chériga chérica
chérigu , nm: chírigu Definitzione
pisedhu o pisu de coloru, una genia de erba chi faet a cannàile longu e bogat una teghighedha cun su granu; àtera genia de erba, su travullu de cuadhu
Sinònimos e contràrios
cogodi,
pisedhu 1,
pabantzolu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Chirigu
Terminologia iscientìfica
rba, Lathyrus aphaca, Melilotus officinalis
Ètimu
ltne.
clericus
Tradutziones
Frantzesu
lathyrus
Ingresu
grass-pea
Ispagnolu
áfaca
Italianu
àfaga
Tedescu
Rankenplatterbse.
cherílla ceríglia
cherína cerína
cherínzu , nm Definitzione
su si chèrrere, su s'istimare
Sinònimos e contràrios
afetu,
amore,
apegu,
istima
Frases
sos sapores de su cherinzu vene vardat sa vida dae cada assustu ◊ de totu s'issóniu, de totu su machine de sa vida arreat petzi su cherinzu vene
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
estime,
affection
Ingresu
fondness
Ispagnolu
cariño
Italianu
stima,
affètto
Tedescu
Achtung,
Zuneigung.
cheripíghe , nm: cherópiche,
cherópicu Definitzione
genia de chera niedha chi s'abe faet po istangiare su casidhu
Sinònimos e contràrios
ceróbida*
Frases
leu, cheripighe, mele e chera pones in rejas bene modelladas
Terminologia iscientìfica
sbs
Tradutziones
Frantzesu
propolis
Ingresu
bee-glue
Ispagnolu
propóleos
Italianu
pròpoli
Tedescu
Vorwachs.
cherispàgna , nf Definitzione
chera de Ispagna, genia de chera forte, orrúbia, chi serbit a sigillare bustas, pacos e àteru
Sinònimos e contràrios
cheralaca
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
cire à cacheter
Ingresu
sealing wax
Ispagnolu
lacre
Italianu
ceralacca
Tedescu
Siegellack.
chèrja chèrgia
cherópiche, cherópicu cheripíghe
cherosène , nm Definitzione
unu de is produtos de su petróliu impreau a carburante
Tradutziones
Frantzesu
kérosène
Ingresu
kerosene
Ispagnolu
queroseno
Italianu
cherosène
Tedescu
Kerosin.
cherósu cerósu
cherpài , vrb: crebare,
crepai,
crepare,
crepari Definitzione
apèrrere, segare, isperrare coment'e po una fortza chi naschet de aintru de sa cosa o fintzes po su tropu pesu o isfortzu de foras; nau in cobertantza, ofèndhere; prnl. e nau foedhandho cun tzacu, nàrrere su chi unu sentit, ischit o pentzat
Sinònimos e contràrios
bombare 1,
cerbai,
ciopai,
irdoare,
isciopai,
iscuartarare,
sacai
/
mòrrere
Maneras de nàrrere
csn:
crebare o èssere crebendhe de su risu, de su tússiu, de su fele, de su prantu = arriri a meda, de pàrriri cherpendi, de incrèsciri, tussiri a meda e a fortza, provai arrennegu forti de no pòdiri baliai ccn. cosa; fàghere a crebare a unu = fàghereli leare fele, arrennegu; no nàrrere mancu "Crepa!" = no nàrriri própiu nudha, ni saludai, ni cumbidai e nimmancu… a cherpai!; fai su crepa crepa a unu = fàchere su derre, fai su crepatzaca, fàghere carchi cosa a crebu, pro fàghere arrennegu, mancari crebet, s'àteru
Frases
est tantu grassu chi cherpat o tzacat ◊ est cherpendi de satzadura ◊ sa pira fata chi ruet a terra si crebat ◊ si li pones totu cussu bàrriu si crebat suta ◊ s'erbeghe est crebendhe in titas ca est ora meda chentza suta e ne murta ◊ cussu cristianu est crebadu a triballu! ◊ cussu muru est totu crepau de is bombardamentus ◊ si est crepau in centu e un'arrogu ◊ póveru cristianu: l'ant crebadu a banzos!
2.
abbàssia sas boghes, no ti crebes! ◊ so andhadu a domo issoro, zughiant sa durtzeria…, mancu "Crepa!" mi ant nadu, prommore ca fint in festa! ◊ pro una brulla deretu ti crebas: za ses díligu!…◊ ndi faint de cherpai de sàngia is bixinus candu s’ant a biri!…
3.
ge no si ant a iscuartarai de su prantu, candu eus a crepai! ◊ crepint is de crepai: sa cosa si at a fai bollendi nosus duus!
