diveltíre , vrb: divertire Definitzione
fàere o istare a divertimentu; nau de dinare e cosa, ispèndhere in divertimentos
Sinònimos e contràrios
desogai,
divèltere,
scialai,
spassiai,
sulassai
Frases
de coro no mi poto divertire pro ca no mi dat bandha su dolore ◊ no so cantendhe pro leare pannu ca so cantendhe pro mi divertire
2.
su chi teniat si l'at divertidu e como li bisonzat!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
amuser
Ingresu
to amuse
Ispagnolu
divertir,
entretener
Italianu
divertire
Tedescu
unterhalten (sich).
diventàre , vrb Definitzione
essire diferente, un'àtera cosa, cambiare a un’àtera cosa
Tradutziones
Frantzesu
devenir
Ingresu
to become
Ispagnolu
volverse,
hacerse,
convertirse
Italianu
diventare
Tedescu
werden.
dividíre, dividíri , vrb Definitzione
segare a cantos, a orrugos, fàere is partes, iscumpartire in genias; iscrobare, istagiare duos chi si brigant / dividire in (duos, deghe, chentu e àteru) = fàere duas, deghe, chentu o prus partes oguales
Sinònimos e contràrios
addesumare,
cumpaltire,
ispartzire,
paltire,
spratziri
Frases
dae candho su monte ant divididu sa rughe a nois ant postu a pala ◊ apo dividiu custos frores segundhu s’ocasione chi dhos cantaiant
2.
is duas si furint aungadas e ispilidas… dhas iat dividias unu carabbinieri
Ètimu
spn.
dividir
Tradutziones
Frantzesu
partager
Ingresu
to divide
Ispagnolu
compartir
Italianu
divìdere
Tedescu
teilen.
divinizài, divinizàre , vrb Definitzione
fàere a divinu, cunsiderare o carculare a ccn. coment'e unu deus
Sinònimos e contràrios
indeosare
Tradutziones
Frantzesu
diviniser
Ingresu
to deify
Ispagnolu
divinizar
Italianu
divinizzare
Tedescu
vergotten.
dobbidàre , vrb: dubbidare,
dubbitai Definitzione
tènnere bregúngia, àere duritu, istare in pentzos, in su dúbbiu
Sinònimos e contràrios
duritare
/
dudai
Frases
chie dóbbidat patit ◊ miseràbbile, tandho sa gútia intro de muru ses tue: mancu pro babbu tuo dóbbidas!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
douter
Ingresu
to doubt
Ispagnolu
dudar
Italianu
dubitare
Tedescu
zweifeln.
dogàre , vrb Definitzione
fàere sa doa; apartare o tròchere a una bandha, apartàresi in su sensu de essire a bandhidare; bogare, leare de dossu cosa bestia
Sinònimos e contràrios
addoae
/
bogare,
essire,
frànghere
/
caciare
2.
dògadi a intro de su pinnetu! ◊ oh raju, custas bacas sàrtiant su muru e benint chin nois: a ube nos dogamus?! ◊ mi dia cherrer dogare allargu, ma comente l'apo a pòdere fàchere?! ◊ candho lu tocat si ndhe dogat innedha tremèndhesi che canna ◊ dogachela, cussa cosa, ca no mi serbit!
3.
a su puntu chi semus, abbarrare in domo o a mi dogare est su matessi: sa zustíssia mi chircat
4.
s'ischitzinavat pro si che dogare su nive dae supra ◊ si at dogau sa tzinta ◊ sa poesia ti ndhe dogat sa pena dae su coro ◊ sa dotrina de ogn'idea mala doganne ch'est s'acisu a sos beranos! (P.Pittalis)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prendre la fuite
Ingresu
to sidestep,
to go into hiding
Ispagnolu
apartarse,
huir,
eliminar
Italianu
scansarsi,
darsi alla latitanza,
eliminare
Tedescu
ausweichen,
flüchtig werden.
dolàre , vrb Definitzione
trebballare linnàmene, segare a pígiu grussu prus che àteru cun aina manna e pagu precisa
Sinònimos e contràrios
asciai,
scuadrigiai
Frases
dolare a bistrale, a lepa ◊ est chin sa lesorja dolandhe una cutzichina pro fàchere una cherva
Ètimu
ltn.
dolare
Tradutziones
Frantzesu
dégrossir
Ingresu
to thin (down)
Ispagnolu
dolar
Italianu
digrossare
Tedescu
zurichten.
dòlere , vrb: doli,
dòliri Definitzione
provare o sentire su dolore po calecunu male a sa carena, fàere male; sentire dispraxere po css. male o dannu: s'impreat solu sa 3ˆ p. singulare de unu modu finiu (mi, ti, li dolet, nos, bos, lis dolet, doliat, e totu deasi), s’inf., pps. e ger. / pps. dófidu, dólfidu, dórfiu, dólidu, dóliu, dóssiu
Sinònimos e contràrios
incrèschere,
incrudèschere
/
dispiàchere
Frases
dae su pódhighe malu mi ndhe dolet totu su bratzu ◊ mi est dolindhe meda, custa pistadura, como a sàmbene fritu ◊ narabbilu a mamma, fizu meu, inue ti dolet! ◊ mi ses tochendi aundi mi dolit ◊ no mi sunt mai dólias is origas
2.
