apocài , vrb Definizione
fàere essire in bregúngia, ofèndhere, fintzes coment'e pèrdere de ànimu, de atza, de fortza
Sinonimi e contrari
afachilare,
ofèndhere
2.
ti biu apocau, custu merí: ita tenis?
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
mortifier,
humilier
Inglese
to mortify
Spagnolo
apocar
Italiano
mortificare,
umiliare
Tedesco
demütigen.
apoderàe, apoderài , vrb: apoderare,
apoderari,
poderae Definizione
pigare cun is manos una cosa, prus che àteru po dha mantènnere firma, ma si narat fintzes in su sensu de tènnere sa fortza de aguantare unu pesu, de padire una dificurtade o àteru (es. de fàere a mancu de calecuna cosa)
Sinonimi e contrari
abbabiai,
afoderare,
afuncenare,
agguantai,
ammantènnere,
apompiai,
leare,
rèzere
| ctr.
iscapae,
lassai
Modi di dire
csn:
apoderaisí de fai una cosa = tratènneresi, istaresindhe; apoderàresi de una cosa = resessire, fàghere una cosa, poder fàghere una cosa
Frasi
fustei apoderididha bèni, a bortas no nci arruat! ◊ apoderit sa tassa e bufit! ◊ apoderamí: e innui est ca dh'arropu?! ◊ is umbras fiant coment'e cogus chi circànt de dh'apoderai ◊ a inube mi aferro mi apodero e candho mi apodero bene istringo (Màsala)
2.
no isciu cumenti mi seu apoderau de m'imbrutai is cratzonis! ◊ apoderadí s'onori! ◊ no mi ndhe poto apoderare ◊ no potzu apoderai su fàmini!◊ intendendu aici no s'est pótziu apoderai e nci dhus at bogaus!
Traduzioni
Francese
maintenir
Inglese
to maintain
Spagnolo
sujetar,
aguantar
Italiano
mantenére
Tedesco
halten.
apoderài 1 , vrb: apoderare Definizione
fàere sou s'angenu, su si fàere mere de calecuna cosa a poderiu; istare in d-unu logu fintzes a prepoténtzia, chentza si ndhe bòllere andhare, abbarrare firmu chentza si bòllere mòvere, istare chentza bòllere fàere
Sinonimi e contrari
apobidhai,
apotentare,
impobidhai,
impoderare
/
arrampedhai
| ctr.
ispoderare
Frasi
si che lu at apoderadu isse, su líbberu, e no lu cheret torrare! ◊ li amus lassadu sa domo pro piaghere e si ndh'est apoderadu, no bi cheret essire! ◊ biancu nie, ti as su coro meu apoderadu! ◊ no mi la poto pònnere in olvidu, antzis si ndh'est de me apoderandhe ◊ ant chertadu pro si apoderare de custa terra
2.
si ti apoderas dae sa prima die, comente as a sichire? ◊ si est apoderadu in bidha, no si che cheret andhare ◊ si mi apodero de tribagliare, su mere mi carignat chin sa frunza! ◊ su monte est semper apoderadu in cue
Etimo
spn.
apoderar(se)
Traduzioni
Francese
s'approprier
Inglese
to appropriate
Spagnolo
apoderarse
Italiano
appropriarsi,
usurpare
Tedesco
sich aneignen,
unrechtmäßig erwerben.
apodhài , vrb Definizione
atacare cun podha (chi est picigosa candho est ledreledre, impastada cun abba meda), bona po colla: si narat po atacare bastat chi siat; imbrastiare, imbrutare cun calecuna cosa (podha) apicigandhondhe a is àteras; su istare a tropu, coment'e atacaos, in calecuna cosa, in calecunu logu; su torrare paris de unu chistionu, de su nàrrere cun calecuna arrexone, cun calecunu iscopu o àteru / apodhau a terra (nadu de unu)= póveru meda
Sinonimi e contrari
abbacotare,
afisciai,
afraighinare,
apicigai,
arbiare,
atacai,
impodhai
| ctr.
ispitzigare,
spodhai
Frasi
pilloni, in su friscu ti apodhas! ◊ est apodhendi manifestus ◊ custus fiant pobidhu e mulleri pòberus apodhaus a terra chi sa dí chi si fiant cojaus fiant andaus a crésia iscurtzus (F.Carlini)
2.
comenti at iscípiu sa cosa, si est apodhada a issa e no dh'at lassada prus
3.
su chi ses nendi tui no nci apodhat nudha, immoi!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coller
Inglese
to glue
Spagnolo
engrudar,
pegar
Italiano
incollare
Tedesco
ankleben.
