchèndhere, fàere fràmula
Sinonimi e contrari
assocai,
tènnere
2.
su sèmene de su crabuvigu finamentas in sa roca atichit ◊ su fogu no atichiat e a foltza de lu sulare at segadu su sulavogu
Traduzioni
Francese
s'enraciner,
fig. prendre
Inglese
to sprout
Spagnolo
arraigar,
prender
Italiano
attecchire
Tedesco
Wurzel fassen.
atejàre , vrb Sinonimi e contrari
intristai
2.
s'ànima mia est atejada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
attrister
Inglese
to sadden
Spagnolo
entristecer
Italiano
attristare
Tedesco
traurig werden.
atemperài, atemperàre , vrb: temperai* Definizione
giare sa tèmpera, atzargiare s’atza de una ferramenta (mescamente segante) po èssere prus forte (tostada) o bogare sa punta a un'aina po iscríere; fintzes mòvere o agghejare unu male
Sinonimi e contrari
aciarxai
/
acadriare,
comentzari,
regulare
2.
fiamas de amores dae unu bentu caldu atemperadas ◊ cust'úmidu mi atèmperat sos dolores!
Traduzioni
Francese
tremper
Inglese
to harden
Spagnolo
templar
Italiano
temprare
Tedesco
härten.
atèndhere , vrb: atendi,
atèndiri,
atènnere Definizione
tènnere contu, giare atentzione a unu trebballu, a una faina, a una persona po su chi dhi podet serbire, fàere faina; fintzes serbire, abbàlere de fàere fortza / pps. aténdhidu / atèndiri de… = sassiare de…, cun…; atendhe!, atendhide! = bai, baxei, faghe, faghide su chi azis de fàghere, no irbies/irbiedas pro me, itl. prego!
Sinonimi e contrari
achistiri,
contifizare,
oloire
| ctr.
irbandhonare,
lassai
Frasi
sas sorres la fint atendhendhe ca aiat tentu unu fizu ◊ bellu grassu cuss'animali: bai ca si atendit! ◊ no podeus atendi mancu custus duus fillus piticus ◊ bazi, atendhide si azis de fàghere! ◊ sos pitzochedhos depent atèndhere in famíllia, puru! ◊ donzunu devet atènnere a sas fainas suas ◊ mi ndi andu ca tengu cosa de atendi
2.
cun s'artrosi chi tengu mancu is brutzus mi atendint prus, e is didus a su própiu!
3.
is matas po crèsciri de prus tocat a dhas atendi de àcua
Etimo
itl.
attendere
Traduzioni
Francese
prendre soin,
s'occuper de qqn,
qqch.
Inglese
to attend,
to look after
Spagnolo
atender
Italiano
accudire,
dedicarsi,
badare a qlcs.,
a qlc
Tedesco
versorgen,
pflegen.
atendiài , vrb Definizione
pònnere o fàere a manera chi una cosa abbarret istirada, cun is càbudos o is oros tiraos
Sinonimi e contrari
istèndhere,
istenniare,
istèrrere,
istirare,
stendiai,
tèndhere
Frasi
sa funi aténdiat fintzas chi si segat ◊ si aténdiat sa pasta cun su túturu
Cognomi e Proverbi
prb:
atendiai su pei in cunforma a su lentzoru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
étendre
Inglese
to stretch
Spagnolo
distender
Italiano
distèndere,
stirare
Tedesco
strecken.
ateneàe, ateneàre , vrb: ateniare Definizione
fàere tènnere, atzitzare, fàere a manera de apretare calecuna cosa, abbruxare unu terrenu ponendho su fogu a tentas aprontandhodhu po dh'arare; pònnere is operajos, is manorbas, a trebballare in sa tenta e fàere su trebballu de sa tenta totu a un'andhare (fàere a tenea, bogare sa tenta), pònnere a tenea, a filera, sighire in sa matessi cosa, fàere cun contivígiu, cun gana
Sinonimi e contrari
aciopai,
atiare,
atorigare,
auntzare,
incidai,
inciulai,
insissiligai,
intzullire,
ubetzare
/
achicai,
assissai,
atzipare,
ischichinare,
scarrabbussonai
/
agguantai
Frasi
ateneade su fogu, sinono su débbiu no brujat! ◊ ateneare sos canes
3.
pro educascione bisonzat de si ateniare ue bi at zente meda totu pro sa matessi cosa ◊ si est ateneau issu etotu a fae su trabballu
4.
