sfloríri , vrb: irfiorire*,
sfroriri Definizione
nau de is matas, pèrdere su frore, lassare andhare frore, iscutulare frore seberandho su frutu, fintzes (nau de erba) fàere sa candhelita po frorire
Traduzioni
Francese
défleurir
Inglese
to deflower
Spagnolo
deshojarse
Italiano
sfiorire
Tedesco
verblühen.
sfoghigiài , vrb Definizione
coment'e pigare fogu, èssere abbruxandho
Sinonimi e contrari
afocazare,
brugiare,
scallentai
2.
sa Sardigna est dogna istadi sa própiu cosa, sfoghigiada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brûler,
prendre feu
Inglese
to revive
Spagnolo
quemar
Italiano
rinfocolarsi
Tedesco
sich wieder erhitzen.
sfranchíri , vrb Definizione
pigare o fuire de farrancas, iscabbúllere, fàere líbberu
Sinonimi e contrari
afranchire,
ifrancare*,
ifranciare,
irfroculare,
iscabbúllere
Traduzioni
Francese
affranchir
Inglese
to free
Spagnolo
liberar,
emancipar
Italiano
affrancare
Tedesco
befreien.
sfrigongiài, sfrigongiàri , vrb Definizione
passare calecuna cosa a frigadura e a tantas bortas po illimpiare o po àteru
Sinonimi e contrari
afrigongiai,
carasiai,
friai,
frigatzare,
ifricatzare,
scrovinai
Frasi
a sa pòbera mulleri dhi tocat sempri a sfrigongiai ◊ sfrigongendi sempri, fiat sa domu límpia che un'isprigu ◊ si sfrigòngiat is ogus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frotter,
astiquer
Inglese
to rub
Spagnolo
frotar,
fregar
Italiano
frizionare,
strofinare
Tedesco
reiben,
scheuern.
sfrisciurài , vrb: irfrissurare* Definizione
bogare sa frisciura; su si fàere in bàtoro, fàere dónnia isfortzu po ccn., fàere de totu pommore de unu, trummentare o fintzes su si arrennegare po unu, po ccn. cosa
Sinonimi e contrari
smerai
2.
si est sfrisciurau po nudha!
Traduzioni
Francese
s'évertuer
Inglese
to get angry,
to rack one's brain
Spagnolo
afanarse
Italiano
arrovellarsi
Tedesco
sich anstrengen.
sfrosài , vrb Definizione
bèndhere cosa a sfrosu, a iscúsiu, fora de is leis chi régulant su tràvigu e sa béndhia de sa cosa (prus che àteru, chentza passare in sa dogana)
Etimo
itl.l
sfrôusá
Traduzioni
Francese
faire la contrebande
Inglese
to defraud,
to smuggle
Spagnolo
contrabandear
Italiano
far fròdo,
contrabbando
Tedesco
schmuggeln.
sfundài , vrb: ifundhare* Definizione
istacare, bogare o abbasciare su fundhu, fintzes a segadura
Sinonimi e contrari
sciundai
Traduzioni
Francese
défoncer
Inglese
to smash in
Spagnolo
desfondar
Italiano
sfondare
Tedesco
durchschlagen,
den Boden ausschlagen.
sfundorài , vrb Definizione
pèrdere su fundhu, is fundhos; fintzes bogare de pare, irfundhare
Sinonimi e contrari
sciundai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se défoncer
Inglese
to be smashed in
Spagnolo
desfondar
Italiano
sfondarsi
Tedesco
den Boden verlieren.
sgagliubbài , vrb: sgallubai,
sgallupai,
sgalubbai Definizione
papare a meda, a s'airada, tzatzare a tropu
Sinonimi e contrari
abbentrare,
abberchedhare,
abbidhiai,
abbiscarzare,
abbrentosicare,
abbudagare,
abbudhescare,
abbuselcare,
abbuzare,
atatamacare,
imbrentai,
intrudhiri
Frasi
acudint a dogna festinu e si sgallubant a ismurzu, a prandi e a cena ◊ cudhus duus cumènciant a sgallupai… un'isciacuera de macarronis a cada s'ant papau!
