sdalài , vrb: idalai* Definizione
segare o ispuntare s'ala, is alas, fèrrere a s'ala o, foedhandho de matas, segare naes de partes de fora, atesu de su truncu; nau de gente, immarrire meda, pònnere o tènnere calecunu dolore chi no lassat camminare o trebballare, istrupiare male
Sinonimi e contrari
iderrigari
Frasi
apu sdalau sa mata e fortzis dhi at fatu mali
2.
seu sdalau: no nci dha fatzu prus a mi movi de s'istanchesa!
Traduzioni
Francese
couper,
rogner les ailes
Inglese
to clip
Spagnolo
alicortar
Italiano
tarpare
Tedesco
stutzen,
beschneiden.
sdarrasciài , vrb: idarrasciai,
sderrasciai Definizione
ispudare sdarràsciu, bogare malesa de is bruncos cun su tussi; fàere sa boghe coment'e arrasigandho su gúturu, coment'e singiale de cosa chi si bolet nàrrere
Sinonimi e contrari
arruspire,
carraschiare,
iscarraschiare*,
iscupiri,
ispudai,
sacajare 1,
sercai,
taraxiai
2.
candu sdarràsciu, tui boga sa safata de is amaretus e su licori!
Traduzioni
Francese
graillonner
Inglese
to spit
Spagnolo
gargajear,
desflemar
Italiano
scaracchiare,
scatarrare
Tedesco
Schleim auswerfen.
sdepidài , vrb: irdepidare* Definizione
chitire, pagare o torrare su dépidu
Sinonimi e contrari
ischitare
| ctr.
indepidai
Traduzioni
Francese
s'acquitter
Inglese
to pay off one's debts,
to reciprocate
Spagnolo
desempeñar
Italiano
sdebitarsi
Tedesco
Schulden tilgen.
sderrexinài , vrb Definizione
bogare de is arraighinas, tirare de fundhu
Sinonimi e contrari
idarrexinai*,
iddarraighinare,
irradichinare,
ispiconare,
scotzedhai
Traduzioni
Francese
extirper
Inglese
to extirpate
Spagnolo
extirpar
Italiano
estirpare
Tedesco
ausreißen.
sderriài , vrb Definizione
fàere érriu, segare is figighedhos, is pigionatzos a tropu a su gureu o àteras erbas de ortu, tirare prantones o àteru a illascadura po prantare; in annadas malas, foedhandho de bestiàmene, bochíere su fedu piticu po no ndhe pèrdere su madriedu puru
Sinonimi e contrari
arrairi,
iderriai*,
illascare,
immamare,
scatzedhai
/
erriai,
istellare,
zerriai
Traduzioni
Francese
éclaircir (agr.)
Inglese
to prune
Spagnolo
enralecer
Italiano
diradare
Tedesco
lichten.
sderrinài , vrb: isterrinai*,
sterrinai,
stirrinai Definizione
betare a terra, crocare in terra, su si pònnere crocaos
Sinonimi e contrari
imbrossinare,
istèrrere,
isterricorjare,
isterrighinare,
sterrionai,
stragai
Frasi
candu ti ses puntu ses acabbau sderrinau in d-unu letu
Traduzioni
Francese
terrasser,
abattre,
s'étendre
Inglese
to knock down,
to lay (down),
to lie down
Spagnolo
derribar,
tumbar
Italiano
atterrare,
abbàttere,
stèndere a tèrra,
stèndersi
Tedesco
niederwerfen,
niederschlagen,
sich hinlegen.
sderrocài , vrb: idorrocai*,
sdorrocai Definizione
betare o orrúere a terra a isconciadura, nau mescamente de fràigos o cosas mannas; rfl. betare de is orrocas
Sinonimi e contrari
derrocai,
destrui,
irfàchere,
isciarrocai,
isconciare,
isciusciai,
torrocai
/
imbolai
Frasi
su terremotu ndi at sderrocau una citadi
2.
mellus cuadhu chi mi portit chi no cuadhu chi mi sderrochit ◊ nci dhu sdorrocu su bassinu a conca, chi mi nd'iscidat su pipiu!
