sejàre , vrb Definizione
agatare, mescamente portare a ogu e agatare faendho dannu o male
Sinonimi e contrari
acometare,
aggreghestare,
assitiai,
segudare,
sichire,
sodigai
/
acatare,
inseae
Frasi
su bandhiu l'ant sejau iscorjandhe un'ochisorju ◊ aiat irballau no ca aiat furau ma ca si fit fatu sejare ◊ no amus acatau a nemos e mancu trata amus sejau ◊ e chirca chirca, lu sejat chin sa gama in d-unu campu de irbutu
2.
in butzaca no fipo reséssitu a sejare s'iscatuledha de sos luminos ◊ nessune est reséssitu a sichire su funnu de sa miniera, mancu sa via chi aiant ligatu unu contone a totu sos cànnaos e sas socas sejatas in bidha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
suivre,
talloner,
surprendre
Inglese
to catch,
to shadow
Spagnolo
seguir,
pillar
Italiano
pedinare,
sorprèndere
Tedesco
beschatten,
überraschen.
selvàre , vrb: serbare,
servare,
sevare Definizione
abbaidare, castiare averguandho ccn. cosa, abbaidare bene, cun atentzione, a manera de bíere totu de una cosa e pruschetotu su chi si cricat; arrispetare unu cumandamentu, una lei
Sinonimi e contrari
abbadiai,
aorutai,
obretare castiai,
osselvare
/
arraspetai
Frasi
no mi est bastadu a pigare donzi tantu a unu pitu pro selvare totu ◊ Zuannedhu servat s'ammàniu de cudha lodhinosa e totu ascamadu dat una iscuidada a Lussurzu ◊ nois l'amus serbatu dae allargu ◊ in s'acucadolzu niunu lu podiat bídere e isse podiat sevare totu su campu ◊ ti apo sevadu in s'aficu de un'abboju!
2.
serbatilu che cussitzu vonu!
Etimo
ltn.
servare
Traduzioni
Francese
observer,
surveiller
Inglese
to observe,
to spy,
to watch (over)
Spagnolo
observar,
espiar
Italiano
osservare,
spiare,
sorvegliare
Tedesco
beobachten,
spionieren,
überwachen.
selvíre , vrb: serbie,
serbire,
serbiri,
servire,
serviri Definizione
fàere faina po atèndhere a un'àteru, fàere su tzeracu; èssere de agiudu, bonu a calecuna cosa; cricare comente faet s'abe de frore in frore
Sinonimi e contrari
abbisongiai,
bàlere
Modi di dire
csn:
serbiridhu, su maistu! = manera de saludare cun rispetu; servire a unu a pensamentu, cun su pensamentu = bene meda, chirchendhe de ndhe cumprèndhere cun antibitzu ite cheret; pagu papare e pagu serbire! = chie papat pagu serbit/trebballat pagu, si bolis chi serba meda pagamí de prus
Frasi
cussas funt bidhajas chi ant agatau de serbiri in Castedhu ◊ mi cumandhat e lu serbo: su chi cheret li faco! ◊ iscuru a nois, postas a servire cun ómines continu inghiriendhe e padronas de tantas calidades! ◊ iscuru a chie no si podet servire de manu sua! ◊ serbit de abberu a faedhare de sas cosas nostras in limbazu anzenu solu ca est cussu su chi amus istudiadu? ◊ cussus piciocus serbint che ténnicus, che dotoris
2.
de candho at zutu su bratzu segadu no ndhe serbit prus a nudha ◊ cuss'isterzu est totu istampadu e no ndhe serbit prus ◊ su dinari malu no serbit a nudha ◊ piga su dinai chi ti podit serbiri ◊ sa essa in sardu serbit a fàere su plurale de númenes e agetivos
Traduzioni
Francese
servir
Inglese
to serve
Spagnolo
trabajar,
servir
Italiano
servire
Tedesco
dienen.
