diveltíre , vrb: divertire Definizione
fàere o istare a divertimentu; nau de dinare e cosa, ispèndhere in divertimentos
Sinonimi e contrari
desogai,
divèltere,
scialai,
spassiai,
sulassai
Frasi
de coro no mi poto divertire pro ca no mi dat bandha su dolore ◊ no so cantendhe pro leare pannu ca so cantendhe pro mi divertire
2.
su chi teniat si l'at divertidu e como li bisonzat!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
amuser
Inglese
to amuse
Spagnolo
divertir,
entretener
Italiano
divertire
Tedesco
unterhalten (sich).
diventàre , vrb Definizione
essire diferente, un'àtera cosa, cambiare a un’àtera cosa
Traduzioni
Francese
devenir
Inglese
to become
Spagnolo
volverse,
hacerse,
convertirse
Italiano
diventare
Tedesco
werden.
dividíre, dividíri , vrb Definizione
segare a cantos, a orrugos, fàere is partes, iscumpartire in genias; iscrobare, istagiare duos chi si brigant / dividire in (duos, deghe, chentu e àteru) = fàere duas, deghe, chentu o prus partes oguales
Sinonimi e contrari
addesumare,
cumpaltire,
ispartzire,
paltire,
spratziri
Frasi
dae candho su monte ant divididu sa rughe a nois ant postu a pala ◊ apo dividiu custos frores segundhu s’ocasione chi dhos cantaiant
2.
is duas si furint aungadas e ispilidas… dhas iat dividias unu carabbinieri
Etimo
spn.
dividir
Traduzioni
Francese
partager
Inglese
to divide
Spagnolo
compartir
Italiano
divìdere
Tedesco
teilen.
divinizài, divinizàre , vrb Definizione
fàere a divinu, cunsiderare o carculare a ccn. coment'e unu deus
Sinonimi e contrari
indeosare
Traduzioni
Francese
diviniser
Inglese
to deify
Spagnolo
divinizar
Italiano
divinizzare
Tedesco
vergotten.
dobbidàre , vrb: dubbidare,
dubbitai Definizione
tènnere bregúngia, àere duritu, istare in pentzos, in su dúbbiu
Sinonimi e contrari
duritare
/
dudai
Frasi
chie dóbbidat patit ◊ miseràbbile, tandho sa gútia intro de muru ses tue: mancu pro babbu tuo dóbbidas!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
douter
Inglese
to doubt
Spagnolo
dudar
Italiano
dubitare
Tedesco
zweifeln.
dogàre , vrb Definizione
fàere sa doa; apartare o tròchere a una bandha, apartàresi in su sensu de essire a bandhidare; bogare, leare de dossu cosa bestia
Sinonimi e contrari
addoae
/
bogare,
essire,
frànghere
/
caciare
2.
dògadi a intro de su pinnetu! ◊ oh raju, custas bacas sàrtiant su muru e benint chin nois: a ube nos dogamus?! ◊ mi dia cherrer dogare allargu, ma comente l'apo a pòdere fàchere?! ◊ candho lu tocat si ndhe dogat innedha tremèndhesi che canna ◊ dogachela, cussa cosa, ca no mi serbit!
3.
a su puntu chi semus, abbarrare in domo o a mi dogare est su matessi: sa zustíssia mi chircat
4.
s'ischitzinavat pro si che dogare su nive dae supra ◊ si at dogau sa tzinta ◊ sa poesia ti ndhe dogat sa pena dae su coro ◊ sa dotrina de ogn'idea mala doganne ch'est s'acisu a sos beranos! (P.Pittalis)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre la fuite
Inglese
to sidestep,
to go into hiding
Spagnolo
apartarse,
huir,
eliminar
Italiano
scansarsi,
darsi alla latitanza,
eliminare
Tedesco
ausweichen,
flüchtig werden.
dolàre , vrb Definizione
trebballare linnàmene, segare a pígiu grussu prus che àteru cun aina manna e pagu precisa
Sinonimi e contrari
asciai,
scuadrigiai
Frasi
dolare a bistrale, a lepa ◊ est chin sa lesorja dolandhe una cutzichina pro fàchere una cherva
Etimo
ltn.
dolare
Traduzioni
Francese
dégrossir
Inglese
to thin (down)
Spagnolo
dolar
Italiano
digrossare
Tedesco
zurichten.
dòlere , vrb: doli,
dòliri Definizione
provare o sentire su dolore po calecunu male a sa carena, fàere male; sentire dispraxere po css. male o dannu: s'impreat solu sa 3ˆ p. singulare de unu modu finiu (mi, ti, li dolet, nos, bos, lis dolet, doliat, e totu deasi), s’inf., pps. e ger. / pps. dófidu, dólfidu, dórfiu, dólidu, dóliu, dóssiu
Sinonimi e contrari
incrèschere,
incrudèschere
/
dispiàchere
Frasi
dae su pódhighe malu mi ndhe dolet totu su bratzu ◊ mi est dolindhe meda, custa pistadura, como a sàmbene fritu ◊ narabbilu a mamma, fizu meu, inue ti dolet! ◊ mi ses tochendi aundi mi dolit ◊ no mi sunt mai dólias is origas
2.