Traduzioni
Francese
s'empiffrer
Inglese
to stuff oneself
Spagnolo
atiborrar,
hartar
Italiano
scuffiare
Tedesco
gierig essen.
sgarropài , vrb rfl Definizione
orrúere, betare de un'orroca, de o in calecunu gorropu, de logu artu, iscrébigu
Sinonimi e contrari
ispantumare
2.
sa mandronia sgarropat s'ómini in s'iscoramentu (I.Lecca)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être escarpé
Inglese
to plunge down
Spagnolo
despeñarse
Italiano
diruparsi
Tedesco
abstürzen.
sgutài , vrb: ilgutare* Definizione
lassare o fàere calare s'abba (o àteru) a istídhigos de calecuna cosa, fàere pèrdere s'abba meda (o àteru), fintzes imbuidare / s. una funtana = illichidare o bogàrendhe totu s'abba
Sinonimi e contrari
aggutai,
sucutare,
sucutire
Traduzioni
Francese
couler,
égoutter
Inglese
to trickle
Spagnolo
gotear
Italiano
sgocciolare
Tedesco
tröpfeln lassen.
sicài , vrb: sicare,
sicari Definizione
bènnere mancu s'abba (o fintzes àteru deasi), pèrdere, bogare o fàere pèrdere s'abba fintzes a essire asciutu, nau mescamente de erba e matedu chi morit ca no podet fàere chentza abba; nau de funtanas, acabbare de bogare abba, nau de animales de múrghere, acabbare de bogare late; nau cun arrennegu, iscúdere a forte de fàere abbarrare cun calecunu arremu coment'e cancarau, retesu, de no ndhe serbire prus / pps. sicadu, sicu
Sinonimi e contrari
sciutai
/
cancarare
Frasi
si s’annada sighit cust'isciutori est sichendu fintzas s’erba po su bestiàmini, is trigus funt totus cobomaus ◊ s'avra mi che at sicau s'ortu: mi podeis giare unu pagu de pisu po s'ierru?◊ su sole forte sicat sa cosa prantada, si no est abbada ◊ in istiu s'erba in Sardigna sicat totu ◊ su sàmbene si mi sicat in sas venas ◊ in sos ispinatzos si bi iferchiat sa figu a sicare ◊ in s’istari is carrúcius bècius si sicant e funt bellus mera po su forru
2.
si ch'est sica s'abba de s'isseta ca a custas oras la serrant ◊ sas berbeghes candho sunt próssimas si che sicant ◊ sicada si est sa rica funtana chi bundhaiat abbas a toroju (G.Ruju)◊ sas berbeghes si sicant fintzas pro maladia
3.
ti sico sas manos, si ti lompo a t'iscúdere! ◊ li deviat sicare sa manu de bi la cancarare pro vida!
Etimo
ltn.
siccare
Traduzioni
Francese
dessécher,
sécher
Inglese
to dry (up)
Spagnolo
secar
Italiano
seccare,
inaridire
Tedesco
trocken,
dörren.
sichíre , vrb: sighie,
sighire,
sighiri,
sigire,
sigiri,
sijire Definizione
andhare a innanti faendho ccn. cosa cumenciada, durare in su tempus; andhare o cúrrere aifatu e lòmpere a ue un’àteru est andhau o est andhandho; lòmpere a un’arresurtau; agatare a unu asuba de su fatu, faendho unu dannu; si narat fintzes po andhare aifatu de una régula o de cosa pigada po ghia / pps. sichiu, sighidu; sighindhe = itl. di séguito
Sinonimi e contrari
insighiri,
segudare,
sensare,
síghere,
sodigai,
tènnere
| ctr.
firmai,
sensai,
tasire
Modi di dire
csn:
sighire, sighire a + vrb. inf. = itl. riprèndere a + vrb. inf.; èssere a sighi sighi = a su tene tene, a punta a lòmpere a tènnere a ccn. o carchi cosa; èssere malu a sighire (nadu de ccn.)= chi est difítzile mannu a lu buscare, chi pro l'agatare tocat de lu chircare a tantas bias, chi de is fainas chi tenit a meda ndi lassat a cò; sighire una faina, unu triballu = fàgherelu, agabbàrelu, achipire; sighibbila!, sighidebbila! = sighi, sighei de aici!; sighire s'ormina = andhare ifatu de s'ormina; sighiri su cuntzillu, su parri de ccn. = iscurtare, fàghere comente cossizat; lu sighit su sole (nadu de cosa prantada) = su sole li assutat sas raighinas, che lu sicat ca zughet paga terra; èssere malu a sighire (nadu de unu)= chi no faghet a ndhe fàghere fine de una faina, de un'óbbrigu, chi promitit e no muntenet, chi tirat acoa cun arreghèscias; sighire sas códias, sas trassas, sa malíssia de ccn. = agatarebbilas, bincherebbilas
Frasi
si su laore sighit gasi ocannu s'erricheus!◊ nachi Bodale s'intendhiat male: sighidu li at o passadu li est? ◊ préigant sa paghe e sighint a gherrare! ◊ fit proindhe, pariat chi sighiat ma at sessadu ◊ sighi a fàghere sa faina, no arrimes! ◊ su crapitu sichiat a melare ◊ sa morte apo a giamare si sighis a mi ofèndhere! ◊ custu triballu deo ti lu comintzo e tue sighis ◊ paria istrangugliadu: Gesummaria si mi fit sighidu gai!…◊ s'impresa est sighindhe a triballare apustis de sas férias ◊ sa maista iat fatu tzerriare a iscola sa mama de mammai po dhi nàrrere a dha fàere sighire a istudiare
2.
