Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

atavellài , vrb Definition fàere s’orrobba (bestimentu) a tavellas, a pinnigas, a gajas Synonyms e antonyms afaldizare, aggajai, illetimare, irfrunzire / afrangillonai, afrascillonai, afrignonare, apigiare, arruntzai, atribuntzire, frongire, granculai, iscrafangiai | ctr. istirai Etymon ctl. (a)tavellar Translations French plisser English to pleat Spanish plisar, tablear Italian pieghettare German fälteln.

atecadiàre , vrb Definition nau de frutuàriu, aortire, fàere a tegadia Etymon srd. Translations French rabougrir English generally referred to fruit which grow badly Spanish zocatearse Italian imbozzacchire German einschrumpfen.

atechíre , vrb: atichire Definition su pigare a crèschere de una cosa prantada, de un'innestu, de calecuna cosa chi andhat in bonu; nau de su fogu, cumenciare a tènnere, inchèndhere, fàere fràmula Synonyms e antonyms assocai, tènnere 2. su sèmene de su crabuvigu finamentas in sa roca atichit ◊ su fogu no atichiat e a foltza de lu sulare at segadu su sulavogu Translations French s'enraciner, fig. prendre English to sprout Spanish arraigar, prender Italian attecchire German Wurzel fassen.

atejàre , vrb Synonyms e antonyms intristai 2. s'ànima mia est atejada Etymon srd. Translations French attrister English to sadden Spanish entristecer Italian attristare German traurig werden.

atemperài, atemperàre , vrb: temperai* Definition giare sa tèmpera, atzargiare s’atza de una ferramenta (mescamente segante) po èssere prus forte (tostada) o bogare sa punta a un'aina po iscríere; fintzes mòvere o agghejare unu male Synonyms e antonyms aciarxai / acadriare, comentzari, regulare 2. fiamas de amores dae unu bentu caldu atemperadas ◊ cust'úmidu mi atèmperat sos dolores! Translations French tremper English to harden Spanish templar Italian temprare German härten.

atèndhere , vrb: atendi, atèndiri, atènnere Definition tènnere contu, giare atentzione a unu trebballu, a una faina, a una persona po su chi dhi podet serbire, fàere faina; fintzes serbire, abbàlere de fàere fortza / pps. aténdhidu / atèndiri de… = sassiare de…, cun…; atendhe!, atendhide! = bai, baxei, faghe, faghide su chi azis de fàghere, no irbies/irbiedas pro me, itl. prego! Synonyms e antonyms achistiri, contifizare, oloire | ctr. irbandhonare, lassai Sentences sas sorres la fint atendhendhe ca aiat tentu unu fizu ◊ bellu grassu cuss'animali: bai ca si atendit! ◊ no podeus atendi mancu custus duus fillus piticus ◊ bazi, atendhide si azis de fàghere! ◊ sos pitzochedhos depent atèndhere in famíllia, puru! ◊ donzunu devet atènnere a sas fainas suas ◊ mi ndi andu ca tengu cosa de atendi 2. cun s'artrosi chi tengu mancu is brutzus mi atendint prus, e is didus a su própiu! 3. is matas po crèsciri de prus tocat a dhas atendi de àcua Etymon itl. attendere Translations French prendre soin, s'occuper de qqn, qqch. English to attend, to look after Spanish atender Italian accudire, dedicarsi, badare a qlcs., a qlc German versorgen, pflegen.

atendiài , vrb Definition pònnere o fàere a manera chi una cosa abbarret istirada, cun is càbudos o is oros tiraos Synonyms e antonyms istèndhere, istenniare, istèrrere, istirare, stendiai, tèndhere Sentences sa funi aténdiat fintzas chi si segat ◊ si aténdiat sa pasta cun su túturu Surnames and Proverbs prb: atendiai su pei in cunforma a su lentzoru Etymon srd. Translations French étendre English to stretch Spanish distender Italian distèndere, stirare German strecken.

