abbuvonàre , vrb Definizione
pigare po bovu, pigare cun ingannu
Sinonimi e contrari
abbovai,
arrebbusai,
colovrinare,
imbelecare,
imbovai,
imbuvonare,
impastociare,
improsae,
ingrangugliare,
mariolare,
piocai,
transare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
séduire
Inglese
to swindle,
to seduce
Spagnolo
seducir
Italiano
sedurre
Tedesco
betrügen,
verlocken.
abejài , vrb Definizione
pentzare meda o èssere apedhiau a calecuna cosa (giogu, trebbalu, àteru), agiummai maniàticu
Frasi
ma lah ca est abejau cun cussa loredha, lah!…
Traduzioni
Francese
se fixer
Inglese
to be a stickler
Spagnolo
tener manía
Italiano
avére una fissazióne
Tedesco
eine fixe Idee haben.
abeliài , vrb Definizione
naendho de canes, apedhare, guguliare; nau de gente, betare tzérrios po dolore, dispraxere o dannu mannu (e fintzes ammachiadura); disigiare meda, forte, arrabiare
Sinonimi e contrari
agruguai,
agruinai,
aguriai,
guguliare,
gurruliai,
orulare,
zarulare
/
intzunchiai
/
abbochinare,
addorojare,
ilvariare
/
apiliare,
spedhiae
2.
deo no nci dha fàciu prus, soe abeliandumí: in domu funt pigandusidha contras de mimi! (G.C.Mameli)
3.
at abeliau sa filla totu sa noti, mischina, cudha fémina morendisí ◊ at abeliau una fita de síndria
4.
ndhe leat is ogros in sàmbene, faet iscarfe e abéliat cun s'infinitzu
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hurler,
glapir
Inglese
to howl
Spagnolo
aullar,
gañir,
quejarse
Italiano
ululare,
guaire
Tedesco
heulen,
klagen.
abentuài , vrb: bentulai*,
ventulare Definizione
fàere bentu, aera, pesare in artu cosa a manera de pigare bentu; mòvere o fàere che bentu
Sinonimi e contrari
ibentulai,
ispagiare
/
isperditziai,
sparessi
Frasi
fiat abentuendusí cun su ventàgliu ◊ custa est s'ora de abentuai! ◊ su trigu beniat trebau e abentuau
2.
e cantu atrautzadas de febi sena de bentu as dépiu abentuai!
Traduzioni
Francese
aérer
Inglese
to air
Spagnolo
aventar,
airear
Italiano
aereare
Tedesco
lüften.
abertài , vrb: abetai,
ibertare Definizione
istare o abbarrare cun s’idea chi ccn. o calecuna cosa bèngiat o acontessat, si averet / abetau siast! = ispeta!
Sinonimi e contrari
aisetare,
aispetare*,
arreare,
aspeare,
asseare 1,
firmai,
ispetare,
tratèniri
Frasi
seus abetendidhu, ma no est lómpiu ◊ chi estus abetau sa essida de su soli si fut tocau de cúrriri! ◊ sciadadedha, s'isposa, tenit ora abetendu!…◊ totus abetamus custa dí po arriciri giogus ca assinunca no si ndi comporànt
2.
abetau siast, no ti ndi andis innantis de s'ora! ◊ ah, balla, immó fusta abetara, lah!…
Traduzioni
Francese
attendre
Inglese
to wait for
Spagnolo
esperar
Italiano
aspettare,
attèndere
Tedesco
warten.
abesàre , vrb: avesai,
avesare Definizione
pònnere s'abbitúdine, s'avesu a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
abbetuare,
acomunai,
acostumai,
afrisciai,
arranguai,
imbisciare,
ingustai
/
allicare,
allichionare,
ingolumare
| ctr.
disabesare,
disacostumai,
irbitzare,
ispònnere
Frasi
s'ómine de su sartu, abbellu abbellu, si avesaiat a si favedhare a solu ◊ depeus pensai a lassai dogna arratza de isperdítziu e avesai sa genti a si acuntentai de pagu
Etimo
ctl., spn.
avesar, avezar
Traduzioni
Francese
habituer,
accoutumer
Inglese
to accustom
Spagnolo
acostumbrar
Italiano
avvezzare
Tedesco
gewöhnen.
abèschere , vrb: aèschere,
arvèschere 1,
avèschere Definizione
prus che àteru dhu narant po arrèschere su papare o su bufare in su gúturu candho non est calandho a bia dereta e faet a tussire
Sinonimi e contrari
ammadèschere,
arrancare,
arrèghere,
arrèschere,
iscaussire,
issaèschere,
obèschere
Frasi
est mortu ca s'est avéschiu chin d-un'ossu de pruna
Traduzioni
Francese
entraver
Inglese
to hinder,
to go wrong
Spagnolo
atragantarse
Italiano
inceppare,
andare di traverso
Tedesco
steckenbleiben.
abiài , vrb: aviare Definizione
pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista
Sinonimi e contrari
andharesindhe,
andharesiche
/
andai,
alciare,
imbonai,
incarrebai,
pigai 1,
tocai 1
/
mòrrere
| ctr.
torrae
Frasi
primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras
2.
abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu
3.
già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu!