semenài , vrb: semenare,
seminai Definizione
betare o pònnere, ispainare su sèmene; betare cosa a semenadura, ispainada de artu a ispergiadura, ispainare calecuna cosa a meda e in logu meda / semenare a… (trigu, orzu, fae, e gai) = pònnere una terra a…; semenare a lascu o a rau, a carcu (a nènnere), a ispàniu, a surcu, a tuledha
Sinonimi e contrari
semingiai
Frasi
is fígios de is massajos agiudant su babbu a semenare su trigu, a dhu marrare, a dh'illimpiare, messare e treulare ◊ essiant a semenare in bedustu o arbatu ◊ unu messaju fut andau a seminai e una parti de su sèmini fut arruta in logu perdosu ◊ si cuntentàt de seminai isceti cudhu tanti chi dhis abbisongiàt po sa provista
2.
una nue de malas aes est semenendhe morte e treghentu ◊ sa Luna gioghendhe cun sas nues pianu pianu sèmenat lughe in sas coperturas
Cognomi e Proverbi
prb:
chie sèmenat bodhit ◊ chie no sèmenat no isetet!
Etimo
ltn.
seminare
Traduzioni
Francese
semer
Inglese
to sow
Spagnolo
sembrar
Italiano
seminare
Tedesco
säen.
semeschiàre , vrb Definizione
arrennèscere a bíere o connòschere fintzes de atesu, in mesu de àtera cosa
Sinonimi e contrari
allampare,
assebeltare,
iscerai
Frasi
suta de una fasche de sida, fozisina e cherchizu, si semeschiaiat unu pitu de zancheta
Traduzioni
Francese
entrevoir
Inglese
to glimpse
Spagnolo
vislumbrar
Italiano
intravedére
Tedesco
erblicken.
semodàre , vrb Definizione
bíere, arrennèscere a bíere, a distínghere ccn. cosa
Sinonimi e contrari
abbigiare,
allampare,
assebeltare,
bídere,
distínghere,
pàrrere
Frasi
su chi no apo nau in cust'istérria l'at a semodare a sa sola chie at a lèghere ◊ cussa cosa si li semodat pacu pacu
Traduzioni
Francese
remarquer
Inglese
to notice
Spagnolo
notar
Italiano
notare
Tedesco
bemerken.
sensàe, sensài , vrb: cessai,
sensare,
sentzai,
sentzare,
sentzari,
sessare,
sunsai,
tzessare Definizione
finire, firmare, acabbare de fàere una cosa
Sinonimi e contrari
acabbae,
ildíghere,
tzelare
| ctr.
sichire
Frasi
custu bentu paret chi no sesset! ◊ is bentus iant sentzau ◊ guai si senso de isperare! ◊ tocat a fai sensai is fogos in su sartu! ◊ su babbu e is fradis no ant mai sentzau de dha circai ◊ sessae sos supedhos, no est ora de prànghere! ◊ sos soldados senseint de isparare ◊ pariat sessendhe de pròere e bido chi nono! ◊ che a su matzone, fin'a mòrrere no sensas de furare! ◊ fut proendho proendho e no sensàt nudha nudha! ◊ issu no sentzat mai de murrungiari! ◊ su sonetu iat sunsau su sonu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
cesser
Inglese
to cease
Spagnolo
cesar,
dejar
Italiano
cessare,
sméttere,
desístere
Tedesco
aufhören.
sentíre, sentíri , vrb: sentzire Definizione
su si sapire o provare unu dolore o calecuna cosa chi dispraxet aintru de sa carena chentza ischire cun precisione inue (ma fintzes de comente sa fémina príngia si sapit de s'illibbertare); provare in s'ànimu dispraxere, tristura, làstima o dolu po ccn. o calecuna cosa andhada male, de malu; bastare s'ànimu, èssere animosos / sentire cosa a unu = tènnere calecuna cosa contras a unu
Sinonimi e contrari
dispiàghere
/
lastimai
Frasi
e candho si est sentida muzere tua? ◊ passat una cira e dèu non mi seu sentira de nudha: torrat sa levarora po mi visitai e nascit su pipiu! ◊ cussa berbeghe est sentida: oe o cras anzat ◊ naro sas cosas comente las sento ◊ custos no sentint ne birgonza e ne dannu ◊ ògios bellos, nàdemi ite sentides cun megus! ◊ chie at sàmbene caldu no si ndhe sentit de sas temporadas ◊ est rutu e si sentit ancora de sa ruta ◊ comente ti sentis, como? ◊ at leadu una cadha mala, si est sentidu fintzas male ◊ sa dí chi si est sentiu no at papau nudha de dhu fai mali ◊ iat incumentzau a tenni pauria e a si sentiri ◊ issu si fiat sentziu de bronchite
2.
