Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

sdalài , vrb: idalai* Definitzione segare o ispuntare s'ala, is alas, fèrrere a s'ala o, foedhandho de matas, segare naes de partes de fora, atesu de su truncu; nau de gente, immarrire meda, pònnere o tènnere calecunu dolore chi no lassat camminare o trebballare, istrupiare male Sinònimos e contràrios iderrigari Frases apu sdalau sa mata e fortzis dhi at fatu mali 2. seu sdalau: no nci dha fatzu prus a mi movi de s'istanchesa! Tradutziones Frantzesu couper, rogner les ailes Ingresu to clip Ispagnolu alicortar Italianu tarpare Tedescu stutzen, beschneiden.

sdarrasciài , vrb: idarrasciai, sderrasciai Definitzione ispudare sdarràsciu, bogare malesa de is bruncos cun su tussi; fàere sa boghe coment'e arrasigandho su gúturu, coment'e singiale de cosa chi si bolet nàrrere Sinònimos e contràrios arruspire, carraschiare, iscarraschiare*, iscupiri, ispudai, sacajare 1, sercai, taraxiai 2. candu sdarràsciu, tui boga sa safata de is amaretus e su licori! Tradutziones Frantzesu graillonner Ingresu to spit Ispagnolu gargajear, desflemar Italianu scaracchiare, scatarrare Tedescu Schleim auswerfen.

sdepidài , vrb: irdepidare* Definitzione chitire, pagare o torrare su dépidu Sinònimos e contràrios ischitare | ctr. indepidai Tradutziones Frantzesu s'acquitter Ingresu to pay off one's debts, to reciprocate Ispagnolu desempeñar Italianu sdebitarsi Tedescu Schulden tilgen.

sderrexinài , vrb Definitzione bogare de is arraighinas, tirare de fundhu Sinònimos e contràrios idarrexinai*, iddarraighinare, irradichinare, ispiconare, scotzedhai Tradutziones Frantzesu extirper Ingresu to extirpate Ispagnolu extirpar Italianu estirpare Tedescu ausreißen.

sderriài , vrb Definitzione fàere érriu, segare is figighedhos, is pigionatzos a tropu a su gureu o àteras erbas de ortu, tirare prantones o àteru a illascadura po prantare; in annadas malas, foedhandho de bestiàmene, bochíere su fedu piticu po no ndhe pèrdere su madriedu puru Sinònimos e contràrios arrairi, iderriai*, illascare, immamare, scatzedhai / erriai, istellare, zerriai Tradutziones Frantzesu éclaircir (agr.) Ingresu to prune Ispagnolu enralecer Italianu diradare Tedescu lichten.

sderrinài , vrb: isterrinai*, sterrinai, stirrinai Definitzione betare a terra, crocare in terra, su si pònnere crocaos Sinònimos e contràrios imbrossinare, istèrrere, isterricorjare, isterrighinare, sterrionai, stragai Frases candu ti ses puntu ses acabbau sderrinau in d-unu letu Tradutziones Frantzesu terrasser, abattre, s'étendre Ingresu to knock down, to lay (down), to lie down Ispagnolu derribar, tumbar Italianu atterrare, abbàttere, stèndere a tèrra, stèndersi Tedescu niederwerfen, niederschlagen, sich hinlegen.

sderrocài , vrb: idorrocai*, sdorrocai Definitzione betare o orrúere a terra a isconciadura, nau mescamente de fràigos o cosas mannas; rfl. betare de is orrocas Sinònimos e contràrios derrocai, destrui, irfàchere, isciarrocai, isconciare, isciusciai, torrocai / imbolai Frases su terremotu ndi at sderrocau una citadi 2. mellus cuadhu chi mi portit chi no cuadhu chi mi sderrochit ◊ nci dhu sdorrocu su bassinu a conca, chi mi nd'iscidat su pipiu! Tradutziones Frantzesu démolir Ingresu to dismantle Ispagnolu derribar Italianu demolire, diroccare Tedescu niederreißen.