Etimo
ctl., spn.
aviar
Traduzioni
Francese
acheminer
Inglese
to start,
to set out
Spagnolo
encaminarse
Italiano
avviare,
incamminarsi
Tedesco
sich auf den Weg machen.
abidài , vrb: alidai,
alidare Definizione
bogare o torrare àlidu
Sinonimi e contrari
alenare,
anidare
Etimo
ltn.
halitare
Traduzioni
Francese
respirer
Inglese
to breathe
Spagnolo
alentar
Italiano
alitare
Tedesco
hauchen.
abiociài , vrb Definizione
èssere in fortza, briosu, pònnere brios
Sinonimi e contrari
abbiatzai,
abbibare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se remettre
Inglese
to fit
Spagnolo
recobrarse,
restablecerse
Italiano
rimettersi in fórma
Tedesco
bei Kräften sein.
abogài 1 , vrb: bogai* 1 Definizione
arremare a totu codhu, manigiare is remos
Terminologia scientifica
pscd
Traduzioni
Francese
ramer
Inglese
to row
Spagnolo
bogar
Italiano
vogare
Tedesco
rudern.
abriàre , vrb Definizione
dhu narant de su porcu chi a fortza de arratzare male si che faet coment'e a sirbone, si che arestat de arratza
Sinonimi e contrari
aferare,
agrestare,
arruarzare,
eremire,
imburdiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
devenir sauvage
Inglese
to grow wild
Spagnolo
volverse salvaje el cerdo
Italiano
inselvatichirsi
Tedesco
verwildern.
abritiài , vrb Definizione
bogare calecunu imbentu, calecunu ispediente, fàere calecuna cosa
Sinonimi e contrari
abbisai,
imbentai,
ispedientare
Frasi
su tiau, imbidiosu de su triunfu chi sa genti fadiat a Gesús, iat abritiau de fai mali a sa genti ◊ nara tui, Lutziferru, ita ses abritiendi? ◊ chini est chi at abritiau cussa brulla? ◊ innòi tocat chi ndi abritist cancuna de is tuas! ◊ unu pràngiu… gei dh'eus a abritiai!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
inventer
Inglese
to invent
Spagnolo
inventar
Italiano
inventare
Tedesco
erfinden.
abrontài, abrontàre , vrb: aprontai,
aprontare 1 Definizione
pònnere o fàere sa cosa chi podet serbire tempus addenanti
Sinonimi e contrari
allinzare,
ammainare,
ammanitzare,
apariciai
Frasi
soe abrontandu unu libbrigedhu de contos ◊ ti dhas aprontu illuegus is cosas chi mi as nau ◊ mi tocat chi apronte un'ammentu in poesia ◊ aprontau chi apa su coginau po porcedhu ciai andu ◊ àchina niedha e figu pasadina aprontat a s'amigu ◊ in su trassintru intrat Pepedhu aprontau a pulire s'istadha ◊ fut arribbandho sa festa e sa gente fut aprontandhosi ◊ a sa vita unu si aprontait chin agasazu e chi… su mazu!
Traduzioni
Francese
préparer
Inglese
to prepare
Spagnolo
preparar
Italiano
approntare
Tedesco
vorbereiten.
acabarràre , vrb: acaparrai,
acaparrare Definizione
giare cabarras, un'antibitzu in dinare o àteru po si assegurare sa cosa chi si còmporat; pinnigaresiche cantu prus cosa si podet, fintzes po ndhe aprofitare bendhendhodha apustis prus cara
Sinonimi e contrari
aforai,
aparrochianai,
collire,
impobidhai
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
accaparer
Inglese
to hoard
Spagnolo
acaparar
Italiano
accaparrare
Tedesco
aufkaufen.
acabbàe, acabbài , vrb: acabbare,
agabbare,
aggabbare Definizione
fàere is úrtimas cosas de una faina, de un’òpera, passare is úrtimas oras o dies de unu tempus, cessare de unu totu; fàere peus male a unu o a una cosa e fintzes bochíere; imbàtere a o istare in calecunu logu
Sinonimi e contrari
cumiai,
finire,
sensai,
tzelare
| ctr.
comentzari
Frasi
acàbbala de bochinare, chi assustras su bichinau! ◊ che ant agabbadu su triballu chi fint faghindhe ◊ comintzade a tucare, za sighimus, tantu semus agabbendhe! ◊ candu Deus iat acabbau de formai su mundu…◊ cudhu sighit a fae su ci dhi paret: at a esse peri tempus de dh'acabbae!
