sejàre , vrb Definitzione
agatare, mescamente portare a ogu e agatare faendho dannu o male
Sinònimos e contràrios
acometare,
aggreghestare,
assitiai,
segudare,
sichire,
sodigai
/
acatare,
inseae
Frases
su bandhiu l'ant sejau iscorjandhe un'ochisorju ◊ aiat irballau no ca aiat furau ma ca si fit fatu sejare ◊ no amus acatau a nemos e mancu trata amus sejau ◊ e chirca chirca, lu sejat chin sa gama in d-unu campu de irbutu
2.
in butzaca no fipo reséssitu a sejare s'iscatuledha de sos luminos ◊ nessune est reséssitu a sichire su funnu de sa miniera, mancu sa via chi aiant ligatu unu contone a totu sos cànnaos e sas socas sejatas in bidha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
suivre,
talloner,
surprendre
Ingresu
to catch,
to shadow
Ispagnolu
seguir,
pillar
Italianu
pedinare,
sorprèndere
Tedescu
beschatten,
überraschen.
selvàre , vrb: serbare,
servare,
sevare Definitzione
abbaidare, castiare averguandho ccn. cosa, abbaidare bene, cun atentzione, a manera de bíere totu de una cosa e pruschetotu su chi si cricat; arrispetare unu cumandamentu, una lei
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
aorutai,
obretare castiai,
osselvare
/
arraspetai
Frases
no mi est bastadu a pigare donzi tantu a unu pitu pro selvare totu ◊ Zuannedhu servat s'ammàniu de cudha lodhinosa e totu ascamadu dat una iscuidada a Lussurzu ◊ nois l'amus serbatu dae allargu ◊ in s'acucadolzu niunu lu podiat bídere e isse podiat sevare totu su campu ◊ ti apo sevadu in s'aficu de un'abboju!
2.
serbatilu che cussitzu vonu!
Ètimu
ltn.
servare
Tradutziones
Frantzesu
observer,
surveiller
Ingresu
to observe,
to spy,
to watch (over)
Ispagnolu
observar,
espiar
Italianu
osservare,
spiare,
sorvegliare
Tedescu
beobachten,
spionieren,
überwachen.
selvíre , vrb: serbie,
serbire,
serbiri,
servire,
serviri Definitzione
fàere faina po atèndhere a un'àteru, fàere su tzeracu; èssere de agiudu, bonu a calecuna cosa; cricare comente faet s'abe de frore in frore
Sinònimos e contràrios
abbisongiai,
bàlere
Maneras de nàrrere
csn:
serbiridhu, su maistu! = manera de saludare cun rispetu; servire a unu a pensamentu, cun su pensamentu = bene meda, chirchendhe de ndhe cumprèndhere cun antibitzu ite cheret; pagu papare e pagu serbire! = chie papat pagu serbit/trebballat pagu, si bolis chi serba meda pagamí de prus
Frases
cussas funt bidhajas chi ant agatau de serbiri in Castedhu ◊ mi cumandhat e lu serbo: su chi cheret li faco! ◊ iscuru a nois, postas a servire cun ómines continu inghiriendhe e padronas de tantas calidades! ◊ iscuru a chie no si podet servire de manu sua! ◊ serbit de abberu a faedhare de sas cosas nostras in limbazu anzenu solu ca est cussu su chi amus istudiadu? ◊ cussus piciocus serbint che ténnicus, che dotoris
2.
de candho at zutu su bratzu segadu no ndhe serbit prus a nudha ◊ cuss'isterzu est totu istampadu e no ndhe serbit prus ◊ su dinari malu no serbit a nudha ◊ piga su dinai chi ti podit serbiri ◊ sa essa in sardu serbit a fàere su plurale de númenes e agetivos
Tradutziones
Frantzesu
servir
Ingresu
to serve
Ispagnolu
trabajar,
servir
Italianu
servire
Tedescu
dienen.