is prus ateneaos faent sèmpere prus trabballu de is àteros ◊ po cini ist ateneau a trabballae incui nce tenet bonu dinare!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fomenter
Inglese
to foment
Spagnolo
fomentar
Italiano
fomentare
Tedesco
fördern.
atepònnere , vrb Definizione
su si pònnere o andhare contras a un'àteru
Sinonimi e contrari
apònnere
Frasi
a su pitzinnu lu cheriant giamare cun su númene de su babbu, ma sa mama si est ateposta
Traduzioni
Francese
opposer,
s'opposer
Inglese
to oppose
Spagnolo
oponer
Italiano
oppórre,
oppórsi
Tedesco
entgegenstellen,
sich widersetzen.
aterrài , vrb: aterrare Definizione
betare o calare a terra, pònnere in terra (mescamente nau de màchinas chi si pesant a bolare in is aeras, candho ant acabbau su bólidu); nau in cobertantza, fàere a bregúngia a unu, o fintzes andhare in contràriu a unu de mala manera; umiliare, cunsiderare cun umilesa / andai, movirisí aterra aterra = bassos bassos, cuatos cuatos
Sinonimi e contrari
aterrighinare,
isterricrare,
isterrighinare,
istragorzare
/
afachilare
Frasi
sos ariopranos aterrant in s'arioportu ◊ un'ariopranu at aterradu in d-unu paris ◊ tui aterradí e no ti movast ca funt iscudendi de perda!
2.
no apo aterrau sa mama, ma apo difesu su fizu ◊ at fatu domandha a sos carabbineris, l’ant fatu àbbile, ma in su Comunu ant aterradu totu e no l’ant fatu partire
3.
ma chini si esaltat in supérbia at a èssiri umiliau e aterrau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrasser
Inglese
to knock down
Spagnolo
aterrizar
Italiano
atterrare
Tedesco
niederwerfen.
aterrighinàre , vrb Definizione
coment'e betare a terra faendho a tímere, fàere a tímere meda
Sinonimi e contrari
aterrai,
atraghentare,
isterricrare
/
acicai,
apramare,
asciuconare,
asciustrare,
ilgirare,
ispantamare,
ispramai,
isprauriri,
stremessiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terrifier
Inglese
to terrify
Spagnolo
aterrorizar
Italiano
atterrire
Tedesco
erschrecken.
atestimonzàre , vrb: distimonzare* Definizione
fàere a testimóngiu, su testimóngiu, nàrrere su chi s’ischit de una cosa o de una chistione
Sinonimi e contrari
atorgare,
testificai
Traduzioni
Francese
témoigner
Inglese
to testify
Spagnolo
testimoniar
Italiano
testimoniare
Tedesco
bezeugen.
ateterigàre , vrb: atetirigai,
atetirigare,
atitirigai Definizione
tènnere fritu meda, trèmere de su fritu, essire téteru de su fritu meda, ammarmurare de su fritu
Sinonimi e contrari
abbidhiritzai,
acancarronae,
aggurjare,
atitiglionai,
cancarai,
ingortigai,
intetericare,
inteterighedhare
| ctr.
caentare
Frasi
fiat apretau atitirighendi, aspetendi s'istadi po si callentai (F.Carta)◊ parat a su fogu sas manos atetirigadas de su fritu ◊ si atitirigat in s'ierru po su frius ◊ unu manzanu l'agateint in sas iscalinas de chéjia ateterigadu de sa bidhia e de sa morte
2.
candu s'ódiu pillonat in sa menti, ananti de una creatura apatigada, s'atitirigat su coru! (R.Piras)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
engourdir
Inglese
to numb
Spagnolo
entumecer
Italiano
aggranchire
Tedesco
erstarren.
ateterighedhàre , vrb: atitirighedhare Definizione
fàere coment'e téteru de su fritu, istare o èssere morindho de fritu
Sinonimi e contrari
abbidhiritzai,
acancarronae,
aggurjare,
ateterigare,
ateterigonare,
cancarai,
illibrinire,
ingortigai,
intetericare,
inteterighedhare
| ctr.
caentare
Frasi
in bidha si bi podet atitirighedhare candho fiocat e su nie si bi tratenet
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
engourdir
Inglese
to numb
Spagnolo
aterir
Italiano
intirizzire
Tedesco
erstarren.
atibbài, atibbàre , vrb: atisbai Definizione
giare avertimentos; pertocare a, èssere a cuncordu cun
Sinonimi e contrari
ammonestai,
apretzetai,
avertire,
cossizare
/
acumentare
2.
su chi abbarrat iscritu in custa pàgina atibbat ancora o est de ne bogare?