Traduzioni
Francese
démolir
Inglese
to dismantle
Spagnolo
derribar
Italiano
demolire,
diroccare
Tedesco
niederreißen.
sdorrobbài , vrb: idorrobbai* Definizione
pigare sa cosa angena, s'orrobba, a fortza, a furadura
Sinonimi e contrari
acrassare,
afufai,
arrapagnare,
arrapare 2,
aungrare,
furai,
inghitai,
irrobbare,
runtzinare,
torrobbai
Frasi
no tengu nudha, dèu, ni òru ni marengus, no tenint prus nudha mancu is santus: innòi sa crésia est istétia giai sdorrobbada ◊ cun ogus de disígiu sdorrobbamus imbirdieras
Traduzioni
Francese
voler,
dérober
Inglese
to rob
Spagnolo
robar
Italiano
derubare
Tedesco
ausraubern.
sduanài , vrb Definizione
bogare su bagàgliu o s'orrobba de duana, lassandhodha andhare apustis de su controllu
Sinonimi e contrari
sgabbellai
Traduzioni
Francese
dédouner
Inglese
to clear (through customs)
Spagnolo
pagar los impuestos de aduana
Italiano
sdoganare
Tedesco
verzollen.
sdúrri , vrb Definizione
fàere pagare o iscabbúllere unu dépidu / giogai a s. = giogare a dinare, ponendho sa posta
Sinonimi e contrari
coberai
Frasi
apu postu su dinai dèu, ma ndi dhu depu sdurri! ◊ non bollu chi gioghist a sdurri!
Traduzioni
Francese
faire payer une dette
Inglese
to collect
Spagnolo
cobrar
Italiano
riscuòtere
Tedesco
eintreiben.
sebeltàre , vrb: assebeltare,
sebertare,
sebestare Definizione
arrennèscere a bíere, a intèndhere, a cumprèndhere, mancari cun dificurtade
Sinonimi e contrari
allampare,
apubai,
iscerai,
semeschiare,
semodare
/
assabèschere,
assaborire
Frasi
so duas oras chirchendhe a mamma e no la seberto in logu ◊ de cudhu no ndhe sebestaiat mancu su fiagu ◊ est sebeltendhe sa trata de sa fera ◊ dàemi sos ortzales, chi no ndhe seberto de custa cosa goi minuda! ◊ a s'iscuru sas cosas no si podent bene sebeltare
2.
sa vida no at piús valore: paret chi no sebestet su chervedhu! ◊ a cantu ndhe sebertaia deo, unu fit de importu si ischiat a leare sa màchina ◊ mi che so sebertadu atesu, in su pessamentu
Etimo
ltn.
sequestrare
Traduzioni
Francese
apercevoir
Inglese
to perceive
Spagnolo
divisar
Italiano
scòrgere
Tedesco
erblicken,
bemerken.
secàre , vrb: segae,
segai,
segare Definizione
fàere a orrugos (de css. manera e cun css. aina, ma fintzes solu fàere tachedha), ispartzire in partes, pigare una parte de ccn. cosa istacandhodha cun ccn. aina o fintzes a tiradura; tènnere sa capacidade de segare, de si segare; isconciare un'acórdiu, bènnere mancu a un'acórdiu, a una manera de fàere
Sinonimi e contrari
arrogai,
chimentare,
filchinare,
istruncai,
ruciare,
stronciai,
trincare 1
Modi di dire
csn:
segare a minudu, a maduru, a dortu, dritu, ororu, in frimmu, in bóidu, a istratzadura, a pistadura, a tostadura, segai a sbiàsciu, a unga, a corrupetza; segare una cosa morimori = andhendhe e miminendhe, semper prus istrintu, prus fine fintzas a torrare zustu a s'oru; segai a cíncinu, a límpiu (o in truncu) = a ororu, cun segada pertzisa a paris; segare fenu = fartzare; segare laore = messare; segàresi unu mermu de sa carena = fai una segada, arrogai ccn. ossu; segàreche unu mermu = istacaindedhu; segare su crèschere a unu = fai mali a unu de no sighiri a crèsciri; segare su rispetu a unu = pigaidhu sentza de arrespetu, fuedhai mali; secare sa passéntzia = donai tanti istrobbu de fai pèrdiri sa passiéntzia; segai a curtzu, segai in mesu de… (andhendhe)= andhare a rugadura, fora de caminu pro fàghere innantis, colare in mesu de…; segai sa diferénsia = pònnere de acordu duos, chircare de fàghere torrare paris duas ideas o àteru in disacórdiu; segai su giaunu = faghindhe zeunu, manigare carchi cosa; segai su sonnu = ischidare a unu chentza chi apet drommidu su tantu chi li cheret; segai is casidhus = bogare su mele; segai sa conca (in suspu) = dare ifadu mannu; segai su coru = àere o dare dispiaghere mannu; segai in ccn. logu = andhare, essíreche in…; segare sa currente, segare s'abba a unu (a una domo)= pigaindedhu o istacai sa currenti, serrai s'àcua a manera chi no ndi tengat, chi no ndi potzat pigai; segaisí de (un'arereu, de una famíglia) = bènnere de…, èssere de un'arereu, de una famíglia
Frasi
segai nuxi, méndula, nuxedha ◊ so andhadu a mi che segare sos pilos ◊ beneico sas pretas chi at secatu babbu meu (P.Dui)◊ s'ampudhita ndi est arruta e si est segada ◊ si at segadu unu pódhighe tochendhe bidru a cantos ◊ in montes che sunt seghendhe sas àrbures ◊ su maistu de pannu segat s'arrobba po fai sa bestimenta ◊ est rutu e si at segadu s'anca
2.