sento, Sardigna, cudha voluntade de gherrare sufrindhe pro sa tua libbertade (A.Casula)◊ sento chi a bois so lassendhe sentza amparu ◊ no cretast chi bivu in axiu: sentu solu a èssiri istau che pipiu, cun tui! ◊ so sentindhe chi si la murghent puru sa crabita chi mi che ant furadu! ◊ lu sunt sentendhe prus a mortu chi no a biu ◊ sento sos chi sunt in pena pro cudhos chi no sunt torrados ◊ issa no at sentitu su bene pérdiu ◊ sentius zòvanos e betzos, candho morint!◊ la sento s'assione mala chi mi as fatu e sos malos faedhos chi ti apo intesu!
3.
si mi sentis cosa, naramilu in cara! ◊ proite no m'iscries: mi sentis carchi mancàntzia? ◊ si sentis alguna cosa, filla, perdona! (L.Matta)
4.
no mi la sento a fàghere totu cussu caminu
Traduzioni
Francese
éprouver,
regretter,
plaindre
Inglese
to feel,
to be sorry (for)
Spagnolo
sentir
Italiano
sentire,
dolérsi,
compiàngere
Tedesco
fühlen,
bedauern,
beweinen.
seríre , vrb: sirire Definizione
nau de is sèmenes, bogare sa tzeurra, su sirione cumenciandho a naschire, fàere su síriu o cima
Sinonimi e contrari
inceurrare,
sirionare,
tidhire,
tzirriotire
Frasi
custa cosa sirit e frorit, si l'abbas
Etimo
ltn.
serere
Traduzioni
Francese
taller
Inglese
to germinate
Spagnolo
entallecer
Italiano
tallire
Tedesco
keimen,
sprossen.
serrài , vrb: serrare Definizione
fàere su serru a unu logu, pònnere ccn. cosa (es. muru, cresura, arretza) a inghíriu, in làcana, a manera de no pòdere passare totus deasi a brétiu o chentza dificurtade; pònnere o acostire is aperturas (gennas, fentanas) o fintzes àteru (es. grifone, ogu, manu) a manera de tupare e no lassare passare cosa; nau de persona, foedhare pagu cun àtera gente, abbarrare citios, no arrespòndhere; nau de ccn. cosa (es. ainas), acostire is partes prus atesu
Sinonimi e contrari
abbucare,
cugnare,
tancai
| ctr.
abbèrrere
Modi di dire
csn:
serrai a muru, a cresura, a crae, a rècia; serrai is ogus = abassiare sas pibiristas de no bídere, mòrrere, o fintzas no chèrrere abbaidare pro no bídere carchi cosa; serrai ogu = drommire; serrai sa buca a unu = fàgherelu callare, rispòndhere de mala manera o cun frimmesa de lu fàghere istare mudu; serrai a ínturu = ifriscare, pònnere intro e serrare totu de no ndh'essire; serrare a ccn. fora = serrai sa porta a manera chi abarrit foras, chi no potzat intrai; serrai sa chistioni, sa gara, una poesia = agabbare, agabbare de ndhe faedhare, leare una detzisione; serrare s'abba = serrai su grifoni, serrai is tubbus chi portant s'àcua; serrare s'iscola = no fàghere iscola, frimmare sas lessiones; serrare/-ai sa domo/-u = serrare sas abberturas e mescamente sas zannas a crae; serrare sa zanna in murros a unu = fàgherelu istare fora sendhe chi cheret intrare; serrare su líbberu, su cuadernu = pònnerelu, lassàrelu de no fàghere a lèzere o a iscríere sas pàzines; serrare sa lughe, sa televisione, s'aràdio = istudai
Frasi
candho essis de domo, serra totu! ◊ est arribbada a mi serrai s’enna in faci, cussa schiva! ◊ amus serradu sas iscras pro las bardare de su bestiàmine ◊ sa cóciula, chi ndi dha piscas, si serrat ◊ sa linna de un'abbertura in zerru si serrat ca si ufrat cun s'umidore
2.