4.
ti podias crebare, andhe chi l'ischias?! ◊ ci tenes cosa de nàrriri crepadha in faci!
5.
finas sa die de Pasca est andhadu a catza, a fàghere a crebare fintzas a Deus!
Ètimu
ltn.
crepare
Tradutziones
Frantzesu
crever
Ingresu
to die
Ispagnolu
morir
Italianu
crepare
Tedescu
sterben.
cherpéncia , nf: crapiéntzia, crepéntzia Definitzione passiéntzia, fortza de aguantare cosa chi no praghet Frases teni crepéntzia chi gei no iscuàrtaras! ◊ is tempus fiant malus ma eus tentu crepéntzia e no seus mortus ◊ tengat unu pagu de cherpéncia ca ge benit illuegus!
chérpu , nm: crebu,
crepu Definitzione
su crepare, prus che àteru nau solu po s'arrennegu o tzacu chi si sentit po calecuna cosa o chistione
Sinònimos e contràrios
crebacoro,
crébidu,
crepamentu,
crepígiu,
febi
Maneras de nàrrere
csn:
a crepu, a crebu de… = po fai arrennegu a…; fai cherpu = fàghere fele, fintzas fàghere dirbetos, bogai crecus, difetos; fai una cosa a crepu de figau = a malaggana, ammarolla; pònnere crebu = pònniri cuadhu in faci, fai a biri de bàliri prus de àterus
Frases
mi sciundit su logu po mi fai cherpu ◊ de su cherpu chi tenit in cropus comínciat a prangi a cérrius, gelosa de sa sorri
2.
dinaris triballados chin sudores e crepos ◊ fiaus partius ma sa màchina si fiat posta a fai crepus e pariat ca si boliat firmai
3.
nois sighimus a nos istimare a crepu de sa zente imbidiosa ◊ dèu ti nau chi ei a crepu de fiancus! ◊ a crebu insoro si ndhe setzit sempre in coa mia ◊ a crebu de cantos bi at nemigos arrives a lobrare onore e gosu! ◊ su pisedhu lu mandhamus a istudiare costet su chi costet: as a bídere chi ponet a conca e ponet crebu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dégoût,
dépit
Ingresu
disgust,
mischief,
anger
Ispagnolu
rabia
Italianu
disgusto,
dispètto,
stizza
Tedescu
Widerwille,
Ärger.
chèrra , nf Definitzione bandha, parte Sinònimos e contràrios cherru Frases sos continentales nos ant crétidu unu fiotu de bucallotos, ant fatu sas leges pro nos abbèrrere sos oxos, ma los ant abbertos piús a cherra issoro!
chèrre , nm: cherri (su cherri = nr. suchérri)
Definitzione
pilloni de beranu o chirisi de perca, genia de pigione pitichedhedhu
Sinònimos e contràrios
buginu,
cidhi,
ciórighe,
colacolamuru,
ingannasórighe,
isperramatedhu,
marcasórighe,
muschita,
oghibboi,
papamuschedhu,
pisciagulu,
pisinache,
pisinatu,
pisirica,
podhedha,
suntzuinedhu,
trichi,
tziritziri
Frases
ses allirgu che unu cherri ◊ si faint trabballai coment'e molentis e papai coment'e cherris!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Cherri
Terminologia iscientìfica
pzn, troglodytes troglodytes
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
roitelet
Ingresu
wren
Ispagnolu
carrizo
Italianu
scrìcciolo
Tedescu
Zaunkönig.
chèrrere , vrb: cherri Definitzione
tènnere sa volontade, su disígiu (nau fintzes de forma cund. o ind. imp.), su bisóngiu de calecuna cosa, de ccn. o de fàere ccn. cosa (fintzes de cosa chi iant a bòllere is àteros) e s'impreat meda po cambiare unu pagu su significau de is àteros verbos; foedhandho de ómines e féminas, disigiare a pobidhu, a pobidha, istimare; su dhue èssere su bisóngiu, sa necessidade, s'óbbrigu de ccn. cosa, acetare / pps. chélfidu, chertu 1, créfiu, chérziu; ind. imp. 2ˆ p. sing. cheristi; cong. 1ˆ p. sing. cherfa, 2ˆ p. sing cherfas, 3ˆ p. sing cherfat; ger. cherfendhe, cherfindhe, cherindhe; aus. èssere, àere
Sinònimos e contràrios
abbisongiai,
ammancai,
bolli,
dèpere,
selvire,
tocae
| ctr.