a nois nos dolet su dannu chi ant tentu in cussa famíllia! ◊ mi dolit su coru solu su pensai ◊ su èssere pecadore mi dolet cantu su èssere bisonzosu
Etimo
ltn.
dolere
Traduzioni
Francese
avoir mal
Inglese
to ache
Spagnolo
sentir dolor,
sentir
Italiano
sentire il dolóre,
dolére,
rincréscere
Tedesco
weh tun,
leid tun.
domài , vrb: domare Definizione
abbituare un'animale a istare a manu de sa gente, prus che àteru po si ndhe serbire a trebballare, portare càrrigos, pònnere mente a unu cumandhu
Sinonimi e contrari
addonnare,
ammasedae,
iscussare
Frasi
no mi sèghero chi so dego s'istripile de Zudas, sa calabrina rude mala a domare!
Etimo
ltn.
domare
Traduzioni
Francese
dompter
Inglese
to tame
Spagnolo
domar
Italiano
domare
Tedesco
zähmen.
dominài, dominàre , vrb: dominiare Definizione
cumandhare apitzu de is àteros o in logu angenu cun aprofitamentu; bínchere s'àteru o calecuna cosa, fintzes su si agatare o istare in d-unu logu
Sinonimi e contrari
assutapònnere
Traduzioni
Francese
dominer
Inglese
to dominate
Spagnolo
dominar
Italiano
dominare
Tedesco
herrschen,
dominieren.
donàe, donài, donàre, donàri , vrb Definizione
giare in donu, coment'e arregalu, presente; fàere is donos, mescamente a sa fémina cojuada noa; giare o intregare bastat chi siat, css. cosa e a chie sisiat; s'impreat fintzes po nàrrere s’arresurtau de un'operatzione matemàtica o sa resa de unu trebballu
Sinonimi e contrari
arregalai,
dae 1,
giai,
gionai
| ctr.
bèndhere,
picare
Modi di dire
csn:
donai in ccn. cosa = pessare, atuare, dàreche a subra de carchi cosa, itl. farci caso, badare; donaisí a ccn. cosa = dàresi, betàresi a carchi cosa; donai coru = bastare s'ànimu, su corazu de fàghere carchi cosa; donaindi una frida una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena, una chi piaghet e una chi no piaghet; donai frunda mala = fàghere frundha mala, andhare male, dare resurtadu metzanu; donai boxis = betare boghes; donai isciampitas = andhare a s'istòntona istòntona, imbriagos
Frasi
fiat unu chi no donaiat àcua a cani ◊ chi bolis fai diabressi, bai, bendi su chi tenis e donadhu totu ◊ dongissia duus aposentus!
2.
si no fint donatos de oro e de prata nche bortaiant sa cara ◊ su fidantzadu l'at donada: li at leadu anedhu, oritzinas de oro e corona de prata ◊ dh'ant donada meda, s'isposa!
3.
oh, berus aici est: no nc'ia donau!
4.
acabbau su préssiu mi dongu a s'olia, acabbada s'olia a s'aràngiu!
Etimo
ltn.
donare
Traduzioni
Francese
offrir,
faire cadeau
Inglese
to give
Spagnolo
dar,
regalar,
ofrecer
Italiano
dare,
regalare,
offrire,
dispensare
Tedesco
geben,
schenken,
spenden,
ergeben.
dòrchere , vrb: tòrchere* Definizione
fàere trotu, incrubare a una parte; cumbínchere o fàere cambiare idea a unu
Sinonimi e contrari
ancrucare,
atrotiai,
intonchinare
| ctr.
indritare
Frasi
mi dolet su pódhighe comente mi l'apo dórchidu
2.
a isse pagu lu dorches, mancari l'impromitas totu s'oro de su mundhu!
Traduzioni
Francese
courber,
plier
Inglese
to fold,
to twist
Spagnolo
doblar,
retorcer
Italiano
piegare,
stòrcere
Tedesco
biegen.
dormíre, dormíri , vrb: drommire,
drommiri,
drumire Definizione
pigare sonnu; batire sonnu, fàere pigare sonnu; istare chentza fàere, chentza àere contivígiu e ne pentzamentu, giare pagu atentzione; fintzes giare s'addromitiolu, fàere dormire / ger. drommindhe, drommendhe, dromminno; a./c.: si no est prnl. pigat s'aus. ai/àere po fàere is tempos cumpostos
Sinonimi e contrari
indormiscai,
ingalare,
insonnigai
| ctr.