so tucadu apustis sou, ma caminendhe lestru l'apo sighidu ◊ candu as pentzau mai a festa, tui, o fradi miu sighiu che fera?! ◊ currit totu e no si sighit mai ◊ sa betzesa mi est sighindhe! ◊ si funt fuius coment'e su bentu e immoi a dhus sighiri est unu fuedhu!…◊ nosu cumenciaus a movi: coidai a sigiri! ◊ sos annos, malasorte!, mi ant sighidu e no ndhe poto leare sa sedha (A.Casula)◊ si tuco prima, bois ndhe sighides ◊ ghirendhe a bidha nos at sighidu s'abba e ifustu nos at
3.
e chie lu sighit custu muradore? promitit sempre ma no benit mai! ◊ istat a s'inghíria inghíria ma de triballu no ndhe sighit ◊ no lu poto sighire a ndhe li tirare su dépidu: candho mi bogat iscusas, candho si cuat! ◊ de custas piciochedhas no fait a ndi sighí una: a chini tenit de fai custu, a chini de fai cudhu e no ndi benit manc'una! ◊ sa cosa chi mànigo no la poto sighire cun sas pagas dentes chi zuto ◊ prantachela in fundhu, cussa cosa, ca sinono la sighit su sole
4.
sighi costante s'istiga segura de s'arte! (P.Casu)◊ una borta apo sijiu s'erriu ci ni essiat dae su padente ◊ una borta apo sijiu s'istrada ci barigat dereta muru muru
5.
si sentza mi mòrrere agguanto, a sa sorte li sigo sas códias (Limbudu)◊ bi lis sigo deo sa malíscia! ◊ a mie aiat chérfidu a babbu, ca bi l'aia sighida deo sa mandronia, a fuste! ◊ su cane sighit sas trassas a mariane ◊ fit a sighi sighi cun sos carabbineris
Traduzioni
Francese
continuer,
persister,
rattraper,
surprendre
Inglese
to continue,
to persist,
to reach,
to catch
Spagnolo
seguir,
alcanzar
Italiano
continuare,
proseguire,
persìstere,
raggiùngere,
sorprèndere
Tedesco
fortsetzen,
fortführen,
andauern,
erreichen,
überraschen.
sichissíchi , avb: sighisighi Definizione
chi benit luego aifatu, apustis, a pagu tretu, a pagu tempus / èssere s., a s. = a su tene tene, apunt’a lu sighire, a lu tènnere (fintzes genia de giogu, po aciapare)
Frasi
fit una fera de ómine bandhidendhe a sighisighi cun sos carabbineris
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ensuite,
après
Inglese
next to,
just later
Spagnolo
inmediatamente después
Italiano
apprèsso,
sùbito dópo
Tedesco
darauf,
kurz nachher.
sidhài, sidhàre, sidhàri , vrb Definizione
serrare, tupare o istrínghere a forte, a friscadura, cràere, abbarrare o istare firmu
Sinonimi e contrari
afíere,
firmai,
serrai,
sidhire,
sizire
| ctr.
abbèrrere
Frasi
isceti sidhendi is dentis si podit istimai custu presenti ◊ dh'oliant obbrigai a oberri sa buca, ma dha portàt sidhada che balla ◊ is frécias de s'orológiu de campanili funt sidhadas ◊ sidheisí unu pagu e lasseus cantai a Mighedhu, ca si fait intendi gòcius!
