abbuvonàre , vrb Definitzione
pigare po bovu, pigare cun ingannu
Sinònimos e contràrios
abbovai,
arrebbusai,
colovrinare,
imbelecare,
imbovai,
imbuvonare,
impastociare,
improsae,
ingrangugliare,
mariolare,
piocai,
transare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
séduire
Ingresu
to swindle,
to seduce
Ispagnolu
seducir
Italianu
sedurre
Tedescu
betrügen,
verlocken.
abejài , vrb Definitzione
pentzare meda o èssere apedhiau a calecuna cosa (giogu, trebbalu, àteru), agiummai maniàticu
Frases
ma lah ca est abejau cun cussa loredha, lah!…
Tradutziones
Frantzesu
se fixer
Ingresu
to be a stickler
Ispagnolu
tener manía
Italianu
avére una fissazióne
Tedescu
eine fixe Idee haben.
abeliài , vrb Definitzione
naendho de canes, apedhare, guguliare; nau de gente, betare tzérrios po dolore, dispraxere o dannu mannu (e fintzes ammachiadura); disigiare meda, forte, arrabiare
Sinònimos e contràrios
agruguai,
agruinai,
aguriai,
guguliare,
gurruliai,
orulare,
zarulare
/
intzunchiai
/
abbochinare,
addorojare,
ilvariare
/
apiliare,
spedhiae
2.
deo no nci dha fàciu prus, soe abeliandumí: in domu funt pigandusidha contras de mimi! (G.C.Mameli)
3.
at abeliau sa filla totu sa noti, mischina, cudha fémina morendisí ◊ at abeliau una fita de síndria
4.
ndhe leat is ogros in sàmbene, faet iscarfe e abéliat cun s'infinitzu
Terminologia iscientìfica
bga
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
hurler,
glapir
Ingresu
to howl
Ispagnolu
aullar,
gañir,
quejarse
Italianu
ululare,
guaire
Tedescu
heulen,
klagen.
abentuài , vrb: bentulai*,
ventulare Definitzione
fàere bentu, aera, pesare in artu cosa a manera de pigare bentu; mòvere o fàere che bentu
Sinònimos e contràrios
ibentulai,
ispagiare
/
isperditziai,
sparessi
Frases
fiat abentuendusí cun su ventàgliu ◊ custa est s'ora de abentuai! ◊ su trigu beniat trebau e abentuau
2.
e cantu atrautzadas de febi sena de bentu as dépiu abentuai!
Tradutziones
Frantzesu
aérer
Ingresu
to air
Ispagnolu
aventar,
airear
Italianu
aereare
Tedescu
lüften.
abertài , vrb: abetai,
ibertare Definitzione
istare o abbarrare cun s’idea chi ccn. o calecuna cosa bèngiat o acontessat, si averet / abetau siast! = ispeta!
Sinònimos e contràrios
aisetare,
aispetare*,
arreare,
aspeare,
asseare 1,
firmai,
ispetare,
tratèniri
Frases
seus abetendidhu, ma no est lómpiu ◊ chi estus abetau sa essida de su soli si fut tocau de cúrriri! ◊ sciadadedha, s'isposa, tenit ora abetendu!…◊ totus abetamus custa dí po arriciri giogus ca assinunca no si ndi comporànt
2.
abetau siast, no ti ndi andis innantis de s'ora! ◊ ah, balla, immó fusta abetara, lah!…
Tradutziones
Frantzesu
attendre
Ingresu
to wait for
Ispagnolu
esperar
Italianu
aspettare,
attèndere
Tedescu
warten.
abesàre , vrb: avesai,
avesare Definitzione
pònnere s'abbitúdine, s'avesu a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
abbetuare,
acomunai,
acostumai,
afrisciai,
arranguai,
imbisciare,
ingustai
/
allicare,
allichionare,
ingolumare
| ctr.
disabesare,
disacostumai,
irbitzare,
ispònnere
Frases
s'ómine de su sartu, abbellu abbellu, si avesaiat a si favedhare a solu ◊ depeus pensai a lassai dogna arratza de isperdítziu e avesai sa genti a si acuntentai de pagu
Ètimu
ctl., spn.
avesar, avezar
Tradutziones
Frantzesu
habituer,
accoutumer
Ingresu
to accustom
Ispagnolu
acostumbrar
Italianu
avvezzare
Tedescu
gewöhnen.
abèschere , vrb: aèschere,
arvèschere 1,
avèschere Definitzione
prus che àteru dhu narant po arrèschere su papare o su bufare in su gúturu candho non est calandho a bia dereta e faet a tussire
Sinònimos e contràrios
ammadèschere,
arrancare,
arrèghere,
arrèschere,
iscaussire,
issaèschere,
obèschere
Frases
est mortu ca s'est avéschiu chin d-un'ossu de pruna
Tradutziones
Frantzesu
entraver
Ingresu
to hinder,
to go wrong
Ispagnolu
atragantarse
Italianu
inceppare,
andare di traverso
Tedescu
steckenbleiben.
abiài , vrb: aviare Definitzione
pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista
Sinònimos e contràrios
andharesindhe,
andharesiche
/
andai,
alciare,
imbonai,
incarrebai,
pigai 1,
tocai 1
/
mòrrere
| ctr.
torrae
Frases
primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras
2.
abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu
3.
già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu!