semenài , vrb: semenare,
seminai Definitzione
betare o pònnere, ispainare su sèmene; betare cosa a semenadura, ispainada de artu a ispergiadura, ispainare calecuna cosa a meda e in logu meda / semenare a… (trigu, orzu, fae, e gai) = pònnere una terra a…; semenare a lascu o a rau, a carcu (a nènnere), a ispàniu, a surcu, a tuledha
Sinònimos e contràrios
semingiai
Frases
is fígios de is massajos agiudant su babbu a semenare su trigu, a dhu marrare, a dh'illimpiare, messare e treulare ◊ essiant a semenare in bedustu o arbatu ◊ unu messaju fut andau a seminai e una parti de su sèmini fut arruta in logu perdosu ◊ si cuntentàt de seminai isceti cudhu tanti chi dhis abbisongiàt po sa provista
2.
una nue de malas aes est semenendhe morte e treghentu ◊ sa Luna gioghendhe cun sas nues pianu pianu sèmenat lughe in sas coperturas
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie sèmenat bodhit ◊ chie no sèmenat no isetet!
Ètimu
ltn.
seminare
Tradutziones
Frantzesu
semer
Ingresu
to sow
Ispagnolu
sembrar
Italianu
seminare
Tedescu
säen.
semeschiàre , vrb Definitzione
arrennèscere a bíere o connòschere fintzes de atesu, in mesu de àtera cosa
Sinònimos e contràrios
allampare,
assebeltare,
iscerai
Frases
suta de una fasche de sida, fozisina e cherchizu, si semeschiaiat unu pitu de zancheta
Tradutziones
Frantzesu
entrevoir
Ingresu
to glimpse
Ispagnolu
vislumbrar
Italianu
intravedére
Tedescu
erblicken.
semodàre , vrb Definitzione
bíere, arrennèscere a bíere, a distínghere ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
abbigiare,
allampare,
assebeltare,
bídere,
distínghere,
pàrrere
Frases
su chi no apo nau in cust'istérria l'at a semodare a sa sola chie at a lèghere ◊ cussa cosa si li semodat pacu pacu
Tradutziones
Frantzesu
remarquer
Ingresu
to notice
Ispagnolu
notar
Italianu
notare
Tedescu
bemerken.
sensàe, sensài , vrb: cessai,
sensare,
sentzai,
sentzare,
sentzari,
sessare,
sunsai,
tzessare Definitzione
finire, firmare, acabbare de fàere una cosa
Sinònimos e contràrios
acabbae,
ildíghere,
tzelare
| ctr.
sichire
Frases
custu bentu paret chi no sesset! ◊ is bentus iant sentzau ◊ guai si senso de isperare! ◊ tocat a fai sensai is fogos in su sartu! ◊ su babbu e is fradis no ant mai sentzau de dha circai ◊ sessae sos supedhos, no est ora de prànghere! ◊ sos soldados senseint de isparare ◊ pariat sessendhe de pròere e bido chi nono! ◊ che a su matzone, fin'a mòrrere no sensas de furare! ◊ fut proendho proendho e no sensàt nudha nudha! ◊ issu no sentzat mai de murrungiari! ◊ su sonetu iat sunsau su sonu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
cesser
Ingresu
to cease
Ispagnolu
cesar,
dejar
Italianu
cessare,
sméttere,
desístere
Tedescu
aufhören.
sentíre, sentíri , vrb: sentzire Definitzione
su si sapire o provare unu dolore o calecuna cosa chi dispraxet aintru de sa carena chentza ischire cun precisione inue (ma fintzes de comente sa fémina príngia si sapit de s'illibbertare); provare in s'ànimu dispraxere, tristura, làstima o dolu po ccn. o calecuna cosa andhada male, de malu; bastare s'ànimu, èssere animosos / sentire cosa a unu = tènnere calecuna cosa contras a unu
Sinònimos e contràrios
dispiàghere
/
lastimai
Frases
e candho si est sentida muzere tua? ◊ passat una cira e dèu non mi seu sentira de nudha: torrat sa levarora po mi visitai e nascit su pipiu! ◊ cussa berbeghe est sentida: oe o cras anzat ◊ naro sas cosas comente las sento ◊ custos no sentint ne birgonza e ne dannu ◊ ògios bellos, nàdemi ite sentides cun megus! ◊ chie at sàmbene caldu no si ndhe sentit de sas temporadas ◊ est rutu e si sentit ancora de sa ruta ◊ comente ti sentis, como? ◊ at leadu una cadha mala, si est sentidu fintzas male ◊ sa dí chi si est sentiu no at papau nudha de dhu fai mali ◊ iat incumentzau a tenni pauria e a si sentiri ◊ issu si fiat sentziu de bronchite
2.