soberare
Maneras de nàrrere
csn:
cheret chi… = tocat a…, bi at bisonzu de…, itl. è necessàrio…; cheret + pps = tocat a… + inf. pres. (cheret fatu, batidu, acontzadu, comporadu e gai = tocat a fai, portai, aconciai, comprai); chèrreresi, no si chèrrere (+ pps. de àteru vrb) = bòlliri, no bòlliri a…; chèrrere una cosa a morte segada = chèrrere una cosa a css. costu, a bonas o a malas; no cheret bidu = est unu grisu, fait piedadi; no bi chèrrere ccn. a… = ccn. no bi la faghet a…, no bi est bonu, no bi est capatzu a…; no ndhe chèrrere medas (si cumprendhet: de brullas, afrentas, isfortzus) pro… = aguantai pagu
Frases
si cheres gai, gai faghimus ◊ mamma no cheret a mi ch'essire a ziru ◊ in domo ant chérfidu a istudiare, deo ◊ Deus cherfat! ◊ no cherfat Deu! ◊ cherzo ch'istúdies! ◊ cherzo a manigare, si est fatu ◊ sa criadura minuda cheret a súere ◊ a merendha cherzo pane e casu ◊ no est su chi cheriavamus nois
2.
Cristos at créfiu salvare su mundhu ◊ cheleus continuare in su limbazu sardu ◊ mi aia chérfidu samunare sos trastes ◊ bi fia chérfidu andhare deo, si faghiat ◊ ant chérziu andhare a víere ◊ custu est su logu innui mi cheriu atzapai
3.
cun su binu no cheret chi si bi búgliet ◊ dimandha ca ndhe cheret ischidu! ◊ cussa cosa cheriat fata, ca l'irmentigamus! ◊ su mànigu cheret sanu e saboridu ◊ sa peta no cheret tropu rassa ◊ sos brujadores che diant chèrrere postos in presone ◊ mazadu cherias tue, ca ndh'as curpa, e no cussa criadura!◊ cherizis cundennados ca faghides lezes bellas pro sos ladros!
4.
sos pastores no sont sos primos chi cherent sas pitzinnas de como ◊ semus istaos duos macos: deo a ti chèrrere, tue a mi lassare! ◊ cussu zòvanu cheret a Caderina ◊ paret chi custos duos si cheriant meda ma si fiant lassaos ◊ pro s'acontzu a sas iscarpas su mastru no mi at chérfidu nudha ◊ pro custa faina no ti cherzo dinari: dàemi s'ozu!
5.
cantu bi cheret a che finire cussa cosa? ◊ bi ndhe cheret a chentu!…◊ bi cheret àteru dinari pro agabbare su triballu ◊ nudha bi cheret, unu, a s'iscollare! ◊ bi cheret pagu a fàghere cosas gai fàtziles ◊ a comporare cussa tanca bi cheret unu sensale ◊ a su postale dhue cheriat meda e mi dh’apo pigada a pè a pè
6.
za bi ndhe cheret a ti fagher mòere!…◊ pro betare anca a mie no bi cheret otieresos! ◊ petzi bi cheret de m'ifúndhere puru, no bastat chi so a tússiu! ◊ baedindhe: tue puru bi cheres, como?!…◊ che cheret mastru e pratighesa a fàghere cosa goi!
7.
zughet sa camisa bruta no cheret bida! ◊ est totu istropiadu no cheret bidu, de su dannu chi at tentu!
8.
currendhe no bi cheriat isse a mi sighire! (N.Pianu)◊ no bi cheres tue a mi la fàghere murghindhe! ◊ no bi cheret unu betzu a sighire unu zòvanu triballendhe! ◊ Bantine est abbistu chi no bi cheres tue!
9.
isse no si cheret busigadu meda, no, ca si arrennegat deretu! ◊ pregadu ti cheres pro fàghere sa faina?! ◊ làssami in pasu: no mi cherzo chircadu! ◊ faghe abbellu ca est cosa díliga e no ndhe cheret medas!
Sambenados e Provèrbios
prb:
àinu no morit candho cheret colvu ◊ s'ómine in su chi cheret resessit ◊ iscuru a chie faghet cantu cheret!
Ètimu
ltn.
quaerere
Tradutziones
Frantzesu
vouloir,
falloir
Ingresu
to want,
will,
to need,
to be necessary
Ispagnolu
querer,
necesitar,
ser necesario
Italianu
volére,
accettare,
bisognare (èssere necessàrio),
occórrere
Tedescu
wollen,
annehmen,
notwendig sein.
chèrrere 1 cèrri
chérri chèrre
chèrri chèrrere