Etimo
ltn.
sigillare
Traduzioni
Francese
cacheter,
serrer
Inglese
to seal,
to grip
Spagnolo
atrancar,
sellar,
cerrar
Italiano
bloccare,
sigillare,
strìngere
Tedesco
blockieren,
versiegeln,
festhalten.
sidhíre, sidhíri , vrb: tzidhire Definizione
intrare apare, incasciare bene a istrintu (es. linna, pedra), serrare, cràere a sízigu, a forte, tostau, nau de istrégiu fintzes istangiare; mòvere (ma sèmpere cun s'idea de no si mòvere), e mescamente (rfl.) trèmere de assíchidu, de fritu o àteru, a cropu: nau cun arrennegu, fintzes istare firmu, citiu
Sinonimi e contrari
afíere,
sidhai*,
sizire
/
mòere,
sadhiare,
sadhie,
trèmere
Modi di dire
csn:
sidhirisí a ccn. = aferraidhu a istrintu; sidhirisí a sa muda = callare, istare mudos
Frasi
sa porta no sidhit bèni ◊ at sidhiu is dentis ◊ at sidhiu sas barras ◊ sa carrada cun su binu si sidhit
2.
no ti sidhas dae cue, mih! ◊ lu bidia che giaitadu, chentza mancu si sidhire! ◊ si non bollu dèu no si sidhint! ◊ su pitzinnu setziat a de gropas cun su babbu e, si s'àinu si sidhiat, si atacaiat a su babbu istringhinnedhu a bentre
3.
dae sa die chi sos fascistas l'ant menetada si sidhiat a donzi tzocu ◊ si sidhit de su frius
4.
sidhidí a sa muda o ti dongu un'iscutulada de cosa! ◊ Arrosica, ti apu nau a ti sidhiri che sa balla! (A.Murru)
Traduzioni
Francese
cacheter,
tressaillir
Inglese
to seal,
to give a start
Spagnolo
cerrar herméticamente,
atrancar,
sobresaltarse
Italiano
sigillare,
trasalire
Tedesco
versiegeln,
zusammenzucken.
signalài, signalàre , vrb: singialare,
sinnalare,
sinzalare Definizione
fàere unu singiale, giare a bíere o a cumprèndhere, marcare cun calecunu singiale, pònnere a notu; nau de matas o àtera cosa prantada, fintzes cumenciare a fàere frutu
Sinonimi e contrari
annoditzai,
assintzare,
inditai,
ingitai,
signai,
sinzolare
Frasi
cherent sinnaladas sas berbeghes de múrghere, sas anzones de pesare ◊ sinnàlami sa pàzine de lèzere! ◊ su trenu a frúschiu sinzalat sa frimmada ◊ signàladi s'ora, sa die, su mese, s'annu chi as tentu custu ◊ apo sinnaladu sos fundhos de innestare ◊ in su libbru at postu unu frocu po singialare de anca depet lígere
2.
sa fae che l'at sica in fiore e de corrintolu mancu ndhe at signaladu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
marquer
Inglese
to mark (counter)
Spagnolo
señalar
Italiano
segnalare,
contrassegnare
Tedesco
signalisieren,
anzeigen,
ankündigen,
bezeichnen,
kennzeichnen.
signàre , vrb: sinnai,
sinnare Definizione
fàere su singiale de sa grughe; fàere is sinnos a su bestiàmene in is origas; pònnere o lassare singiale, marcu de calecunu cropu o istrúpiu, fintzes sestare sa tula arandho o semenandho
Sinonimi e contrari
malcare
Frasi
a su mortu l'ant bestidu e sinnadu a corpus fritu ◊ candho s'intrat a crésia si sinnat ◊ m'imbenujo e mi ponzo a mi sinnare ◊ tràtalu cun pitzinnas, ca s'ides nuda a mie ti ndhe sinnas! ◊ eo ti sinno in lúmene de su Babbu, de su Fizu e de s'Ispíridu Santu!
2.
s'anzone fit sinnatu: zuchiat una grunninina in sa punta de s'oricra ◊ sas anzonedhas pesadas cherent sinnadas ◊ depiant aproillai unus cantu cumpàngius ca depiaus sinnai is angionis
3.
in su sentidu meu sa bértiga de s'istadea àsciat e falat ca no lu sinnat su pesu de sas dudas! (F.Múrtinu)◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male
Etimo
ltn.
signare
Traduzioni
Francese
faire le signe de la croix,
marquer le bétail au feu rouge
Inglese
to countermark,
to cross oneself
Spagnolo
persignarse,
santiguarse,
marcar
Italiano
fare il ségno della cróce,
contrassegnare
Tedesco
das Kreuzzeichen machen,
kennzeichnen.
significài, significàre , vrb Definizione
fàere a cumprèndhere cun is singiales
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
signifier
Inglese
to mean
Spagnolo
significar
Italiano
significare
Tedesco
bedeuten.
sigorrài , vrb: sucorrare Definizione
nau prus che àteru de is boes, fèrrere a cropos de corru
Sinonimi e contrari
acorrociai,
incorrai
Etimo
ltn.
sub + cornua + -are
Traduzioni
Francese
encorner
Inglese
to gore
Spagnolo
cornear
Italiano
ferire con le còrna
Tedesco
mit den Hörnern verletzen.