bigiare 1,
ischidare,
issonnigare
Modi di dire
csn:
drommí a orixedhas = a iscutas; drommiri a sonnu de pilloni, a s'abbizu = a sa lerta pro si abbizare calesisiat ischimuzu o móida, cun su pentzamentu de si acatai de ccn. cosa; drommire che sacu = a sonnu surtu, sonnu grai
Frasi
serra is ogus e dromidia! ◊ seu drommendi pagu, totu a orixedhas ◊ unu si drommit addaghi tenet sonnu ◊ làssalu ca est drommidu! ◊ pesadindhe, za as drommidu meda! ◊ drommidu as, istanote? ◊ si est imboligau in sos ammuntos e torrau a dormire ◊ su pipiu si nch'est dormiu ◊ no b'aiat drommidu, mamma tua, si no ndhe li aias collidu sa robba!
2.
sa mama che at drommidu su pitzinnu ◊ sa dida dormit su pipiu santziendu su bartzolu ◊ anninnia anninnia, drommire ti cheria, coro meu!
3.
ite nachi as a mezorare si drommis! ◊ Sardigna chi drommis in manus allenas, est lómpia s’ora e no ti ndi ses pesada! (G.Zedda)
4.
dh'ant operau sentza de dhu dormiri
Cognomi e Proverbi
prb:
chie drommit meda póberu resessit ◊ chie dormit a pitzinnu pianghet a betzu
Etimo
ltn.
dormire
Traduzioni
Francese
endormir
Inglese
to put to sleep
Spagnolo
adormecer
Italiano
addormentare,
dormire
Tedesco
einschläfern,
schlafen.
dormitài, dormitàre , vrb: drommitai Definizione
èssere sonnisonni, èssere o istare intr'e billa e sonnu, a su dormi dormi, tènnere sonnu
Sinonimi e contrari
addormichinzare,
melinare,
pintzulare,
sonnigai
/
sconchiai,
sconcoinai,
tzurumbecare,
tzilibbecare
Traduzioni
Francese
sommeiller
Inglese
to doze
Spagnolo
dormitar
Italiano
dormicchiare
Tedesco
schlummern.
dosàre , vrb Definizione
su istabbilire is doses, su tanti de giare, de pònnere, de pigare de una cosa
Traduzioni
Francese
doser
Inglese
to dose
Spagnolo
dosificar
Italiano
dosare
Tedesco
abmessen,
dosieren.
dotài, dotàre , vrb Definizione
giare sa doda, mescamente nau de calidades de sa persona; pigare, giare, lassare, pònnere cosas chi podent serbire
Sinonimi e contrari
achipagiai,
frunire
Frasi
eis dotau tres giòvunas in istadu de poberesa
2.
su Signori ti at dotau de sa prus rara bellesa
Traduzioni
Francese
doter
Inglese
to provide
Spagnolo
dotar
Italiano
dotare
Tedesco
begaben,
versehen.
drinníre , vrb: drinniri,
trinniri Definizione
su sonare chi faent is cosas, mescamente unas cantu chi no funt fatas po sonare
Sinonimi e contrari
dringhidhai,
dringhilliare,
dringhitare,
drínniri,
dummidare,
intinnire,
sonai,
tinnire*,
tinnulare
Frasi
su ziru nou drinniat che càmpana ◊ s'uricra mi est drinnendhe e apo a chínnidhas s'ocru ◊ fachent festa manna chin d-una bella míscia drinnida, ca benit fintzas su píscamu
Traduzioni
Francese
vibrer,
tinter
Inglese
to vibrate,
to tinkle
Spagnolo
vibrar,
tintinear
Italiano
vibrare,
tintinnare
Tedesco
vibrieren.
drogài, drogàre , vrb Definizione
su pigare o giare droga
Sinonimi e contrari
abbelenare,
alluchetare,
ammarvanare,
atossigai,
intossigare
Traduzioni
Francese
droguer
Inglese
to drug
Spagnolo
drogar
Italiano
drogare
Tedesco
würzen,
Rauschgift verabreichen + Dat.
dubbài, dubbàre , vrb Definizione
tocare sa genna pedindho de intrare
Sinonimi e contrari
addobbai,
tochedhare,
tzocare
Frasi
apu dubbau a milla portas ◊ dubbant a tot'is portas ◊ dubbai ca s'at a aberri!
Traduzioni
Francese
frapper,
taper
Inglese
to knock
Spagnolo
tocar
Italiano
bussare
Tedesco
klopfen,
anklopfen.
dudài, dudàre , vrb: dutai Definizione
su àere dudas, su no èssere seguros de calecuna cosa, su dhue pònnere ancu, suspetu, in su chi s’ischit
Sinonimi e contrari
arreselai,
assumbrire,
dobbidare,
indutai
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
douter
Inglese
to doubt
Spagnolo
dudar
Italiano
dubitare
Tedesco
zweifeln.