abbiduduídu, abbiduídu , avb Definizione
cun s'intentzione própriu de fàere una cosa, coment’e biendho o ischindho bene a ue portat su chi si faet
Sinonimi e contrari
abbididamente
Frasi
su male isse lu faghet abbiduduidu, no po ismarru! (G.Ruju)◊ l'at fatu rúere abbiduidu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
consciemment,
intentionnellement
Inglese
consciously
Spagnolo
intencionadamente
Italiano
consapevolménte,
intenzionalménte
Tedesco
bewußt,
absichtlich.
abbíere abbídere
abbifàche , nf: bifache Definizione
una genia de pane
Sinonimi e contrari
ammenfache,
coatza 1
Terminologia scientifica
pne
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fouace
Inglese
cake
Spagnolo
bollo,
pan
Italiano
focàccia
Tedesco
Fladen.
abbigài, abbigàre , vrb Definizione
pònnere su laore o sa linna a biga, fàere sa biga, su linnàrgiu; pònnere a muntone, subràbari
Sinonimi e contrari
arremiarzare,
assedare
/
acasidhai,
acastedhare,
ammuntonae,
apillai,
apirare
| ctr.
ispartighinare,
spainai
Frasi
teniant su lori abbigau in magasinu
2.
su carru fut prenu de piciochedhus, istrintus e abbigaus che sardinedhas in su staredhu ◊ ant abbigau is líbburus in su sostri ◊ su trigu bèni triulau si abbigada me in s'arxola ◊ is annus si ammuntonant e in mesu si abbigant is arregordus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entasser
Inglese
to shock
Spagnolo
apilar,
amontonar
Italiano
abbicare
Tedesco
anhäufen.
abbigàre 1 , vrb rfl: abbrigare,
abrigare Definizione
pònnere in aprigu, asuta de calecuna cosa o logu po no pigare bentu, o abba o àteru
Sinonimi e contrari
aggrundhare,
apigai,
apogiai,
arrundhare,
crancare,
frànghere,
partare
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
se protéger,
s'abriter
Inglese
to protect oneself
Spagnolo
ampararse,
abrigarse
Italiano
ripararsi
Tedesco
Zuflucht suchen.
abbigèdha abbichèdha
abbighèdha abbichèdha
abbigiadórgiu , nm Definizione bigiadórgiu, nau fintzes in su sensu de nuina, dies de pregadoria a unu santu Sinonimi e contrari bigiadórgiu / billóngiu Etimo srd.
abbigiànte , agt Definizione chi est o istat a s'abbizu, ichidau, atentu e prontu po calecunu bisóngiu Sinonimi e contrari abbizaghe, avillante Etimo srd.
abbigiàre , vrb: abbisari,
abbitzare,
abbizai,
abbizare Definizione
arrennèscere a bíere o intèndhere (o fintzes a cumprèndhere) a manera de atinare o atuare a ccn. cosa candho acontesset o fintzes innanti (s'impreat fintzes in forma pronominale); ischidare, passare de dormiu a ischidau
Sinonimi e contrari
abbídere,
abbillai,
acatae,
ischidare,
saerare,
sagamare,
sapire
Modi di dire
csn:
abbizàresi de una cosa, abbizàresi una cosa, abbizàresi chi…; a ti ndhe cheres abbizare!… = ma càstia a biri tui!…; su malàidu no si abbizat = no atuat, at pérdidu sos sentidos
Frasi
mi abbitzo de mi atzapare in locu chi no connosco ◊ custos canes sunt distintos pro abbizare ◊ cudhos si nche fint abbizaos chi dego mi picabo sa merendha ◊ no ti abbizas chi cue bi at irballu?! ◊ mi apo abbizadu chi at intradu zente a s'ortu ◊ cosa ti as abbizadu istanote? ◊ est una cosa chi benit dae sene, chene mancu ti n'abbitzare ◊ canno cudhos si fint abbitzatos de s'istrantzu, l'aiant giuliatu ◊ fiza mia, ses prepotente chi non ti abbizas iscussiderada! ◊ sunt vetzos e si parent pitzinnos: a non si ndhe abbizare!…◊ su padronu est drommidu e non si abbizat de nudha ◊ chi mi ndi fuia abbisau, cussa trassa no dhi fut arrennéscia ◊ ti ndi furant sa cosa e mancu ti ndi abbisas!
2.
a ite ora ti ndhe ses abbizadu? ◊ ndhe tia chèrrere abbizare a su pitzinnu, ma est chito
3.
a ti ndhe cheres abbizare, ite pretesas chi tenet cussu muconosu?! ◊ a ti ne cheres abbitzare… e geo chi credia chi!…
Cognomi e Proverbi
prb:
iscuru a chie no si abbizat de su chi est!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'apercevoir,
se rendre compte
Inglese
to perceive
Spagnolo
percatarse,
darse cuenta
Italiano
accòrgersi,
notare
Tedesco
bemerken.