órdine de su síndhigu: si avertet sa populatzione chi a sas duas si serrat s'abba ◊ candho serro sos ogros faghide comente cherides, ma fintzas chi campo so mere deo! ◊ est un'iscola chi abberit una die pertzisa e serrat sa tale àtera e no sa die apustis ◊ is fogus funt malus a istudai, ca is autoridadis serrant is ogus a pitzus de is intzimias
Traduzioni
Francese
fermer
Inglese
to close (en),
to bar
Spagnolo
cerrar
Italiano
chiùdere
Tedesco
schließen.
serrài 1 , vrb: serrare 1 Definizione
segare (linna, linnàmene) a serra / su cadhu de serrare = cuadhu de linna inue pònnere su truncu de bogare a tàulas a serrone
Sinonimi e contrari
cepai,
secare
Frasi
ant fatu sa linna: ant serrau àrvures dae fundhu ◊ custu pitzinnu si ponet a serrare màrmuru… ma no ndh'ischiat a serrare màrmuru!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
scier
Inglese
to saw
Spagnolo
serrar
Italiano
segare
Tedesco
sägen.
serretzài , vrb Definizione
tènnere reguardu, arrispetu po s'àteru
Sinonimi e contrari
acatai 1,
arraspetai,
baritare,
remirai
Frasi
própriu custa est s'arrocaléntzia insoru, poita non serretzat is cosas de cumprendi (I.Lecca)
Traduzioni
Francese
respecter
Inglese
to respect
Spagnolo
respetar
Italiano
aver riguardo,
rispettare
Tedesco
Rücksicht nehmen,
respektieren.
sestài, sestàre , vrb Definizione
dissignare, marcare e segare cosa segundhu una misura, una forma, nau mescamente de su chi faent is maistos de pannu a s'orrobba faendho bestimentu; pentzare e precisare un'idea, calecuna cosa de fàere, calecuna cosa a manera de arresurtare cunforma a una bisura
Sinonimi e contrari
festare,
tallai
/
secare
Modi di dire
csn:
sestare su pane: segare a cantos dae su cumassu su tantu zustu pro bi essire unu pane; sestare sa tula = sinnalare su tantu (in largúria) de arare in sa die; rúghere che sestatu = (nadu de carchi cosa chi si addatat bene a un'àtera), andai bèni meda; sestare in mannu = pentzai a cosas mannas, fai contus mannus, fai cosas mannas; sestare sos àbbidos a dossu a unu = critigare
Frasi
su sartu sestat sa robba pro la cosire ◊ semenaio su trigu a punzos intro de sas tulas chi aio sestadu (L.Brotzu)◊ soniat su ballu cun d-unu frusciedhu de canna chi aiat sestadu a punta de resorza ◊ truncat e sestat de dogni manera: zughet sa limba che fóscighe de trapera! ◊ mama preparat s'impastu, suighet e sestat su pane
2.
cussu est unu chi sestat ingannos ◊ l'at sestada zusta a fàghere gai! ◊ su póveru candho sestat cosas in mannu est in su sonnu!
3.
sa mama li at sestadu duas isculivitas, a su pitzinnu, ca at fatu dannu ◊ e che pigant a chéjia a coa fata, bichiritendhe che catedhu in fossu: sos chi sunt in piata lis sestant sos àbbidos a dossu (A.Dettori)◊ sestaiant tulas de sete passos
Cognomi e Proverbi
prb:
chie bene sestat mezus cosit ◊ Deus sestat e Deus cosit
Etimo
itl.
sestare
Traduzioni
Francese
ébaucher,
couper,
recouper,
projeter
Inglese
to sketch,
to cut (out),
to plan
Spagnolo
esbozar,
recortar,
proyectar,
configurar
Italiano
abbozzare,
tagliare,
ritagliare,
progettare,
configurare
Tedesco
entwerfen,
schneiden,
ausschneiden,
planen.
