atipriàre , vrb: atripiare,
atropiare,
atrupiare Definizione
catzigare o istrecare e múrghere su súciu de calecuna cosa; istrínghere, múrghere is trastos, s’orrobba samunada, po che dhis bogare s’abba
Sinonimi e contrari
tilpiare*
/
intortijare,
tortojare
/
irfrutuare
Frasi
a sa malàida l'at atrupiadu sa tita e de matéria ndh'at pienadu una tatza ◊ atropiaiat cun sas manos suas sa ua sèbera pro fàghere su binu de sa Missa ◊ unu tempus sa ua l'atropiaiant a pes
Traduzioni
Francese
presser
Inglese
to squeeze
Spagnolo
exprimir
Italiano
sprèmere,
strizzare
Tedesco
pressen,
auswringen.
atirài , vrb: atirare Definizione
tirare acostindho, fàere bènnere acanta, fàere acostire
Sinonimi e contrari
acoltziare
| ctr.
illalgare,
istesare
Frasi
sa calamida si atirat su ferru
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
attirer
Inglese
to attract
Spagnolo
atraer
Italiano
attirare
Tedesco
anziehen.
ativài, ativàre , vrb Definizione
pònnere a fàere, pònnere in movimentu
Sinonimi e contrari
fàchere,
traballare
Frasi
tantos impitzos, tantu traballare tempus no lassant a su disaogu: die e note mi tocat de ativare (M.Dore)◊ su ativare est dovere in zovania! ◊ si ativeint a istudare su fogu
Traduzioni
Francese
activer
Inglese
to activate
Spagnolo
activar
Italiano
attivare
Tedesco
in Betrieb setzen.
atoàre , vrb: atuai 1,
atuare Definizione
fàere atentzione e fàere capia de una cosa, pentzare o fintzes fàere pentzare a una cosa o chistione; cunsiderare, carculare, fàere contu de is cosas e chistiones
Sinonimi e contrari
afetuare,
assagumare,
atinai,
atuire,
cunsentire,
penciai,
supentire
/
ammentare
| ctr.
irbariare
Modi di dire
csn:
atuare a una cosa = pentzai a una cosa; atuare una cosa a unu = arregordai o nàrriri una cosa a unu a manera de si ndi acatai; atua! = dona atentzioni!, dae tentu!
Frasi
una cosa ebbia fit atoandhe bene como: issa cheriat leada in bonas pro l'azuare ◊ si no bi atoas tue chi ses una fémina, a cosas goi, deo prus pagu puru! (M.Danese)◊ bidet sas cosas, ma no bi atuat: in cussu est pessendhe!…◊ sos pisedhos sunt pessendhe a zogare, si no bi lis atuant sos mannos su dovere ◊ atuendhe fis a su chi at nadu su notaju? ◊ ohi, mancu atuendhe bi fia: setzide a bos combidare! ◊ atuabbilu, cussu cumandhu, a babbu tou, no si ndhe irméntighet! ◊ si unu lezet chentza bi atuare no cumprendhet nudha
2.
bastat de pensare a sa mannària de custos terrinos e si podet atuare cantu podent rèndhere
Etimo
itl.
attuare
Traduzioni
Francese
comprendre par intuition,
réfléchir
Inglese
to sense,
to be conscious,
to reflect
Spagnolo
intuir,
ser consciente,
reflexionar
Italiano
intuire,
èssere cosciènte,
riflèttere
Tedesco
intuitiv erkennen,
bewußt sein,
überlegen.
atocài, atocàre , vrb Definizione
su guguliare chi faent is canes, is gugúlios chi faent candho intendhent atesu àteros canes guguliandho o apedhandho; fàere atocu, atóchida; abboghinare che is canes, giare atocu, nàrrere cosa a ccn. fintzes a briga, a boghes; giare ifadu
Sinonimi e contrari
alloroscare,
apedhae,
arrulliai,
aciaulai,
baulai,
imbauai,
inciauai
2.
candho fit massajada, sa Sardigna produiat meda: como l'atocant "Sardigna brujada"
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aboyer
Inglese
to bark
Spagnolo
ladrar,
aullar
Italiano
latrare
Tedesco
kläffen.
atochiàre , vrb: atzochiare,
atzuchiare Definizione
tzucare, andhare o intrare a unu logu cun fuliesa e fortza, prus che àteru po fàere male, furare
Sinonimi e contrari
lòmpere
Frasi
su marzane fit a rodeu in chirca de atzochiare a sos crapitos ◊ issu fit sèmpere su primu a atzochiare a mesu de s'abbolotu
Traduzioni
Francese
faire irruption
Inglese
to break into
Spagnolo
irrumpir
Italiano
irrómpere
Tedesco
eindringen.
atoliàre , vrb: atuliare Definizione
fàere is cosas impresse e bene chentza istare perdendho tempus faendho e chentza fàere: a logos dhu narant in su sensu de iscumbatare, fàere unu cunfrontu, atobiare, tzerriare a su matessi logu
Sinonimi e contrari
afiliatare,
spodhai
Frasi
za ti ndhe cheret de tempus a ndhe atuliare!…◊ istat sempre faghindhe ma no ndhe atúliat, no, de sa cosa! ◊ e candho ndhe atúlias a collire una maghinada de olia collindhe a una a una?!