sento, Sardigna, cudha voluntade de gherrare sufrindhe pro sa tua libbertade (A.Casula)◊ sento chi a bois so lassendhe sentza amparu ◊ no cretast chi bivu in axiu: sentu solu a èssiri istau che pipiu, cun tui! ◊ so sentindhe chi si la murghent puru sa crabita chi mi che ant furadu! ◊ lu sunt sentendhe prus a mortu chi no a biu ◊ sento sos chi sunt in pena pro cudhos chi no sunt torrados ◊ issa no at sentitu su bene pérdiu ◊ sentius zòvanos e betzos, candho morint!◊ la sento s'assione mala chi mi as fatu e sos malos faedhos chi ti apo intesu!
3.
si mi sentis cosa, naramilu in cara! ◊ proite no m'iscries: mi sentis carchi mancàntzia? ◊ si sentis alguna cosa, filla, perdona! (L.Matta)
4.
no mi la sento a fàghere totu cussu caminu
Tradutziones
Frantzesu
éprouver,
regretter,
plaindre
Ingresu
to feel,
to be sorry (for)
Ispagnolu
sentir
Italianu
sentire,
dolérsi,
compiàngere
Tedescu
fühlen,
bedauern,
beweinen.
seríre , vrb: sirire Definitzione
nau de is sèmenes, bogare sa tzeurra, su sirione cumenciandho a naschire, fàere su síriu o cima
Sinònimos e contràrios
inceurrare,
sirionare,
tidhire,
tzirriotire
Frases
custa cosa sirit e frorit, si l'abbas
Ètimu
ltn.
serere
Tradutziones
Frantzesu
taller
Ingresu
to germinate
Ispagnolu
entallecer
Italianu
tallire
Tedescu
keimen,
sprossen.
serrài , vrb: serrare Definitzione
fàere su serru a unu logu, pònnere ccn. cosa (es. muru, cresura, arretza) a inghíriu, in làcana, a manera de no pòdere passare totus deasi a brétiu o chentza dificurtade; pònnere o acostire is aperturas (gennas, fentanas) o fintzes àteru (es. grifone, ogu, manu) a manera de tupare e no lassare passare cosa; nau de persona, foedhare pagu cun àtera gente, abbarrare citios, no arrespòndhere; nau de ccn. cosa (es. ainas), acostire is partes prus atesu
Sinònimos e contràrios
abbucare,
cugnare,
tancai
| ctr.
abbèrrere
Maneras de nàrrere
csn:
serrai a muru, a cresura, a crae, a rècia; serrai is ogus = abassiare sas pibiristas de no bídere, mòrrere, o fintzas no chèrrere abbaidare pro no bídere carchi cosa; serrai ogu = drommire; serrai sa buca a unu = fàgherelu callare, rispòndhere de mala manera o cun frimmesa de lu fàghere istare mudu; serrai a ínturu = ifriscare, pònnere intro e serrare totu de no ndh'essire; serrare a ccn. fora = serrai sa porta a manera chi abarrit foras, chi no potzat intrai; serrai sa chistioni, sa gara, una poesia = agabbare, agabbare de ndhe faedhare, leare una detzisione; serrare s'abba = serrai su grifoni, serrai is tubbus chi portant s'àcua; serrare s'iscola = no fàghere iscola, frimmare sas lessiones; serrare/-ai sa domo/-u = serrare sas abberturas e mescamente sas zannas a crae; serrare sa zanna in murros a unu = fàgherelu istare fora sendhe chi cheret intrare; serrare su líbberu, su cuadernu = pònnerelu, lassàrelu de no fàghere a lèzere o a iscríere sas pàzines; serrare sa lughe, sa televisione, s'aràdio = istudai
Frases
candho essis de domo, serra totu! ◊ est arribbada a mi serrai s’enna in faci, cussa schiva! ◊ amus serradu sas iscras pro las bardare de su bestiàmine ◊ sa cóciula, chi ndi dha piscas, si serrat ◊ sa linna de un'abbertura in zerru si serrat ca si ufrat cun s'umidore
2.