ateneàe, ateneàre , vrb: ateniare Definition fàere tènnere, atzitzare, fàere a manera de apretare calecuna cosa, abbruxare unu terrenu ponendho su fogu a tentas aprontandhodhu po dh'arare; pònnere is operajos, is manorbas, a trebballare in sa tenta e fàere su trebballu de sa tenta totu a un'andhare (fàere a tenea, bogare sa tenta), pònnere a tenea, a filera, sighire in sa matessi cosa, fàere cun contivígiu, cun gana Synonyms e antonyms aciopai, atiare, atorigare, auntzare, incidai, inciulai, insissiligai, intzullire, ubetzare / achicai, assissai, atzipare, ischichinare, scarrabbussonai / agguantai Sentences ateneade su fogu, sinono su débbiu no brujat! ◊ ateneare sos canes 3. pro educascione bisonzat de si ateniare ue bi at zente meda totu pro sa matessi cosa ◊ si est ateneau issu etotu a fae su trabballu 4. is prus ateneaos faent sèmpere prus trabballu de is àteros ◊ po cini ist ateneau a trabballae incui nce tenet bonu dinare! Etymon srd. Translations French fomenter English to foment Spanish fomentar Italian fomentare German fördern.

atepònnere , vrb Definition su si pònnere o andhare contras a un'àteru Synonyms e antonyms apònnere Sentences a su pitzinnu lu cheriant giamare cun su númene de su babbu, ma sa mama si est ateposta Translations French opposer, s'opposer English to oppose Spanish oponer Italian oppórre, oppórsi German entgegenstellen, sich widersetzen.

aterrài , vrb: aterrare Definition betare o calare a terra, pònnere in terra (mescamente nau de màchinas chi si pesant a bolare in is aeras, candho ant acabbau su bólidu); nau in cobertantza, fàere a bregúngia a unu, o fintzes andhare in contràriu a unu de mala manera; umiliare, cunsiderare cun umilesa / andai, movirisí aterra aterra = bassos bassos, cuatos cuatos Synonyms e antonyms aterrighinare, isterricrare, isterrighinare, istragorzare / afachilare Sentences sos ariopranos aterrant in s'arioportu ◊ un'ariopranu at aterradu in d-unu paris ◊ tui aterradí e no ti movast ca funt iscudendi de perda! 2. no apo aterrau sa mama, ma apo difesu su fizu ◊ at fatu domandha a sos carabbineris, l’ant fatu àbbile, ma in su Comunu ant aterradu totu e no l’ant fatu partire 3. ma chini si esaltat in supérbia at a èssiri umiliau e aterrau Etymon srd. Translations French terrasser English to knock down Spanish aterrizar Italian atterrare German niederwerfen.

aterrighinàre , vrb Definition coment'e betare a terra faendho a tímere, fàere a tímere meda Synonyms e antonyms aterrai, atraghentare, isterricrare / acicai, apramare, asciuconare, asciustrare, ilgirare, ispantamare, ispramai, isprauriri, stremessiri Etymon srd. Translations French terrifier English to terrify Spanish aterrorizar Italian atterrire German erschrecken.

atestimonzàre , vrb: distimonzare* Definition fàere a testimóngiu, su testimóngiu, nàrrere su chi s’ischit de una cosa o de una chistione Synonyms e antonyms atorgare, testificai Translations French témoigner English to testify Spanish testimoniar Italian testimoniare German bezeugen.

ateterigàre , vrb: atetirigai, atetirigare, atitirigai Definition tènnere fritu meda, trèmere de su fritu, essire téteru de su fritu meda, ammarmurare de su fritu Synonyms e antonyms abbidhiritzai, acancarronae, aggurjare, atitiglionai, cancarai, ingortigai, intetericare, inteterighedhare | ctr. caentare Sentences fiat apretau atitirighendi, aspetendi s'istadi po si callentai (F.Carta)◊ parat a su fogu sas manos atetirigadas de su fritu ◊ si atitirigat in s'ierru po su frius ◊ unu manzanu l'agateint in sas iscalinas de chéjia ateterigadu de sa bidhia e de sa morte 2. candu s'ódiu pillonat in sa menti, ananti de una creatura apatigada, s'atitirigat su coru! (R.Piras) Etymon srd. Translations French engourdir English to numb Spanish entumecer Italian aggranchire German erstarren.