apodhicàre , vrb: apodhigae,
apodhigai,
apodhigare,
podhicare Definizione
su istare totu tocandho cun is pódhighes, ponendho is pódhighes apitzu de is cosas sentza de bisóngiu, imbrutandhodhas (e, segundu ite si tocat, faendho male puru, giaendho dolore, ma fintzes po vísita o àteru); fintzes trebballare a pódhighes (es. su casu)
Sinonimi e contrari
afarrancae,
ammanuncai,
cariedhare
Frasi
ohi ite tológiu candho apódhigant s'ógiu! ◊ donzi mermu ti ant apodhicau ◊ sa morte isetat chin gúrpinos risitos de acunnortu pro nos apodhicare sas pèrelas de s'ànima (F.Satta)◊ su dotore mi at apodhigau bene in préchias
2.
cussa picioca dh'ant apodhigada a deretu e a trevessu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
toucher du doigt
Inglese
to touch
Spagnolo
toquetear con los dedos
Italiano
toccare,
tastare con le dita
Tedesco
berühren,
betasten.
apodhilàre , vrb Definizione
artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acuiladórgiu o acorru de is pudhas
Sinonimi e contrari
apudhai,
apudhalzare
/
acadhai,
alciare,
ampiai
Frasi
sas pudhas sunt apodhiladas in su cannitu ◊ sa pudha si est apodhilada e at comintzadu a si pulire (Z.Zazzu)
2.
si nch'est apodhilata a supra de su carru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se percher
Inglese
to roost
Spagnolo
posarse los pájaros
Italiano
appollaiare
Tedesco
sich auf die Stange setzen.
apogiài, apogiàre , vrb: apogliai,
apollai,
apozare Definizione
su si pònnere o istare asuta de un'aprigu, asuta o aintru de calecuna cosa o logu po s’iscabbúllere de s'abba o de àteru chi podet fàere male o istrobbu; giare agiudu e, in cobertantza, un’ispinta po otènnere calecuna cosa no própriu meritada, a praxere; si narat fintzes in su sensu de istare in asséliu, firmos, pausandho
Sinonimi e contrari
abbigare 1,
aggrundhare,
apaltare,
apigai,
arrociare,
arrundhare,
crancare,
frànghere
/
acobiai,
amparai,
apojai,
assebiai,
assussegai
Frasi
a inue su póveru si apozat daghi no at inue si apozare? ◊ no podindhe in sa pinneta mi apozo in d-unu chercu! ◊ cussos pecos sont acuconaos dae su fritu apozaos inue bi at corcadorza ◊ ti fuent fizos tuos pro chircare sidhados aterue, apozados a upas de tristesa
3.
apolladí, ca mi fais pigai fúrrius de conca! (M.A.Cappai)◊ su pentzamentu no mi at lassau apollai in totu noti!◊ si tenit sonnu giai si apògliat!◊ cussos tzérrios no lassant apogiare a nemos in biginau!◊ connada mia iat basau su nebodedhu e si fut apollada inguni, istrantaxa, incillia e muda
Etimo
itl.
appoggiare
Traduzioni
Francese
s'abriter,
se protéger
Inglese
to protect oneself
Spagnolo
refugiarse,
ampararse
Italiano
ripararsi,
protèggere
Tedesco
sich flüchten,
beschützen.
apojài 1 , vrb Definizione
fàere o pònnere is pojas, s'oru, a su bestimentu (gunnedha, devantale)
Sinonimi e contrari
impovai,
orulare 1
| ctr.
spojai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ourler
Inglese
to hem
Spagnolo
orillar,
dobladillar
Italiano
faldare,
orlare
Tedesco
säumen.
apojài 2, apojàre , vrb: apozare 1,
apoxare Definizione
nau de s'abba, fàere a poju, a paule, a lotzina, a foxina (ma si narat fintzes de àteru, in su sensu de arregòllere totu a unu, totu impare); pònnere in abba apojada, intrare a s'abba
Sinonimi e contrari
abburgare,
apadulare,
apajolare
/
impogiare
Frasi
in cue ca faghet a fossu bi apojat abba
2.
est menzus a ischirent a apojare totus a manera chi non si che afochet nisciunu
3.
totu sa musca apojada in sa porta est, ca bollit intrai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
former une flaque,
des flaques
Inglese
to make a thud
Spagnolo
encharcar
Italiano
farsi tónfano,
pozzànghera
Tedesco
eine Pfütze bilden.
apompài, apompàre , vrb Definizione
fàere braga, su si pentzare bellos meda o àteru deasi
Sinonimi e contrari
bragai,
impazosire,
impompare,
impomponare,
sisirinare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se pavaner
Inglese
to strut about
Spagnolo
pavonearse
Italiano
pavoneggiarsi
Tedesco
sich brüsten.