Ètimu
ctl., spn.
aviar
Tradutziones
Frantzesu
acheminer
Ingresu
to start,
to set out
Ispagnolu
encaminarse
Italianu
avviare,
incamminarsi
Tedescu
sich auf den Weg machen.
abidài , vrb: alidai,
alidare Definitzione
bogare o torrare àlidu
Sinònimos e contràrios
alenare,
anidare
Ètimu
ltn.
halitare
Tradutziones
Frantzesu
respirer
Ingresu
to breathe
Ispagnolu
alentar
Italianu
alitare
Tedescu
hauchen.
abiociài , vrb Definitzione
èssere in fortza, briosu, pònnere brios
Sinònimos e contràrios
abbiatzai,
abbibare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se remettre
Ingresu
to fit
Ispagnolu
recobrarse,
restablecerse
Italianu
rimettersi in fórma
Tedescu
bei Kräften sein.
abogài 1 , vrb: bogai* 1 Definitzione
arremare a totu codhu, manigiare is remos
Terminologia iscientìfica
pscd
Tradutziones
Frantzesu
ramer
Ingresu
to row
Ispagnolu
bogar
Italianu
vogare
Tedescu
rudern.
abriàre , vrb Definitzione
dhu narant de su porcu chi a fortza de arratzare male si che faet coment'e a sirbone, si che arestat de arratza
Sinònimos e contràrios
aferare,
agrestare,
arruarzare,
eremire,
imburdiri
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
devenir sauvage
Ingresu
to grow wild
Ispagnolu
volverse salvaje el cerdo
Italianu
inselvatichirsi
Tedescu
verwildern.
abritiài , vrb Definitzione
bogare calecunu imbentu, calecunu ispediente, fàere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
abbisai,
imbentai,
ispedientare
Frases
su tiau, imbidiosu de su triunfu chi sa genti fadiat a Gesús, iat abritiau de fai mali a sa genti ◊ nara tui, Lutziferru, ita ses abritiendi? ◊ chini est chi at abritiau cussa brulla? ◊ innòi tocat chi ndi abritist cancuna de is tuas! ◊ unu pràngiu… gei dh'eus a abritiai!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
inventer
Ingresu
to invent
Ispagnolu
inventar
Italianu
inventare
Tedescu
erfinden.
abrontài, abrontàre , vrb: aprontai,
aprontare 1 Definitzione
pònnere o fàere sa cosa chi podet serbire tempus addenanti
Sinònimos e contràrios
allinzare,
ammainare,
ammanitzare,
apariciai
Frases
soe abrontandu unu libbrigedhu de contos ◊ ti dhas aprontu illuegus is cosas chi mi as nau ◊ mi tocat chi apronte un'ammentu in poesia ◊ aprontau chi apa su coginau po porcedhu ciai andu ◊ àchina niedha e figu pasadina aprontat a s'amigu ◊ in su trassintru intrat Pepedhu aprontau a pulire s'istadha ◊ fut arribbandho sa festa e sa gente fut aprontandhosi ◊ a sa vita unu si aprontait chin agasazu e chi… su mazu!
Tradutziones
Frantzesu
préparer
Ingresu
to prepare
Ispagnolu
preparar
Italianu
approntare
Tedescu
vorbereiten.
acabarràre , vrb: acaparrai,
acaparrare Definitzione
giare cabarras, un'antibitzu in dinare o àteru po si assegurare sa cosa chi si còmporat; pinnigaresiche cantu prus cosa si podet, fintzes po ndhe aprofitare bendhendhodha apustis prus cara
Sinònimos e contràrios
aforai,
aparrochianai,
collire,
impobidhai
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
accaparer
Ingresu
to hoard
Ispagnolu
acaparar
Italianu
accaparrare
Tedescu
aufkaufen.
acabbàe, acabbài , vrb: acabbare,
agabbare,
aggabbare Definitzione
fàere is úrtimas cosas de una faina, de un’òpera, passare is úrtimas oras o dies de unu tempus, cessare de unu totu; fàere peus male a unu o a una cosa e fintzes bochíere; imbàtere a o istare in calecunu logu
Sinònimos e contràrios
cumiai,
finire,
sensai,
tzelare
| ctr.
comentzari
Frases
acàbbala de bochinare, chi assustras su bichinau! ◊ che ant agabbadu su triballu chi fint faghindhe ◊ comintzade a tucare, za sighimus, tantu semus agabbendhe! ◊ candu Deus iat acabbau de formai su mundu…◊ cudhu sighit a fae su ci dhi paret: at a esse peri tempus de dh'acabbae!