Etimo
spn.
atisbar
Traduzioni
Francese
prévenir,
admonester
Inglese
to inform,
to warn
Spagnolo
advertir
Italiano
avvertire,
ammonire,
collimare
Tedesco
ermahnen.
atibbiàre , vrb: atzibbiare Definizione
pònnere sa tíbbia, frimmare o prèndhere cun sa tíbbia (nadu mescamente de tzintas)
Sinonimi e contrari
afibbiai
Frasi
zughiat sos zóculos bene atibbiados a sos cambutzos ◊ cussu atíbbiat sa chintolza aissegus
2.
si at atzibbiatu deretu sa medàglia in petorras
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
boucler
Inglese
to buckle
Spagnolo
abrochar la hebilla
Italiano
affibbiare
Tedesco
zuschnallen.
atibbíre, atibbíri , vrb Definizione
aferrare in su sensu de cumprèndhere su chi si narat o s’intendhet o liget
Sinonimi e contrari
atinai,
cumprèndhere
Frasi
no atibbit nudha, cussu ◊ candho fist minore no atibbias (G.Ruju)◊ sas féminas si fint atristadas, fortzis ca aiant atibbidu s'irballu ◊ no si cumprendhiat, no beniat bene a atibbire cantu nos inghiriaiat ◊ s’argumentu de su líbberu non fit tantu bonu a atibbire ◊ sa tradutzioni mi est serbia po atibbí asua de is diferéntzias de is duas línguas
Traduzioni
Francese
comprendre
Inglese
to perceive
Spagnolo
percibir,
entender
Italiano
percepire,
comprèndere
Tedesco
wahrnehmen.
atidhài , vrb: tidhare Definizione
brinchitare, nau mescamente de is cuadhos; caminare impresse, lestros
Sinonimi e contrari
atidhidai,
brinchillai,
cadrabudhai,
ischeltiare,
sadhie,
subesciare
Frasi
si ndi est andada atidhendi ◊ su fragu atidhat maris e montis ◊ comenti fatzu po atidhai su muru?◊ sa noti de santu Giuanni atidhastus su fogadoni
2.
s'intendint is passus de sa sciampita lébius e atidhaus ◊ su coru miu po tui at sèmpiri atidhau
3.
custas cosas faint atidhai su coru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sautiller
Inglese
to hop
Spagnolo
brincar,
andar deprisa
Italiano
saltellare,
balzellare
Tedesco
hüpfen,
herumspringen.
atinài , vrb: atinare,
atinari Definizione
èssere in tinu, portare tinu, atuare, àere presente sa cosa in sa mente, pentzare, cunsiderare is cosas
Sinonimi e contrari
atibbire,
atoare,
penciai,
supentire
| ctr.
irbariare
Frasi
cun cussos issudhos in conca sa mama no est atinandhe mancu a fàchere un'acasazu a sos pitzinnos ◊ peus pro chie no atinat! ◊ atina a camminari! ◊ s'ómine si no est in tinu no atinat a nudha e a bortas fachet machíghines (M.Canu)
Etimo
spn.
atinar
Traduzioni
Francese
comprendre
Inglese
to include
Spagnolo
reflexionar
Italiano
comprèndere,
riflèttere
Tedesco
verstehen,
überlegen.
atipizàre , vrb Definizione
agatare assimbígios de una cosa a un'àtera o de unu a un'àteru a tales de dhu connòschere
Sinonimi e contrari
abbentinnare,
abbrembare,
aerae,
aergiai,
afigurai,
agghentinare,
ammelmare,
assemizare,
assimbigiai
Frasi
no si l'ammentaiat bene ca mancaiat annos medas, ma l'at atipizadu a sa mama ◊ unu vellone a petróliu daet lughe bastante, a denote, pro atipizare sos chi sunt intro de sa domo ◊ su piúere no lassaiat atipizare sa màchina ◊ cussu mi paret de lu connòschere ma no resesso a l'atipizare!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ressembler
Inglese
to resemble
Spagnolo
parecerse
Italiano
rassomigliare
Tedesco
gleichen.