sdorrobbài , vrb: idorrobbai* Definitzione pigare sa cosa angena, s'orrobba, a fortza, a furadura Sinònimos e contràrios acrassare, afufai, arrapagnare, arrapare 2, aungrare, furai, inghitai, irrobbare, runtzinare, torrobbai Frases no tengu nudha, dèu, ni òru ni marengus, no tenint prus nudha mancu is santus: innòi sa crésia est istétia giai sdorrobbada ◊ cun ogus de disígiu sdorrobbamus imbirdieras Tradutziones Frantzesu voler, dérober Ingresu to rob Ispagnolu robar Italianu derubare Tedescu ausraubern.

sduanài , vrb Definitzione bogare su bagàgliu o s'orrobba de duana, lassandhodha andhare apustis de su controllu Sinònimos e contràrios sgabbellai Tradutziones Frantzesu dédouner Ingresu to clear (through customs) Ispagnolu pagar los impuestos de aduana Italianu sdoganare Tedescu verzollen.

sdúrri , vrb Definitzione fàere pagare o iscabbúllere unu dépidu / giogai a s. = giogare a dinare, ponendho sa posta Sinònimos e contràrios coberai Frases apu postu su dinai dèu, ma ndi dhu depu sdurri! ◊ non bollu chi gioghist a sdurri! Tradutziones Frantzesu faire payer une dette Ingresu to collect Ispagnolu cobrar Italianu riscuòtere Tedescu eintreiben.

sebeltàre , vrb: assebeltare, sebertare, sebestare Definitzione arrennèscere a bíere, a intèndhere, a cumprèndhere, mancari cun dificurtade Sinònimos e contràrios allampare, apubai, iscerai, semeschiare, semodare / assabèschere, assaborire Frases so duas oras chirchendhe a mamma e no la seberto in logu ◊ de cudhu no ndhe sebestaiat mancu su fiagu ◊ est sebeltendhe sa trata de sa fera ◊ dàemi sos ortzales, chi no ndhe seberto de custa cosa goi minuda! ◊ a s'iscuru sas cosas no si podent bene sebeltare 2. sa vida no at piús valore: paret chi no sebestet su chervedhu! ◊ a cantu ndhe sebertaia deo, unu fit de importu si ischiat a leare sa màchina ◊ mi che so sebertadu atesu, in su pessamentu Ètimu ltn. sequestrare Tradutziones Frantzesu apercevoir Ingresu to perceive Ispagnolu divisar Italianu scòrgere Tedescu erblicken, bemerken.