órdine de su síndhigu: si avertet sa populatzione chi a sas duas si serrat s'abba ◊ candho serro sos ogros faghide comente cherides, ma fintzas chi campo so mere deo! ◊ est un'iscola chi abberit una die pertzisa e serrat sa tale àtera e no sa die apustis ◊ is fogus funt malus a istudai, ca is autoridadis serrant is ogus a pitzus de is intzimias
Tradutziones
Frantzesu
fermer
Ingresu
to close (en),
to bar
Ispagnolu
cerrar
Italianu
chiùdere
Tedescu
schließen.
serrài 1 , vrb: serrare 1 Definitzione
segare (linna, linnàmene) a serra / su cadhu de serrare = cuadhu de linna inue pònnere su truncu de bogare a tàulas a serrone
Sinònimos e contràrios
cepai,
secare
Frases
ant fatu sa linna: ant serrau àrvures dae fundhu ◊ custu pitzinnu si ponet a serrare màrmuru… ma no ndh'ischiat a serrare màrmuru!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
scier
Ingresu
to saw
Ispagnolu
serrar
Italianu
segare
Tedescu
sägen.
serretzài , vrb Definitzione
tènnere reguardu, arrispetu po s'àteru
Sinònimos e contràrios
acatai 1,
arraspetai,
baritare,
remirai
Frases
própriu custa est s'arrocaléntzia insoru, poita non serretzat is cosas de cumprendi (I.Lecca)
Tradutziones
Frantzesu
respecter
Ingresu
to respect
Ispagnolu
respetar
Italianu
aver riguardo,
rispettare
Tedescu
Rücksicht nehmen,
respektieren.
sestài, sestàre , vrb Definitzione
dissignare, marcare e segare cosa segundhu una misura, una forma, nau mescamente de su chi faent is maistos de pannu a s'orrobba faendho bestimentu; pentzare e precisare un'idea, calecuna cosa de fàere, calecuna cosa a manera de arresurtare cunforma a una bisura
Sinònimos e contràrios
festare,
tallai
/
secare
Maneras de nàrrere
csn:
sestare su pane: segare a cantos dae su cumassu su tantu zustu pro bi essire unu pane; sestare sa tula = sinnalare su tantu (in largúria) de arare in sa die; rúghere che sestatu = (nadu de carchi cosa chi si addatat bene a un'àtera), andai bèni meda; sestare in mannu = pentzai a cosas mannas, fai contus mannus, fai cosas mannas; sestare sos àbbidos a dossu a unu = critigare
Frases
su sartu sestat sa robba pro la cosire ◊ semenaio su trigu a punzos intro de sas tulas chi aio sestadu (L.Brotzu)◊ soniat su ballu cun d-unu frusciedhu de canna chi aiat sestadu a punta de resorza ◊ truncat e sestat de dogni manera: zughet sa limba che fóscighe de trapera! ◊ mama preparat s'impastu, suighet e sestat su pane
2.
cussu est unu chi sestat ingannos ◊ l'at sestada zusta a fàghere gai! ◊ su póveru candho sestat cosas in mannu est in su sonnu!
3.
sa mama li at sestadu duas isculivitas, a su pitzinnu, ca at fatu dannu ◊ e che pigant a chéjia a coa fata, bichiritendhe che catedhu in fossu: sos chi sunt in piata lis sestant sos àbbidos a dossu (A.Dettori)◊ sestaiant tulas de sete passos
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie bene sestat mezus cosit ◊ Deus sestat e Deus cosit
Ètimu
itl.
sestare
Tradutziones
Frantzesu
ébaucher,
couper,
recouper,
projeter
Ingresu
to sketch,
to cut (out),
to plan
Ispagnolu
esbozar,
recortar,
proyectar,
configurar
Italianu
abbozzare,
tagliare,
ritagliare,
progettare,
configurare
Tedescu
entwerfen,
schneiden,
ausschneiden,
planen.