a nois nos dolet su dannu chi ant tentu in cussa famíllia! ◊ mi dolit su coru solu su pensai ◊ su èssere pecadore mi dolet cantu su èssere bisonzosu
Ètimu
ltn.
dolere
Tradutziones
Frantzesu
avoir mal
Ingresu
to ache
Ispagnolu
sentir dolor,
sentir
Italianu
sentire il dolóre,
dolére,
rincréscere
Tedescu
weh tun,
leid tun.
domài , vrb: domare Definitzione
abbituare un'animale a istare a manu de sa gente, prus che àteru po si ndhe serbire a trebballare, portare càrrigos, pònnere mente a unu cumandhu
Sinònimos e contràrios
addonnare,
ammasedae,
iscussare
Frases
no mi sèghero chi so dego s'istripile de Zudas, sa calabrina rude mala a domare!
Ètimu
ltn.
domare
Tradutziones
Frantzesu
dompter
Ingresu
to tame
Ispagnolu
domar
Italianu
domare
Tedescu
zähmen.
dominài, dominàre , vrb: dominiare Definitzione
cumandhare apitzu de is àteros o in logu angenu cun aprofitamentu; bínchere s'àteru o calecuna cosa, fintzes su si agatare o istare in d-unu logu
Sinònimos e contràrios
assutapònnere
Tradutziones
Frantzesu
dominer
Ingresu
to dominate
Ispagnolu
dominar
Italianu
dominare
Tedescu
herrschen,
dominieren.
donàe, donài, donàre, donàri , vrb Definitzione
giare in donu, coment'e arregalu, presente; fàere is donos, mescamente a sa fémina cojuada noa; giare o intregare bastat chi siat, css. cosa e a chie sisiat; s'impreat fintzes po nàrrere s’arresurtau de un'operatzione matemàtica o sa resa de unu trebballu
Sinònimos e contràrios
arregalai,
dae 1,
giai,
gionai
| ctr.
bèndhere,
picare
Maneras de nàrrere
csn:
donai in ccn. cosa = pessare, atuare, dàreche a subra de carchi cosa, itl. farci caso, badare; donaisí a ccn. cosa = dàresi, betàresi a carchi cosa; donai coru = bastare s'ànimu, su corazu de fàghere carchi cosa; donaindi una frida una callenti = dàrendhe una cràdia e una lena, una chi piaghet e una chi no piaghet; donai frunda mala = fàghere frundha mala, andhare male, dare resurtadu metzanu; donai boxis = betare boghes; donai isciampitas = andhare a s'istòntona istòntona, imbriagos
Frases
fiat unu chi no donaiat àcua a cani ◊ chi bolis fai diabressi, bai, bendi su chi tenis e donadhu totu ◊ dongissia duus aposentus!
2.
si no fint donatos de oro e de prata nche bortaiant sa cara ◊ su fidantzadu l'at donada: li at leadu anedhu, oritzinas de oro e corona de prata ◊ dh'ant donada meda, s'isposa!
3.
oh, berus aici est: no nc'ia donau!
4.
acabbau su préssiu mi dongu a s'olia, acabbada s'olia a s'aràngiu!
Ètimu
ltn.
donare
Tradutziones
Frantzesu
offrir,
faire cadeau
Ingresu
to give
Ispagnolu
dar,
regalar,
ofrecer
Italianu
dare,
regalare,
offrire,
dispensare
Tedescu
geben,
schenken,
spenden,
ergeben.
dòrchere , vrb: tòrchere* Definitzione
fàere trotu, incrubare a una parte; cumbínchere o fàere cambiare idea a unu
Sinònimos e contràrios
ancrucare,
atrotiai,
intonchinare
| ctr.
indritare
Frases
mi dolet su pódhighe comente mi l'apo dórchidu
2.
a isse pagu lu dorches, mancari l'impromitas totu s'oro de su mundhu!
Tradutziones
Frantzesu
courber,
plier
Ingresu
to fold,
to twist
Ispagnolu
doblar,
retorcer
Italianu
piegare,
stòrcere
Tedescu
biegen.
dormíre, dormíri , vrb: drommire,
drommiri,
drumire Definitzione
pigare sonnu; batire sonnu, fàere pigare sonnu; istare chentza fàere, chentza àere contivígiu e ne pentzamentu, giare pagu atentzione; fintzes giare s'addromitiolu, fàere dormire / ger. drommindhe, drommendhe, dromminno; a./c.: si no est prnl. pigat s'aus. ai/àere po fàere is tempos cumpostos
Sinònimos e contràrios
indormiscai,
ingalare,
insonnigai
| ctr.