secàre , vrb: segae, segai, segare Definitzione fàere a orrugos (de css. manera e cun css. aina, ma fintzes solu fàere tachedha), ispartzire in partes, pigare una parte de ccn. cosa istacandhodha cun ccn. aina o fintzes a tiradura; tènnere sa capacidade de segare, de si segare; isconciare un'acórdiu, bènnere mancu a un'acórdiu, a una manera de fàere Sinònimos e contràrios arrogai, chimentare, filchinare, istruncai, ruciare, stronciai, trincare 1 Maneras de nàrrere csn: segare a minudu, a maduru, a dortu, dritu, ororu, in frimmu, in bóidu, a istratzadura, a pistadura, a tostadura, segai a sbiàsciu, a unga, a corrupetza; segare una cosa morimori = andhendhe e miminendhe, semper prus istrintu, prus fine fintzas a torrare zustu a s'oru; segai a cíncinu, a límpiu (o in truncu) = a ororu, cun segada pertzisa a paris; segare fenu = fartzare; segare laore = messare; segàresi unu mermu de sa carena = fai una segada, arrogai ccn. ossu; segàreche unu mermu = istacaindedhu; segare su crèschere a unu = fai mali a unu de no sighiri a crèsciri; segare su rispetu a unu = pigaidhu sentza de arrespetu, fuedhai mali; secare sa passéntzia = donai tanti istrobbu de fai pèrdiri sa passiéntzia; segai a curtzu, segai in mesu de… (andhendhe)= andhare a rugadura, fora de caminu pro fàghere innantis, colare in mesu de…; segai sa diferénsia = pònnere de acordu duos, chircare de fàghere torrare paris duas ideas o àteru in disacórdiu; segai su giaunu = faghindhe zeunu, manigare carchi cosa; segai su sonnu = ischidare a unu chentza chi apet drommidu su tantu chi li cheret; segai is casidhus = bogare su mele; segai sa conca (in suspu) = dare ifadu mannu; segai su coru = àere o dare dispiaghere mannu; segai in ccn. logu = andhare, essíreche in…; segare sa currente, segare s'abba a unu (a una domo)= pigaindedhu o istacai sa currenti, serrai s'àcua a manera chi no ndi tengat, chi no ndi potzat pigai; segaisí de (un'arereu, de una famíglia) = bènnere de…, èssere de un'arereu, de una famíglia Frases segai nuxi, méndula, nuxedha ◊ so andhadu a mi che segare sos pilos ◊ beneico sas pretas chi at secatu babbu meu (P.Dui)◊ s'ampudhita ndi est arruta e si est segada ◊ si at segadu unu pódhighe tochendhe bidru a cantos ◊ in montes che sunt seghendhe sas àrbures ◊ su maistu de pannu segat s'arrobba po fai sa bestimenta ◊ est rutu e si at segadu s'anca 2. custa est lepa chi no segat ◊ custus ferrus no segant: donamí is nous! ◊ sa pedra ferrina est mala a segare 3. unu sero at isetau a babbu e li at secau a tundhu s'errore meu e de sa fiza ◊ fiat faendusí una barchitedha po ci segai in s'ocèanu ◊ iat acabussau e in s'àcua ci segàt coment'e unu pisci ◊ dego no bos apo mai secau su rispetu! ◊ si no pagas sa currente, ti che la segant ◊ custu leputzedhu no segat mancu s'abba ◊ labai de no arrui in sa trampa de nc'iscavuai sa língua nosta po su progressu: est una trampa chi si at segau su cresci! (A.Satta)◊ sa lepa mia segat chei su pensamentu ◊ naramí de innui si segat cussu piciocu e ti potzu donai informatzionis giustas! Ètimu ltn. secare Tradutziones Frantzesu couper, casser, rompre, amputer Ingresu to cut (off), to amputate Ispagnolu cortar, romper Italianu tagliare, recìdere, amputare, rómpere, spezzare Tedescu schneiden, abschneiden, amputieren, brechen, durchbrechen.

sècere , vrb: sèciri, sètzede, sètzere, setzi, sètziri, tzètzere Definitzione pònnere o istare cun is nàdigas postas (in terra, in cadira, a cuadhu o àteru) a manera chi sa carena no peset in is cambas; nau mescamente de cosa, pònnere a manera de istare prus bàscia e firma (aus. àere); calare o istare bene, a manera chi una cosa si adatat, o istat firma; nau de animale mascu, cobèrrere sa fémina; nau de cosa avolotada, pausare, su si pònnere de sa malesa in su fundhu / pps. sétzidu, sétziu Sinònimos e contràrios cecire, seciai, sèdere* / zúchere / pasare | ctr. ficare, istantargiai, pesai Maneras de nàrrere csn: sèciri a isperrancòscia, sètziri a s'imperrimperrada = a s'imperriotu, coment'e a cadhu, un'anca a un'ala e una a s'àtera de carchi cosa; sètziri in sa mesa = sere acurtzu a sa mesa pro manigare; setzi che ollu a petza = andhare bene meda, èssere própiu addatu; sètziri in callu (nadu de carchi cosa a ccn.)= cúrrere a cazu, cúrrere de culu, piàghere chentza unu motivu zustu, gai segundhu su meledu; sa festa de Secidindomu = de santu Seindomo (de no andhare a perunu logu) Frases pighit sa cadira e setzassidha! ◊ unu tzertu amigu un'ègua teniat chi no dha setziat solus che issu e dèu ◊ su pitzinnu sétzilu in sa cradea! ◊ in sa cosa dividia s'àngelu si dhue secet ◊ beni a inolle e secedí! 2. non c'est perda chi non setzat a muru ◊ dh'est sétziu che capedhu a tingiosu ◊ su bistiri mi setzit bèni ◊ setzit prus befa chi no frastimu 3. su caboni at sétziu is pudhas 4. s'àcua trulla boit lassada sètzi ◊ su binu tocat a dhu lassare sètzere chi no abbarret trudu Sambenados e Provèrbios prb: buconi pretziu, s'àngelu si dhoi setzit ◊ chini setzit cuadhu allenu ndi calat candu non bolit Tradutziones Frantzesu s'asseoir Ingresu to sit Ispagnolu sentarse Italianu sedére, assìdersi Tedescu sitzen, sich hinsetzen.