custa est lepa chi no segat ◊ custus ferrus no segant: donamí is nous! ◊ sa pedra ferrina est mala a segare
3.
unu sero at isetau a babbu e li at secau a tundhu s'errore meu e de sa fiza ◊ fiat faendusí una barchitedha po ci segai in s'ocèanu ◊ iat acabussau e in s'àcua ci segàt coment'e unu pisci ◊ dego no bos apo mai secau su rispetu! ◊ si no pagas sa currente, ti che la segant ◊ custu leputzedhu no segat mancu s'abba ◊ labai de no arrui in sa trampa de nc'iscavuai sa língua nosta po su progressu: est una trampa chi si at segau su cresci! (A.Satta)◊ sa lepa mia segat chei su pensamentu ◊ naramí de innui si segat cussu piciocu e ti potzu donai informatzionis giustas!
Etimo
ltn.
secare
Traduzioni
Francese
couper,
casser,
rompre,
amputer
Inglese
to cut (off),
to amputate
Spagnolo
cortar,
romper
Italiano
tagliare,
recìdere,
amputare,
rómpere,
spezzare
Tedesco
schneiden,
abschneiden,
amputieren,
brechen,
durchbrechen.
sècere , vrb: sèciri,
sètzede,
sètzere,
setzi,
sètziri,
tzètzere Definizione
pònnere o istare cun is nàdigas postas (in terra, in cadira, a cuadhu o àteru) a manera chi sa carena no peset in is cambas; nau mescamente de cosa, pònnere a manera de istare prus bàscia e firma (aus. àere); calare o istare bene, a manera chi una cosa si adatat, o istat firma; nau de animale mascu, cobèrrere sa fémina; nau de cosa avolotada, pausare, su si pònnere de sa malesa in su fundhu / pps. sétzidu, sétziu
Sinonimi e contrari
cecire,
seciai,
sèdere*
/
zúchere
/
pasare
| ctr.
ficare,
istantargiai,
pesai
Modi di dire
csn:
sèciri a isperrancòscia, sètziri a s'imperrimperrada = a s'imperriotu, coment'e a cadhu, un'anca a un'ala e una a s'àtera de carchi cosa; sètziri in sa mesa = sere acurtzu a sa mesa pro manigare; setzi che ollu a petza = andhare bene meda, èssere própiu addatu; sètziri in callu (nadu de carchi cosa a ccn.)= cúrrere a cazu, cúrrere de culu, piàghere chentza unu motivu zustu, gai segundhu su meledu; sa festa de Secidindomu = de santu Seindomo (de no andhare a perunu logu)
Frasi
pighit sa cadira e setzassidha! ◊ unu tzertu amigu un'ègua teniat chi no dha setziat solus che issu e dèu ◊ su pitzinnu sétzilu in sa cradea! ◊ in sa cosa dividia s'àngelu si dhue secet ◊ beni a inolle e secedí!