2.
cuss'animale, tantu no campat, che l'agabbo ◊ cussu traste andhadu male che l'agabbas puru si no lu leas cun delicadesa ◊ custu fritu, cun su refriu chi zughes, oe ti che agabbat ◊ totu cussas meighinas no de ti fagher bene ti che agabbant ◊ unu boe iscorradu che l'agabbaiant ca no faghiat prus a lu zúnghere
3.
unu caboniscu, de calisisiat manera mortu, nc'iat a èssi acabbau in sa pingiada
Ètimu
spn.
acabar
Tradutziones
Frantzesu
terminer
Ingresu
to finish
Ispagnolu
acabar
Italianu
finire,
terminare,
ultimare,
completare
Tedescu
beenden.
acabbalài , vrb: aggabbalare Definitzione
pònnere a parte cosa, siendha, fàere unu fundhu, unu capitale, errichire (ma si narat fintzes in su sensu de finire, agiustare, pònnere a postu, aparigiare); su ndhe bogare calecuna cosa de bonu de una faina
Sinònimos e contràrios
acaudalai,
lucurare 1
| ctr.
scabbalai
Frases
sas furas li ant dau prus malumores de cantu l’ant aggabbalau ◊ sa tzimusa est bene aggabbalà ◊ su dinai chi nd'iat acabbalau bendendi sa domu dh'iat ingastau po fai sa crésia noa
2.
su piciochedhu portat sa pinna in manu, fait a biri ca est pentzendu ma no acabbalat nudha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
capitaliser
Ingresu
to capitalize
Ispagnolu
capitalizar
Italianu
capitalizzare
Tedescu
kapitalisieren.
acabbanài, acabbanàre , vrb rfl: aggabbanare Definitzione
pònnere o bestire su cabbanu
Sinònimos e contràrios
acaparronare,
acavanai,
acucullai,
incaparonare,
incapotai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
envelopper dans un manteau
Ingresu
to wrap up in a coat (s.o.)
Ispagnolu
poner el abrigo
Italianu
incappottare
Tedescu
einen Mantel anziehen.
acabbúlli , vrb Sinònimos e contràrios
ibbrodhiai,
spodhai
Tradutziones
Frantzesu
débrouiller
Ingresu
to disentangle
Ispagnolu
desenmarañarse
Italianu
sbrogliarsi
Tedescu
sich herausziehen.
acabidàe, acabidài , vrb: acabidare,
acapidare,
acapitare,
acavidare,
cabidare Definitzione
pigare e pònnere cosa in istrégiu, arregòllere sa cosa in sensu de no ndhe perdimentare, de ndhe dh’arregòllere totu; cricare, aunire o fàere gente po un’apretu; si narat fintzes in su sensu de contivigiare
Sinònimos e contràrios
acoglire,
acollocare,
arragolli,
arremonire,
assantai,
assetiai,
bòdhere,
bodhire,
preulire,
tòdhere,
umprire
| ctr.
frundhire
Maneras de nàrrere
csn:
acabidai coràgiu = crobare ànimu; acapidare sa zorronada = faghere sa zoronada; acabidare s'ora = collire s'ora, impreare su tempus chentza ndhe perdimentare nudha
Frases
lu at bidu in mesu de s'arga e ndhe l'at acabidadu ◊ babbu tuu no iscít anche acabidai su dinai! ◊ no mi mascant sos vucones acapidaos in sa grassa! ◊ cussas fint informasciones acabidadas fatu de sos cuiles ◊ bi aiat unu acabidendhe nie ◊ apu ingortu una marra e duus sacus po nci acabidai sa cosa ◊ sa vida fut gherrada e totu voliat acavidau ◊ ajó a ndhe acabidare sa castanza!
2.
su chi ghiras tue est bene acapidau: no mi nche apo bentulau nudha! ◊ cussu pacu chi amos tentu l'amos totu vene acavidau ◊ mi piaghet a acapitare su tempus su prus chi poto candho torro a domo (A.M.Carta)
3.
s'istadu italianu si ammentat de sos Sardos candho nos devet acabidare pro sa leva! ◊ custos massones che sunt acapidandhe sos àteros! ◊ pessae de acapidare zente meda!
4.
onzi cuzone de terrinu fit bene acabidadu, in oros de piantas e de rocas ◊ su càrrigu depit èssi bèni acabidau, assinuncas s'isciàsciat totu ◊ adderetas sa binza e la preparas, la pulis in sas pinnas, tandho l'aras acapidàndhela chin s'illeononzu
Ètimu
ad *capitare
Tradutziones
Frantzesu
cueillir,
ramasser
Ingresu
to pick
Ispagnolu
recojer,
reclutar
Italianu
cògliere,
raccògliere,
reclutare
Tedescu
pflücken,
auflesen,
sammeln.