sechèrre , avb Definitzione segare s. = segai a oru a oru, a rasu, secherru secherru, serente Sinònimos e contràrios serente Tradutziones Frantzesu au ras de Ingresu close to Ispagnolu rasante, rasando Italianu rasènte Tedescu dicht.

secretài, secretàre , vrb: assecretae, segretare Definitzione foedhare o nàrrere in segretu, unu segretu, a iscúsiu Sinònimos e contràrios scasumai Frases bos segreto custu chi mi est capitadu paritzos annos ◊ sos poetas chircant de nàrrere a sos àteros, guasi a bi lis segretare, sa grandhesa chi s'ómine costoit in su coro ◊ s'Àrdia cheret nàrrere libbertade de segretare a nois solu (P.Pillonca)◊ si filti cufidadu ti dia secretare su de su coro meu ◊ custu so segretendhe a tie ebbia, no ndhe nelzas mancu a mamma tua! Tradutziones Frantzesu confier Ingresu to confide Ispagnolu confiar Italianu confidare Tedescu anvertrauen.

secúndhe , prep: segundhu, segundis, sicundhe, sicundhu, sicunne, sicunnu, sincundhu Definitzione foedhu chi (a solu o cun sa prep. a) acumpàngiat unu númene o pronúmene po giare s'idea chi calecuna cosa est cunforma, adata, adatada a cussu: si podet nàrrere fintzes a solu po giare un'idea de diferente possibbilidade Sinònimos e contràrios cuforma Maneras de nàrrere csn: sicundhe mene, tene, isse = a pàrriri miu, tuu, suu; a sicundhe de… = segundhu su…; in sicundhe + nm. pl. chi inditat logu = in tzertos (nm.)… dhoi at (nm.) aundi… Frases secundhe issu no si ndhe acatat un'àtera gai bella ◊ sicunnu ite faches fuitinne! ◊ segundhu tue mi pagas cun cosas de nudha!…◊ su telarzu faghet sonu divressu segunnu su chi tesset ◊ a sincundhu s'istampu su bobborrotzi ◊ a segundu de su daori si pigat sa mexina ◊ si bendit sa cosa a segundu de su tempus ◊ a segundis, est cosa de arriri o de timiri ◊ Cristos est torradu a biu segundhu sas Iscrituras ◊ sicundhu tene est gai 2. podet andhare bene comente podet andhare male: segundhu! ◊ in sicundhe cussorjas andhat peri su focu ◊ gopai andàt a domu insoru po dhis aderetzai is pilus, dónnia tres cidas o una borta su mesi, segundu (B.Lobina) Sambenados e Provèrbios prb: segundhu su pastore sas belveghes Ètimu ltn. secundum Tradutziones Frantzesu selon Ingresu in accordance with, according to Ispagnolu según Italianu secóndo Tedescu nach, gemäß.

sèdere , vrb: sèere, sèi, sèiri, sere Definitzione pònnere o istare cun is nàdigas postas (in terra, in cadira, a cuadhu, o àteru) a manera chi sa carena no peset in is cambas; nau de bestimentu, orrúere o calare bene bestiu, a manera chi una cosa si adatat, o chi istat firma; pigare e dominare coment'e animale / impr. sei!, seide!, sedite!; pps. sétidu, sétiu Sinònimos e contràrios cecire, sècere, seciai | ctr. ficare, istantargiai, pesai Frases cola e sedi ca negossiamus! ◊ inchi dhis bèngiat unu dabori chi no si potzant sèi! ◊ tèngiu unu bellu iscannu po mi sèi ◊ mi che seo a cadhu a s'àinu ◊ daghi cheres chi mi sea mi apo a sere ◊ in custa pedra mi seo ◊ torro a sèdere a pilu sa calabrina ◊ domo su cabadhedhu e gai mi lu poto sèdere ◊ ajaja si sediat su postale e che crompiat fintzas a Làconi 2. chi no benint a papai, cussus piciochedhus, ita at a èssiri a trabballai, ca dhi seit! ◊ custa preda est una conca de cane: no seit de perunu betu 3. a custos castigados si los seint e leant a trubbu comente cherent! Sambenados e Provèrbios prb: pro unu malu andhare menzus unu bonu sere Ètimu ltn. sedere Tradutziones Frantzesu s'asseoir Ingresu to sit Ispagnolu sentar Italianu sedére Tedescu sitzen.