2.
non c'est perda chi non setzat a muru ◊ dh'est sétziu che capedhu a tingiosu ◊ su bistiri mi setzit bèni ◊ setzit prus befa chi no frastimu
3.
su caboni at sétziu is pudhas
4.
s'àcua trulla boit lassada sètzi ◊ su binu tocat a dhu lassare sètzere chi no abbarret trudu
Cognomi e Proverbi
prb:
buconi pretziu, s'àngelu si dhoi setzit ◊ chini setzit cuadhu allenu ndi calat candu non bolit
Traduzioni
Francese
s'asseoir
Inglese
to sit
Spagnolo
sentarse
Italiano
sedére,
assìdersi
Tedesco
sitzen,
sich hinsetzen.
sechèrre , avb Definizione
segare s. = segai a oru a oru, a rasu, secherru secherru, serente
Sinonimi e contrari
serente
Traduzioni
Francese
au ras de
Inglese
close to
Spagnolo
rasante,
rasando
Italiano
rasènte
Tedesco
dicht.
secretài, secretàre , vrb: assecretae,
segretare Definizione
foedhare o nàrrere in segretu, unu segretu, a iscúsiu
Sinonimi e contrari
scasumai
Frasi
bos segreto custu chi mi est capitadu paritzos annos ◊ sos poetas chircant de nàrrere a sos àteros, guasi a bi lis segretare, sa grandhesa chi s'ómine costoit in su coro ◊ s'Àrdia cheret nàrrere libbertade de segretare a nois solu (P.Pillonca)◊ si filti cufidadu ti dia secretare su de su coro meu ◊ custu so segretendhe a tie ebbia, no ndhe nelzas mancu a mamma tua!
Traduzioni
Francese
confier
Inglese
to confide
Spagnolo
confiar
Italiano
confidare
Tedesco
anvertrauen.
secúndhe , prep: segundhu,
segundis,
sicundhe,
sicundhu,
sicunne,
sicunnu,
sincundhu Definizione
foedhu chi (a solu o cun sa prep. a) acumpàngiat unu númene o pronúmene po giare s'idea chi calecuna cosa est cunforma, adata, adatada a cussu: si podet nàrrere fintzes a solu po giare un'idea de diferente possibbilidade
Sinonimi e contrari
cuforma
Modi di dire
csn:
sicundhe mene, tene, isse = a pàrriri miu, tuu, suu; a sicundhe de… = segundhu su…; in sicundhe + nm. pl. chi inditat logu = in tzertos (nm.)… dhoi at (nm.) aundi…
Frasi
secundhe issu no si ndhe acatat un'àtera gai bella ◊ sicunnu ite faches fuitinne! ◊ segundhu tue mi pagas cun cosas de nudha!…◊ su telarzu faghet sonu divressu segunnu su chi tesset ◊ a sincundhu s'istampu su bobborrotzi ◊ a segundu de su daori si pigat sa mexina ◊ si bendit sa cosa a segundu de su tempus ◊ a segundis, est cosa de arriri o de timiri ◊ Cristos est torradu a biu segundhu sas Iscrituras ◊ sicundhu tene est gai
2.
podet andhare bene comente podet andhare male: segundhu! ◊ in sicundhe cussorjas andhat peri su focu ◊ gopai andàt a domu insoru po dhis aderetzai is pilus, dónnia tres cidas o una borta su mesi, segundu (B.Lobina)
Cognomi e Proverbi
prb:
segundhu su pastore sas belveghes
Etimo
ltn.
secundum
Traduzioni
Francese
selon
Inglese
in accordance with,
according to
Spagnolo
según
Italiano
secóndo
Tedesco
nach,
gemäß.
sèdere , vrb: sèere,
sèi,
sèiri,
sere Definizione
pònnere o istare cun is nàdigas postas (in terra, in cadira, a cuadhu, o àteru) a manera chi sa carena no peset in is cambas; nau de bestimentu, orrúere o calare bene bestiu, a manera chi una cosa si adatat, o chi istat firma; pigare e dominare coment'e animale / impr. sei!, seide!, sedite!; pps. sétidu, sétiu
Sinonimi e contrari
cecire,
sècere,
seciai
| ctr.
ficare,
istantargiai,
pesai
Frasi
cola e sedi ca negossiamus! ◊ inchi dhis bèngiat unu dabori chi no si potzant sèi! ◊ tèngiu unu bellu iscannu po mi sèi ◊ mi che seo a cadhu a s'àinu ◊ daghi cheres chi mi sea mi apo a sere ◊ in custa pedra mi seo ◊ torro a sèdere a pilu sa calabrina ◊ domo su cabadhedhu e gai mi lu poto sèdere ◊ ajaja si sediat su postale e che crompiat fintzas a Làconi
2.
chi no benint a papai, cussus piciochedhus, ita at a èssiri a trabballai, ca dhi seit! ◊ custa preda est una conca de cane: no seit de perunu betu
3.
a custos castigados si los seint e leant a trubbu comente cherent!