2.
suta su palcu si atzendhiant sos cuntrestos pro atoliare cale fit su mezus poeta cantendhe (S.Patatu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire vite,
travailler efficacement
Inglese
to work efficiently
Spagnolo
trabajar bien,
despachar
Italiano
lavorare,
fare con efficiènza
Tedesco
tüchtig arbeiten.
atonài , vrb: atonare Definizione
papare calecuna cosa po asseliare su fàmene / atonai s'istògumu = leare unu mossu, manigare carchi cosa
Sinonimi e contrari
allemungiai,
allibrinzare
Frasi
unu mossu de pane e casu atonat s'istòmacu
Etimo
itl.
attonare
Traduzioni
Francese
restaurer,
sustenter
Inglese
to feed
Spagnolo
reconfortarse
Italiano
rifocillare
Tedesco
stärken.
atontài , vrb: atontiai,
atontare Definizione
fàere o essire tontu, fàere a tontu, istare coment'e ammammalucaos chentza cumprèndhere
Sinonimi e contrari
abbambanai,
abbrabbalucai,
abbucallotare,
ammacocae,
ammammalucai,
atolondrai,
atontixinare,
collonare,
improsae
Frasi
sas criaduras no si depent iscúdere, ca las atontat ◊ cussu mobetzugu tontu… a nosu fiat acanta de atontai! ◊ a cussu piciochedhu dh'atóntiant a corpus
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
abrutir,
abêtir
Inglese
to stun
Spagnolo
atontar
Italiano
intontire
Tedesco
betäuben.
atontonàre , vrb: atuntonare Definizione
coment'e atontare etotu, fàere a tontone
Sinonimi e contrari
abbalaucare,
abbanghelare,
abbelare,
abberelare,
atolondrai,
iselentare,
istronae,
isturdinare,
scilibriri,
stolondrai
2.
sa pitzinna, iscontzadu su fatuzu, fit ancora atontonada e débbile ca in tres dies no aiat manigadu nudha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abasourdir
Inglese
to astonish
Spagnolo
aturdir
Italiano
sbalordire
Tedesco
verblüffen.
atontorronàre , vrb Definizione
fàere a tontorrone
Sinonimi e contrari
abbambanai,
abbrabbalucai,
abbucallotare,
ammammalucai,
atolondrai,
atontai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abêtir
Inglese
to stupefy
Spagnolo
aturdir
Italiano
rintontire
Tedesco
betäuben.
atordíre , vrb: atrudiri,
atuldire,
aturdire,
aturdiri Definizione
fàere abbarrare coment'e ammammalucaos, ispantaos, meravigliaos o fintzes timendho meda, coment’e chentza cumprèndhere, chentza atuamentos
Sinonimi e contrari
atolondrai,
atronai,
ispantare,
istronae,
scilibriri
Frasi
sa poesia aturdit, meravizat, ispantat (S.Casu)◊ restadu aturdidu so che berchedha ruta dae nidu (Z.Virdis)◊ partit su tiru e unu lamentu aturdit sa campagna: sa balla at fulminadu a Servadore! ◊ no bos aturdat su chi at a sutzèdere! ◊ inferru e ne morte no l'atuldit ◊ su prontudu no si atuldit e risponnet cun prontesa ◊ sa morti de custa picioca at atrudiu totu sa bidha
2.
sa note dae chelu falaiat su lentore e deo sen'ammuntu: mi aturdiant sas palas de su fritu!
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
étourdir
Inglese
to stun
Spagnolo
aturdir
Italiano
stordire
Tedesco
betäuben.
atorgàre , vrb: atrocare 1,
atrogare Definizione
nàrrere o fintzes fàere a cumprèndhere su chi unu at fatu o ischit, prus che àteru candho si dhu dimandhant, arrespondhendho a chie est imbistigandho, cricandho de ischire
Sinonimi e contrari
addulgare,
ammítere,
atroghire,
averai,
avriare 1,
cufessare
| ctr.
dennegai,
necare
Frasi
a su porrogu si est atzapadu in s'apretu de atrogare ◊ depes atrogare su chi ti so nendhe, ca est beru! ◊ sos carabbineris li cheriant fàghere atrogare cosa chi no aiat fatu ◊ at atrogadu fintzas sas culpas piús graves ◊ si lu cheres atrogare, custu ti l'at fatu àtere, no deo! ◊ est beru e no lu cheres atrocare! ◊ furat a totu e no atrogat mai ◊ de cantu so atroganne bi at iscritos ◊ sa teraca innanti at negadu, apusti at atrogadu totu
Etimo
spn.
atorgar
Traduzioni
Francese
avouer
Inglese
to admit
Spagnolo
reconocer,
admitir
Italiano
confessare,
amméttere,
attestare
Tedesco
gestehen.
atorigài, atorigàre , vrb: aturigare,
aturricare Definizione
pruschetotu, pònnere o atzitzare is canes aifatu de gente o de animales; nau foedhandho de gente, giare una briga, pigare a tzérrios, bogare in bregúngia, nàrrere cosa a ccn. po dhi pònnere presse, po dhu apretare a fàere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
aciopai,
agegherai,
ateneae,
atiare,
auntzare,
chissire,
brigare,
incidai,
inciulai,
insissiligai,
intzugare,
intzullire,
ubetzare
| ctr.
caciare
2.
si bi lompo los atúrigo, cussos pisedhos! ◊ no dhu depeus atorigai: depeus avantai is calidadis chi tenit (R.Boi)◊ sos Zudeos ant cumintzadu a l'aturricare nanne: Su sàpadu est pecadu a picare pesu a pala!