sesúgia, sesúja , nf, nm: sisuja,
sisuju,
susúgia,
susuja,
susuza Definizione
est una genia de lóriga de loru o pedhe crua chi si ponet a su giuale, in mesu in mesu, po dhue intrare sa punta de sa timona de su carru o sa canna de s'arau / pinnicare o fortzicare sa cosa, sa zente che susuja = fàere a unu gànciu, atrotigare, acancarronare
Sinonimi e contrari
agione,
alasoni,
bagione 1,
cajone 1,
fatzolu 1,
giussòrgia
Terminologia scientifica
msg
Etimo
ltn.
subjugia (lora)
Traduzioni
Francese
anneau d'un joug
Inglese
strip of leather joining the top flail to the handle
Spagnolo
barzón
Italiano
gombina
Tedesco
Lederriemen im Pflugbaum.
sfacidhài , vrb: isfatzidhare* Definizione
ghetai in faci, nàrrere in cara a unu su male chi at fatu coment'e brigandhodhu
Sinonimi e contrari
acarai,
agiostrare,
atzuridare,
cadojare,
iscamurriare,
rumbicare,
sfacidhiri
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
reprocher
Inglese
to fling in s.o.'s face
Spagnolo
reprochar
Italiano
rinfacciare
Tedesco
vorhalten.
sfài , vrb: ifàghere*,
sfàiri Definizione
isconciare, ma nau de istrégiu istampau chi perdet, chi lassat essire su chi dhue ponent
Sinonimi e contrari
falare,
gessai,
pèldere,
sciai,
sumire
Frasi
in custa domu totu scoscimingiara nci sfait che in su cioliru de scolai is macarronis! ◊ cuss'istrexu sfait, depit portai calancunu istampu ◊ custa carrada sfait: seu biendi sa lucina!◊ sa scifedha iscannia sfait a istídhiu a istídhiu
Traduzioni
Francese
dégoutter,
couler
Inglese
to drip
Spagnolo
gotear,
chorrear
Italiano
gocciolare,
colare
Tedesco
tropfen.
sfibicitài , vrb: ilfilighitare*,
sfilicitai Definizione
fàere o bogare s'orrobba a filicitos, a pendilingiones
Sinonimi e contrari
ifilognare,
ilbulzare,
isfilitare,
isfiocare,
issilare,
istramai,
sfrocai
2.
fúrriu s'oru a custa gunnedha ca est totu sfibicitada
Traduzioni
Francese
effilocher
Inglese
to unravel
Spagnolo
deshilachar
Italiano
sfilacciare
Tedesco
ausfasern.
sfinigài , vrb: ifiniare*,
scinigai Definizione
fàere prus fine, prus débbile, bènnere mancu de sa debbilesa
Sinonimi e contrari
afinai,
afinicare,
assilingare,
assutighilare,
infinigae,
insutiligai,
irrussare,
isgumentare
/
ammustèlchere
| ctr.
ingrussai
2.
sentza de papai, si ant a sfinigai in caminu poita benint de aillargu ◊ iat a ai bófiu itzerriai a boxi manna po dhi fai iscí ca cuss'amori dhi sfinigàt s'ànima, ma no podiat fai nudha ◊ sfinigada de su prantu, iat pigau sonnu
Traduzioni
Francese
s'amincir,
affaiblir,
épuiser
Inglese
to wear out,
to make thin,
to weaken
Spagnolo
adelgazar,
agotar
Italiano
assottigliare,
indebolire,
sfinire
Tedesco
feiner machen,
schwächen,
erschöpfen.
sflemmài , vrb Definizione
bogare ferma de is prumones, tussindho
Sinonimi e contrari
carralciare,
carraschiare,
iscarraschiare,
sdarrasciai,
secai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
expectorer
Inglese
to expectorate
Spagnolo
expectorar
Italiano
espettorare
Tedesco
expektorieren.
sflorài , vrb Definizione
segare o iscutulare su frore a tropu chi portat una mata; nau de fémina, guastare sa verginidade sua
Sinonimi e contrari
sciortari,
spisedhai
Traduzioni
Francese
déflorer
Inglese
to deflower
Spagnolo
desflorar
Italiano
deflorare
Tedesco
deflorieren.