Cognomi e Proverbi
prb:
pro unu malu andhare menzus unu bonu sere
Etimo
ltn.
sedere
Traduzioni
Francese
s'asseoir
Inglese
to sit
Spagnolo
sentar
Italiano
sedére
Tedesco
sitzen.
segudài, segudàre , vrb Definizione
agatare, cassare, aciapare a unu faendho dannu, in farta, fuendhosiche, ma fintzes solu andhare aifatu, sodigare
Sinonimi e contrari
acometare,
aggreghestare,
assitiai,
cucai,
scolliri,
sejare,
sichire,
sodigai
Frasi
los ant segudados furendhe ◊ eite pro los segudare ponindhe fogu: si no bi ndh'at de los pistare chei s'azu!…◊ mi so sonniadu levendhe unu sirbone e mai lu podia segudare (P.Pisurzi)◊ si ti ségudo deo, faghindhe cussa faina, as a bídere chi buscas!
2.
sos duos compares si saludant e onzunu segudat peri su caminu sou ◊ chi ti ponit infatu cussu ti ndi ségudat
Etimo
ltn.
*secutare
Traduzioni
Francese
prendre en flagrant
Inglese
to catch (in the act),
to reach
Spagnolo
sorprender,
coger,
pillar
Italiano
sorprèndere,
raggiùngere,
cògliere in flagrante
Tedesco
überraschen,
nachkommen.
seguzàre , vrb: siguzare,
suguzare Definizione
mòvere, pesare, cumenciare a andhare, fàere mòvere, fàere pesare gente o bestiàmene, ischidare, fintzes fàere naschire sentidos o ideas; nau mescamente de pegus fémina, bènnere in more, cricare mascu / suguzàrendhe una cosa = bogaindhedha de ue est allogada, pònniri a tretu ca serbit o ca podit serbiri
Sinonimi e contrari
birbillare,
inciulai,
insuai,
tzuntzullare
/
ischidare,
pesare,
sciumbullai,
simudhire,
subuzare*,
sumbuzare
| ctr.
achedare
Frasi
sa terra pariat tremendhe che candho si suguzat su vulcanu ◊ eo siguzo chito onzi manzanu, in chirca de achipire ◊ su pastore est suguzendhe sa robba ◊ cussas nues chi ant forma de gigante, e si bident su sole suguzendhe, ista certu chi sunt assinetendhe una tempesta (P.Serra)◊ su pitzinnu fit drommidu ma apustis de duas oras at siguzadu
2.
cantas boltas sa terra chi apeuto in s'ànima suguzat sos ammentos!…◊ sas campanas a repicu mi sunt suguzendhe fiotos de ammentos ◊ est chin s'aficu chi torret su beranu a suguzare ancora isperas noas (G.A.Salis)
3.
a sa sue, si suguzat, li cheret betadu su berre ◊ sa sue est suguzada e no faghet a la bochire como
4.
ndhe cheret suguzada sa frullana ca su fenu est de messare
Traduzioni
Francese
réveiller,
mouvementer
Inglese
to awake,
to enliven
Spagnolo
despertar,
animar
Italiano
destare,
risvegliare,
movimentare
Tedesco
aufwecken,
wieder erwecken,
bewegen.
seína , nf, nm: esina,
sesina,
sisina,
sisinu Definizione
cosa de pagu valore, su mesu de unu sodhu, chimbe centésimos de su francu sardu: si narat solu in su sensu de dinare pagu
Sinonimi e contrari
isina
Frasi
finas candho ses totu tramudadu no bales bator petzos de sesina! ◊ li dao sos pagos sisinos chi tenzo, bastet chi mi che let su pitzinnu
Etimo
itl.
sesino
Traduzioni
Francese
chose de quatre sous
Inglese
half soldo,
next to nothing
Spagnolo
chuchería,
de tres al cuarto
Italiano
mèzzo sòldo
Tedesco
von geringem Wert.