Etimo
ltn.
auctoricare
Traduzioni
Francese
pousser,
inciter
Inglese
to instigate
Spagnolo
azuzar,
reñir
Italiano
aizzare
Tedesco
hetzen.
atortiàe, atortiài , vrb: atrotiai Definizione
atrotogiare, fàere trota una cosa dereta, fàere a gànciu, acancarronare
Sinonimi e contrari
abbajonare,
addordigare*,
agionedhare,
allachedhare,
atorciai,
atrotixai,
indortigare,
tòlchere
| ctr.
indritare,
intennerare
Modi di dire
csn:
a. sa buca, is ogus = fàghere sos murros dortos, sos ogros totu zirados a un'ala; atrotiai is fuedhus = istropiare sas peràulas
Frasi
su pesu grai chi portat apitzus at atrotiau sa tàula ◊ at atrotiau un'arrogu de tundinu cun is manus ◊ su filuverru si atrótiat comenti dhu manígias ◊ su ferreri atrótiat su ferru a ferru de cuadhu ◊ su linnàmini candu no est bèni istasonau si atrótiat
Traduzioni
Francese
tordre
Inglese
to wring
Spagnolo
torcer
Italiano
tòrcere,
stòrcere
Tedesco
biegen.
atortoràre , vrb Definizione
ifridare meda, ammarmurare, fàere tostau de su fritu
Sinonimi e contrari
abbidhiritzai,
acancarronae,
ateterigare,
cancarai,
ingortigai,
inteterighedhare,
tostorare,
tostorichedhare
Frasi
s'aera che una fritza li pungheit sa cara atortorèndheli tota sa carena ◊ sa pedhe mia est atortorada de s'astrau
2.
no bastat un'oju de sole a inchèndhere custu coro atortoradu, ca tue no mi ses fizu e ne deo ti so mama
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
geler
Inglese
to freeze
Spagnolo
helar
Italiano
gelare
Tedesco
zufrieren.
atoscài , vrb: atoscare,
toscare* Definizione
pònnere o fàere pigare velenu o cosa chi faet male che a su velenu etotu; prènnere su logu, cundhire s'aera de velenos o cosas chi faent male a matedu o animales e gente
Sinonimi e contrari
abbelenare,
alluae,
atosicai,
intoscai
Frasi
su fumu púdidu atoscat s'aera ◊ b'at fragu de timanza e suore chi atoscat ◊ oe sunt atoschendhe s'ambiente
Traduzioni
Francese
empoisonner,
empester
Inglese
to infect
Spagnolo
envenenar,
contaminar
Italiano
avvelenare,
apestare
Tedesco
vergiften,
verpesten.
atosicài, atosigài, atossicài, atossigài , vrb Definizione
pònnere o fàere pigare tóssicu, velenu, o àteru chi faet male che a su velenu etotu
Sinonimi e contrari
atoscai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
intoxiquer
Inglese
to poison
Spagnolo
intoxicar
Italiano
intossicare
Tedesco
vergiften.
atostonàre , vrb Definizione
coment’e fàere su tostau, arrempellu, pruschetotu nau candho unu tirat agoa e no faet su chi depet
Sinonimi e contrari
acolconare,
acorochinare
Frasi
su sero atostonat a si che corcare: su manzanu atostonat a si ndhe pesare! ◊ ti l'apo nadu tantas bias, a fàghere cussa cosa, ma as atostonadu e no l'as fata!
2.
s'intendhet sa boghe afrigida e atostonada de su babbu pro sa fiza morta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hésiter,
s'attarder
Inglese
to loiter
Spagnolo
demorarse
Italiano
indugiare,
attardarsi
Tedesco
sich aufhalten.
atracàe, atracài , vrb Definizione
sodigare, giare a pitzu, betare manos a unu a trampa candho no si dh’ibertat
Sinonimi e contrari
atacai,
atrapare 1
Frasi
a cussa fémina dh'enta atracada in tali logu e furau ndi dh'enta s'oraria ◊ peronòspera e pesta niedha funt atracandu sa sarmenta, e àteras pestas prus malas funt atracandu sa limba nostra! (G.C.Mameli)
Traduzioni
Francese
attaquer,
surprendre qqn. par la ruse
Inglese
to catch by fraud
Spagnolo
atracar
Italiano
assalire,
sorprèndere con inganno
Tedesco
überfallen,
erwischen.