abbígiu , nm, agt: abbizu Definizione su abbarrare ischidaos, bigiandho; chi est ischidau e atentu Sinonimi e contrari abbiza, lerta / abbistu Modi di dire csn: abbarrare o istare a s'a. = billai, èssere abbizu; dare abbizos = dare indíssiu, sinnales Frasi mi los apo catzados ca mi so postu in abbizu ◊ làssami istare, chi babbu est in abbizu! ◊ sos pastores a denote arrumbavant a s'abbígiu tentandhe su tàgiu 2. candho benit in fizos, issa corcada in letu e tue abbizu a fàghere fascas! ◊ at fatu finta de drommire, ma est addurada abbiza ◊ ponzo su note pro die chi no ndhe paso abbizu ne dormidu ◊ cun totu chi apo mente abbiza, s'ànimu no mi bastat chi lu conte 3. in sas lútzigas pupias ti miro e no isco ite as pro chi abbizos no mi das de ischire chie sias (P.Muresu) Etimo srd.
abbígu , agt, nm: abbrigu,
aprecu,
apricu 1,
aprigu 1,
oprigu Definizione
nau de logu, chi est apartau, tretu o cosa (ala de orroca, muru) chi podet badrare, inue no dhue tocat cosa chi istrobbat (bentu, abba, sole) e po no dha pigare faet a si pònnere e istare méngius; cosa po ammontu e fintzes arremédiu a calecunu male / èssi a s'aprigu de is àterus = dipèndhere in totu de is àteros, in s'abbisóngiu
Sinonimi e contrari
bàrigu,
crancosu,
solianu
/
amparu,
cuguzura,
médiu
Frasi
benidiche chin nois e làssala a s'abbigu de sas monteras sa laghinza girella ◊ dhi fait aprigu una mata ◊ s'apricu sou est unu concale
2.
dàemi calchi abbigu! ◊ isetendhe a sanare ndhe at de aju, su póveru, a s'abbigu de sa suposta! ◊ si de Deu bos mancant sos abbigos, pagu balet sa fortza de su mundhu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
abri
Inglese
shelter
Spagnolo
amparo,
abrigo
Italiano
ridòsso,
riparo
Tedesco
Schutz.
abbijàre , vrb Definizione its, bizare?, agghejare? Frasi passat sa note abbijendhe sas penas de su mundhu.
àbbila , nf, nm: abbile,
àbbile,
àbbili,
àvile Definizione
unu de is pigiones prus mannos, papadore de petza / àbbila marina = àchili de pisci; acapiae s'àbbila = fàere 'meighina' (peràulas fortes) po chi s'à. no fatzat dannu a su bestiàmine
Sinonimi e contrari
àchibi,
ave
Frasi
s'àbbile est lestra piús chi no bentu ◊ s'àbbile abbitat in sos montes altos ◊ s'àbbile bolat in altu isperiendhe in totue ◊ ancora faedhat forte e minetosu, che unu betzu àbbile in su nidu (A.Casula)◊ s'àbbile s'aferrat s'anzone intreu ◊ si ghetat a volu che àvile! ◊ in s’oru de mare s’intendhiant abbiles e caos a tírrios (L.Pusceddu)
2.
candho est acapiada, s’àbbila non si podet pidigonae ca cinono si ndhe iscàpiat
Terminologia scientifica
pzn, aquila chrysaëtos
Etimo
ltn.
aquila
Traduzioni
Francese
aigle royal
Inglese
golden eagle
Spagnolo
águila real
Italiano
àquila reale
Tedesco
Steinadler.
abbilàdu , pps, nm: abbilau,
ambilau Definizione
de abbilare; malandra, freadura sanada chi dhue at naschiu pilu diferente, biancu
Sinonimi e contrari
freadu 1
/
freadura,
malandra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plaie
Inglese
rub (bing)
Spagnolo
matadura
Italiano
guidalésco
Tedesco
Wunde.
abbiladúra , nf: ambiladura Definizione pilu nou chi, css. sa parte de sa carena, naschit in sa freadura sanada de un'animale Sinonimi e contrari apiladura, brassanadura, fatzadura Etimo srd.
abbilàltru , nm: abbilastru, albilastru Definizione genia de pigione mannu papadore de petza Sinonimi e contrari achilonedhu Frasi sos abbilastros sunt sempre arrodiados a su mortorzu ◊ unu tempus inoghe che faghiant su nidu abbilastros pasteris e oe bi ant s'acorru àtera creze de astores (V.Falchi) Cognomi e Proverbi prb: s'abbilastru no si tratenet a catziare musca Terminologia scientifica pzn, hieraëtus fasciatus Etimo ltn. *aquilastru.
abbilàndra , nf: pilandra Definizione genia de acapióngiu (fune) betau de su tzugu o de corros a peis de ananti de s'animale po no si che istesiare de su logu candho est iscapu Sinonimi e contrari trebea Etimo srd.
abbilandràre , vrb: apilandrare Definizione
pònnere sa bilandra a is animales iscapos po no s'istesiare, cosa chi si faet betandho una fune a corros o a conca (tzugu) de s'animale e a peis, o acapiandho su pei de ananti cun cussu de asegus
Sinonimi e contrari
achilandrare,
ambilare,
ammilandrare,
apegonai,
archilare,
corrapeare
| ctr.
ilbilandrare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entraver
Inglese
to shackle
Spagnolo
atar,
manear,
trabar
Italiano
impastoiare
Tedesco
fesseln.