bigiare 1,
ischidare,
issonnigare
Maneras de nàrrere
csn:
drommí a orixedhas = a iscutas; drommiri a sonnu de pilloni, a s'abbizu = a sa lerta pro si abbizare calesisiat ischimuzu o móida, cun su pentzamentu de si acatai de ccn. cosa; drommire che sacu = a sonnu surtu, sonnu grai
Frases
serra is ogus e dromidia! ◊ seu drommendi pagu, totu a orixedhas ◊ unu si drommit addaghi tenet sonnu ◊ làssalu ca est drommidu! ◊ pesadindhe, za as drommidu meda! ◊ drommidu as, istanote? ◊ si est imboligau in sos ammuntos e torrau a dormire ◊ su pipiu si nch'est dormiu ◊ no b'aiat drommidu, mamma tua, si no ndhe li aias collidu sa robba!
2.
sa mama che at drommidu su pitzinnu ◊ sa dida dormit su pipiu santziendu su bartzolu ◊ anninnia anninnia, drommire ti cheria, coro meu!
3.
ite nachi as a mezorare si drommis! ◊ Sardigna chi drommis in manus allenas, est lómpia s’ora e no ti ndi ses pesada! (G.Zedda)
4.
dh'ant operau sentza de dhu dormiri
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie drommit meda póberu resessit ◊ chie dormit a pitzinnu pianghet a betzu
Ètimu
ltn.
dormire
Tradutziones
Frantzesu
endormir
Ingresu
to put to sleep
Ispagnolu
adormecer
Italianu
addormentare,
dormire
Tedescu
einschläfern,
schlafen.
dormitài, dormitàre , vrb: drommitai Definitzione
èssere sonnisonni, èssere o istare intr'e billa e sonnu, a su dormi dormi, tènnere sonnu
Sinònimos e contràrios
addormichinzare,
melinare,
pintzulare,
sonnigai
/
sconchiai,
sconcoinai,
tzurumbecare,
tzilibbecare
Tradutziones
Frantzesu
sommeiller
Ingresu
to doze
Ispagnolu
dormitar
Italianu
dormicchiare
Tedescu
schlummern.
dosàre , vrb Definitzione
su istabbilire is doses, su tanti de giare, de pònnere, de pigare de una cosa
Tradutziones
Frantzesu
doser
Ingresu
to dose
Ispagnolu
dosificar
Italianu
dosare
Tedescu
abmessen,
dosieren.
dotài, dotàre , vrb Definitzione
giare sa doda, mescamente nau de calidades de sa persona; pigare, giare, lassare, pònnere cosas chi podent serbire
Sinònimos e contràrios
achipagiai,
frunire
Frases
eis dotau tres giòvunas in istadu de poberesa
2.
su Signori ti at dotau de sa prus rara bellesa
Tradutziones
Frantzesu
doter
Ingresu
to provide
Ispagnolu
dotar
Italianu
dotare
Tedescu
begaben,
versehen.
drinníre , vrb: drinniri,
trinniri Definitzione
su sonare chi faent is cosas, mescamente unas cantu chi no funt fatas po sonare
Sinònimos e contràrios
dringhidhai,
dringhilliare,
dringhitare,
drínniri,
dummidare,
intinnire,
sonai,
tinnire*,
tinnulare
Frases
su ziru nou drinniat che càmpana ◊ s'uricra mi est drinnendhe e apo a chínnidhas s'ocru ◊ fachent festa manna chin d-una bella míscia drinnida, ca benit fintzas su píscamu
Tradutziones
Frantzesu
vibrer,
tinter
Ingresu
to vibrate,
to tinkle
Ispagnolu
vibrar,
tintinear
Italianu
vibrare,
tintinnare
Tedescu
vibrieren.
drogài, drogàre , vrb Definitzione
su pigare o giare droga
Sinònimos e contràrios
abbelenare,
alluchetare,
ammarvanare,
atossigai,
intossigare
Tradutziones
Frantzesu
droguer
Ingresu
to drug
Ispagnolu
drogar
Italianu
drogare
Tedescu
würzen,
Rauschgift verabreichen + Dat.
dubbài, dubbàre , vrb Definitzione
tocare sa genna pedindho de intrare
Sinònimos e contràrios
addobbai,
tochedhare,
tzocare
Frases
apu dubbau a milla portas ◊ dubbant a tot'is portas ◊ dubbai ca s'at a aberri!
Tradutziones
Frantzesu
frapper,
taper
Ingresu
to knock
Ispagnolu
tocar
Italianu
bussare
Tedescu
klopfen,
anklopfen.
dudài, dudàre , vrb: dutai Definitzione
su àere dudas, su no èssere seguros de calecuna cosa, su dhue pònnere ancu, suspetu, in su chi s’ischit
Sinònimos e contràrios
arreselai,
assumbrire,
dobbidare,
indutai
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
douter
Ingresu
to doubt
Ispagnolu
dudar
Italianu
dubitare
Tedescu
zweifeln.