segudài, segudàre , vrb Definitzione agatare, cassare, aciapare a unu faendho dannu, in farta, fuendhosiche, ma fintzes solu andhare aifatu, sodigare Sinònimos e contràrios acometare, aggreghestare, assitiai, cucai, scolliri, sejare, sichire, sodigai Frases los ant segudados furendhe ◊ eite pro los segudare ponindhe fogu: si no bi ndh'at de los pistare chei s'azu!…◊ mi so sonniadu levendhe unu sirbone e mai lu podia segudare (P.Pisurzi)◊ si ti ségudo deo, faghindhe cussa faina, as a bídere chi buscas! 2. sos duos compares si saludant e onzunu segudat peri su caminu sou ◊ chi ti ponit infatu cussu ti ndi ségudat Ètimu ltn. *secutare Tradutziones Frantzesu prendre en flagrant Ingresu to catch (in the act), to reach Ispagnolu sorprender, coger, pillar Italianu sorprèndere, raggiùngere, cògliere in flagrante Tedescu überraschen, nachkommen.

seguzàre , vrb: siguzare, suguzare Definitzione mòvere, pesare, cumenciare a andhare, fàere mòvere, fàere pesare gente o bestiàmene, ischidare, fintzes fàere naschire sentidos o ideas; nau mescamente de pegus fémina, bènnere in more, cricare mascu / suguzàrendhe una cosa = bogaindhedha de ue est allogada, pònniri a tretu ca serbit o ca podit serbiri Sinònimos e contràrios birbillare, inciulai, insuai, tzuntzullare / ischidare, pesare, sciumbullai, simudhire, subuzare*, sumbuzare | ctr. achedare Frases sa terra pariat tremendhe che candho si suguzat su vulcanu ◊ eo siguzo chito onzi manzanu, in chirca de achipire ◊ su pastore est suguzendhe sa robba ◊ cussas nues chi ant forma de gigante, e si bident su sole suguzendhe, ista certu chi sunt assinetendhe una tempesta (P.Serra)◊ su pitzinnu fit drommidu ma apustis de duas oras at siguzadu 2. cantas boltas sa terra chi apeuto in s'ànima suguzat sos ammentos!…◊ sas campanas a repicu mi sunt suguzendhe fiotos de ammentos ◊ est chin s'aficu chi torret su beranu a suguzare ancora isperas noas (G.A.Salis) 3. a sa sue, si suguzat, li cheret betadu su berre ◊ sa sue est suguzada e no faghet a la bochire como 4. ndhe cheret suguzada sa frullana ca su fenu est de messare Tradutziones Frantzesu réveiller, mouvementer Ingresu to awake, to enliven Ispagnolu despertar, animar Italianu destare, risvegliare, movimentare Tedescu aufwecken, wieder erwecken, bewegen.

seína , nf, nm: esina, sesina, sisina, sisinu Definitzione cosa de pagu valore, su mesu de unu sodhu, chimbe centésimos de su francu sardu: si narat solu in su sensu de dinare pagu Sinònimos e contràrios isina Frases finas candho ses totu tramudadu no bales bator petzos de sesina! ◊ li dao sos pagos sisinos chi tenzo, bastet chi mi che let su pitzinnu Ètimu itl. sesino Tradutziones Frantzesu chose de quatre sous Ingresu half soldo, next to nothing Ispagnolu chuchería, de tres al cuarto Italianu mèzzo sòldo Tedescu von geringem Wert.

«« Torra a chircare