sesúgia, sesúja , nf, nm: sisuja,
sisuju,
susúgia,
susuja,
susuza Definitzione
est una genia de lóriga de loru o pedhe crua chi si ponet a su giuale, in mesu in mesu, po dhue intrare sa punta de sa timona de su carru o sa canna de s'arau / pinnicare o fortzicare sa cosa, sa zente che susuja = fàere a unu gànciu, atrotigare, acancarronare
Sinònimos e contràrios
agione,
alasoni,
bagione 1,
cajone 1,
fatzolu 1,
giussòrgia
Terminologia iscientìfica
msg
Ètimu
ltn.
subjugia (lora)
Tradutziones
Frantzesu
anneau d'un joug
Ingresu
strip of leather joining the top flail to the handle
Ispagnolu
barzón
Italianu
gombina
Tedescu
Lederriemen im Pflugbaum.
sfacidhài , vrb: isfatzidhare* Definitzione
ghetai in faci, nàrrere in cara a unu su male chi at fatu coment'e brigandhodhu
Sinònimos e contràrios
acarai,
agiostrare,
atzuridare,
cadojare,
iscamurriare,
rumbicare,
sfacidhiri
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
reprocher
Ingresu
to fling in s.o.'s face
Ispagnolu
reprochar
Italianu
rinfacciare
Tedescu
vorhalten.
sfài , vrb: ifàghere*,
sfàiri Definitzione
isconciare, ma nau de istrégiu istampau chi perdet, chi lassat essire su chi dhue ponent
Sinònimos e contràrios
falare,
gessai,
pèldere,
sciai,
sumire
Frases
in custa domu totu scoscimingiara nci sfait che in su cioliru de scolai is macarronis! ◊ cuss'istrexu sfait, depit portai calancunu istampu ◊ custa carrada sfait: seu biendi sa lucina!◊ sa scifedha iscannia sfait a istídhiu a istídhiu
Tradutziones
Frantzesu
dégoutter,
couler
Ingresu
to drip
Ispagnolu
gotear,
chorrear
Italianu
gocciolare,
colare
Tedescu
tropfen.
sfibicitài , vrb: ilfilighitare*,
sfilicitai Definitzione
fàere o bogare s'orrobba a filicitos, a pendilingiones
Sinònimos e contràrios
ifilognare,
ilbulzare,
isfilitare,
isfiocare,
issilare,
istramai,
sfrocai
2.
fúrriu s'oru a custa gunnedha ca est totu sfibicitada
Tradutziones
Frantzesu
effilocher
Ingresu
to unravel
Ispagnolu
deshilachar
Italianu
sfilacciare
Tedescu
ausfasern.
sfinigài , vrb: ifiniare*,
scinigai Definitzione
fàere prus fine, prus débbile, bènnere mancu de sa debbilesa
Sinònimos e contràrios
afinai,
afinicare,
assilingare,
assutighilare,
infinigae,
insutiligai,
irrussare,
isgumentare
/
ammustèlchere
| ctr.
ingrussai
2.
sentza de papai, si ant a sfinigai in caminu poita benint de aillargu ◊ iat a ai bófiu itzerriai a boxi manna po dhi fai iscí ca cuss'amori dhi sfinigàt s'ànima, ma no podiat fai nudha ◊ sfinigada de su prantu, iat pigau sonnu
Tradutziones
Frantzesu
s'amincir,
affaiblir,
épuiser
Ingresu
to wear out,
to make thin,
to weaken
Ispagnolu
adelgazar,
agotar
Italianu
assottigliare,
indebolire,
sfinire
Tedescu
feiner machen,
schwächen,
erschöpfen.
sflemmài , vrb Definitzione
bogare ferma de is prumones, tussindho
Sinònimos e contràrios
carralciare,
carraschiare,
iscarraschiare,
sdarrasciai,
secai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
expectorer
Ingresu
to expectorate
Ispagnolu
expectorar
Italianu
espettorare
Tedescu
expektorieren.
sflorài , vrb Definitzione
segare o iscutulare su frore a tropu chi portat una mata; nau de fémina, guastare sa verginidade sua
Sinònimos e contràrios
sciortari,
spisedhai
Tradutziones
Frantzesu
déflorer
Ingresu
to deflower
Ispagnolu
desflorar
Italianu
deflorare
Tedescu
deflorieren.