2.
cuss'animale, tantu no campat, che l'agabbo ◊ cussu traste andhadu male che l'agabbas puru si no lu leas cun delicadesa ◊ custu fritu, cun su refriu chi zughes, oe ti che agabbat ◊ totu cussas meighinas no de ti fagher bene ti che agabbant ◊ unu boe iscorradu che l'agabbaiant ca no faghiat prus a lu zúnghere
3.
unu caboniscu, de calisisiat manera mortu, nc'iat a èssi acabbau in sa pingiada
Etimo
spn.
acabar
Traduzioni
Francese
terminer
Inglese
to finish
Spagnolo
acabar
Italiano
finire,
terminare,
ultimare,
completare
Tedesco
beenden.
acabbalài , vrb: aggabbalare Definizione
pònnere a parte cosa, siendha, fàere unu fundhu, unu capitale, errichire (ma si narat fintzes in su sensu de finire, agiustare, pònnere a postu, aparigiare); su ndhe bogare calecuna cosa de bonu de una faina
Sinonimi e contrari
acaudalai,
lucurare 1
| ctr.
scabbalai
Frasi
sas furas li ant dau prus malumores de cantu l’ant aggabbalau ◊ sa tzimusa est bene aggabbalà ◊ su dinai chi nd'iat acabbalau bendendi sa domu dh'iat ingastau po fai sa crésia noa
2.
su piciochedhu portat sa pinna in manu, fait a biri ca est pentzendu ma no acabbalat nudha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
capitaliser
Inglese
to capitalize
Spagnolo
capitalizar
Italiano
capitalizzare
Tedesco
kapitalisieren.
acabbanài, acabbanàre , vrb rfl: aggabbanare Definizione
pònnere o bestire su cabbanu
Sinonimi e contrari
acaparronare,
acavanai,
acucullai,
incaparonare,
incapotai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
envelopper dans un manteau
Inglese
to wrap up in a coat (s.o.)
Spagnolo
poner el abrigo
Italiano
incappottare
Tedesco
einen Mantel anziehen.
acabbúlli , vrb Sinonimi e contrari
ibbrodhiai,
spodhai
Traduzioni
Francese
débrouiller
Inglese
to disentangle
Spagnolo
desenmarañarse
Italiano
sbrogliarsi
Tedesco
sich herausziehen.
acabidàe, acabidài , vrb: acabidare,
acapidare,
acapitare,
acavidare,
cabidare Definizione
pigare e pònnere cosa in istrégiu, arregòllere sa cosa in sensu de no ndhe perdimentare, de ndhe dh’arregòllere totu; cricare, aunire o fàere gente po un’apretu; si narat fintzes in su sensu de contivigiare
Sinonimi e contrari
acoglire,
acollocare,
arragolli,
arremonire,
assantai,
assetiai,
bòdhere,
bodhire,
preulire,
tòdhere,
umprire
| ctr.
frundhire
Modi di dire
csn:
acabidai coràgiu = crobare ànimu; acapidare sa zorronada = faghere sa zoronada; acabidare s'ora = collire s'ora, impreare su tempus chentza ndhe perdimentare nudha
Frasi
lu at bidu in mesu de s'arga e ndhe l'at acabidadu ◊ babbu tuu no iscít anche acabidai su dinai! ◊ no mi mascant sos vucones acapidaos in sa grassa! ◊ cussas fint informasciones acabidadas fatu de sos cuiles ◊ bi aiat unu acabidendhe nie ◊ apu ingortu una marra e duus sacus po nci acabidai sa cosa ◊ sa vida fut gherrada e totu voliat acavidau ◊ ajó a ndhe acabidare sa castanza!
2.
su chi ghiras tue est bene acapidau: no mi nche apo bentulau nudha! ◊ cussu pacu chi amos tentu l'amos totu vene acavidau ◊ mi piaghet a acapitare su tempus su prus chi poto candho torro a domo (A.M.Carta)
3.
s'istadu italianu si ammentat de sos Sardos candho nos devet acabidare pro sa leva! ◊ custos massones che sunt acapidandhe sos àteros! ◊ pessae de acapidare zente meda!
4.
onzi cuzone de terrinu fit bene acabidadu, in oros de piantas e de rocas ◊ su càrrigu depit èssi bèni acabidau, assinuncas s'isciàsciat totu ◊ adderetas sa binza e la preparas, la pulis in sas pinnas, tandho l'aras acapidàndhela chin s'illeononzu
Etimo
ad *capitare
Traduzioni
Francese
cueillir,
ramasser
Inglese
to pick
Spagnolo
recojer,
reclutar
Italiano
cògliere,
raccògliere,
reclutare
Tedesco
pflücken,
auflesen,
sammeln.