ateterighedhàre , vrb: atitirighedhare Definition fàere coment'e téteru de su fritu, istare o èssere morindho de fritu Synonyms e antonyms abbidhiritzai, acancarronae, aggurjare, ateterigare, ateterigonare, cancarai, illibrinire, ingortigai, intetericare, inteterighedhare | ctr. caentare Sentences in bidha si bi podet atitirighedhare candho fiocat e su nie si bi tratenet Etymon srd. Translations French engourdir English to numb Spanish aterir Italian intirizzire German erstarren.

atibbài, atibbàre , vrb: atisbai Definition giare avertimentos; pertocare a, èssere a cuncordu cun Synonyms e antonyms ammonestai, apretzetai, avertire, cossizare / acumentare 2. su chi abbarrat iscritu in custa pàgina atibbat ancora o est de ne bogare? Etymon spn. atisbar Translations French prévenir, admonester English to inform, to warn Spanish advertir Italian avvertire, ammonire, collimare German ermahnen.

atibbiàre , vrb: atzibbiare Definition pònnere sa tíbbia, frimmare o prèndhere cun sa tíbbia (nadu mescamente de tzintas) Synonyms e antonyms afibbiai Sentences zughiat sos zóculos bene atibbiados a sos cambutzos ◊ cussu atíbbiat sa chintolza aissegus 2. si at atzibbiatu deretu sa medàglia in petorras Etymon srd. Translations French boucler English to buckle Spanish abrochar la hebilla Italian affibbiare German zuschnallen.

atibbíre, atibbíri , vrb Definition aferrare in su sensu de cumprèndhere su chi si narat o s’intendhet o liget Synonyms e antonyms atinai, cumprèndhere Sentences no atibbit nudha, cussu ◊ candho fist minore no atibbias (G.Ruju)◊ sas féminas si fint atristadas, fortzis ca aiant atibbidu s'irballu ◊ no si cumprendhiat, no beniat bene a atibbire cantu nos inghiriaiat ◊ s’argumentu de su líbberu non fit tantu bonu a atibbire ◊ sa tradutzioni mi est serbia po atibbí asua de is diferéntzias de is duas línguas Translations French comprendre English to perceive Spanish percibir, entender Italian percepire, comprèndere German wahrnehmen.

atidhài , vrb: tidhare Definition brinchitare, nau mescamente de is cuadhos; caminare impresse, lestros Synonyms e antonyms atidhidai, brinchillai, cadrabudhai, ischeltiare, sadhie, subesciare Sentences si ndi est andada atidhendi ◊ su fragu atidhat maris e montis ◊ comenti fatzu po atidhai su muru?◊ sa noti de santu Giuanni atidhastus su fogadoni 2. s'intendint is passus de sa sciampita lébius e atidhaus ◊ su coru miu po tui at sèmpiri atidhau 3. custas cosas faint atidhai su coru! Etymon srd. Translations French sautiller English to hop Spanish brincar, andar deprisa Italian saltellare, balzellare German hüpfen, herumspringen.

atinài , vrb: atinare, atinari Definition èssere in tinu, portare tinu, atuare, àere presente sa cosa in sa mente, pentzare, cunsiderare is cosas Synonyms e antonyms atibbire, atoare, penciai, supentire | ctr. irbariare Sentences cun cussos issudhos in conca sa mama no est atinandhe mancu a fàchere un'acasazu a sos pitzinnos ◊ peus pro chie no atinat! ◊ atina a camminari! ◊ s'ómine si no est in tinu no atinat a nudha e a bortas fachet machíghines (M.Canu) Etymon spn. atinar Translations French comprendre English to include Spanish reflexionar Italian comprèndere, riflèttere German verstehen, überlegen.

atipizàre , vrb Definition agatare assimbígios de una cosa a un'àtera o de unu a un'àteru a tales de dhu connòschere Synonyms e antonyms abbentinnare, abbrembare, aerae, aergiai, afigurai, agghentinare, ammelmare, assemizare, assimbigiai Sentences no si l'ammentaiat bene ca mancaiat annos medas, ma l'at atipizadu a sa mama ◊ unu vellone a petróliu daet lughe bastante, a denote, pro atipizare sos chi sunt intro de sa domo ◊ su piúere no lassaiat atipizare sa màchina ◊ cussu mi paret de lu connòschere ma no resesso a l'atipizare! Etymon srd. Translations French ressembler English to resemble Spanish parecerse Italian rassomigliare German gleichen.