apompiài, apompiàre , vrb: pompiai Definizione
castiare, furriare is ogos a ccn. parte o cosa po dha bíere; tènnere sa capacidade de aguantare una dificurtade, de fàere un'isfortzu, mantènnere
Sinonimi e contrari
abbadiai,
allutzare,
annotare,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
/
abbabiai,
agguantai,
ammantènnere,
apoderae,
rèere
Frasi
apómpiadi in s'isprigu! ◊ su pitzinnu colaiat sas oras de iscola apompianne a foras
2.
apómpia a forti chi no ti arruat, lah! ◊ apómpia s'iscala! ◊ candu unu est giòvunu apómpiat trabballu meda ◊ candu fait bentu forti, medas si apómpiant po no arrui
Traduzioni
Francese
regarder,
tenir
Inglese
to look,
to hold
Spagnolo
mirar,
aguantar
Italiano
guardare,
règgere
Tedesco
anschauen,
halten.
aponciài , vrb: (a-pon-ci-a-i)
aponsare,
aponsiae,
aponsiare,
apontziai,
apontziare,
apuntziai,
apuntziare,
puntziare Definizione
su si giare a bíere sériu, coment'e giaendhosi importu mannu o fintzes credendhosi pagu; camminare, foedhare o fàere sa cosa tropu addàsiu, tropu a sa lena; a logos fintzes ammurrionare, primmare / apontziai su murru = itl. stòrcere il muso
Sinonimi e contrari
allodhiai
Frasi
su piciocu arricu si fut apontziau candu Gesús dh'iat nau de bendi totu e de dhu donai a is pòburus
Etimo
itl.
ponzare
Traduzioni
Francese
parler avec affectation
Inglese
to speak affectedly
Spagnolo
hablar con afectación
Italiano
parlare con gravità,
con affettazióne
Tedesco
ernst,
in gezierter Weise sprechen.
apònnere, apònniri , vrb: opòniri Definizione
su si pònnere contras a calecuna cosa, contras a ccn., abbetiare contras, arrespòndhere a un'acusa, a una crítiga, e si narat fintzes in su sensu de fàere diferéntzia manna de duas cosas, coment’e unu èssere a parte contrària; betare o atribbuire calecuna cosa a ccn., fintzes coment'e acusa, curpa / pps. apostu
Sinonimi e contrari
resistiresí
/
atepònnere
/
incurpare
Frasi
no mi aponzo a su chi faghes ◊ rie cantu cheres, ca no mi aponzo ◊ comente si ant a apònnere a tantas màssimas avelenadas? ◊ sos "rujos" chi s'aponent a su male sa zente sarda nachi no est bona! ◊ sa paràula est zada: chi nessunu si aponzat!
2.
mi aponent unu giubedhu e abbisoca mi lu probant! ◊ a isse li aponiant un'ebba furada ◊ a Pedru lu sunt aponzendhe cun Maria ◊ naraiat paràulas in latinu aponzèndhelas a unu peíderu ◊ est prus su chi dhi aponint chi no su chi est!
Cognomi e Proverbi
prb:
su cuadhu freau a sa sedha si aponit
Etimo
ltn.
apponere
Traduzioni
Francese
s'opposer
Inglese
to oppose
Spagnolo
oponer
Italiano
oppórre,
oppórsi
Tedesco
entgegenstellen,
sich widersetzen.
apontedhàe, apontedhài , vrb: apuntedhai,
apuntedhare,
apuntellare,
puntedhai Definizione
pònnere puntedhos, frucàgios po aguantare sa cosa, po dha mantènnere inartada de terra; abbarrare o agguantare prantaos (apuntare is peis, comente cricat de fàere su pipiu), arrimare
Sinonimi e contrari
afrucaxai,
apalincionai,
apuntalai,
impuntedhai,
inforchidhare,
trumpai
/
arrampedhai
| ctr.
ispuntedhare
Frasi
cussa domu bècia est totu apuntedhara
2.
no arrennèsciu a apuntedhai de comenti portu is cambas indromigadas ◊ si acúrtziat apuntedhàndhesi a su fuste
Etimo
itl.
appuntellare
Traduzioni
Francese
étayer
Inglese
to prop (up)
Spagnolo
apuntalar
Italiano
puntellare
Tedesco
abstützen.
apopulàre , vrb Definizione
abbitare su logu cun gente
Frasi
fadas e ammuntadores apopulaiant e baldiaiant totu cussos logos
Traduzioni
Francese
peupler
Inglese
to populate
Spagnolo
poblar
Italiano
popolare
Tedesco
bevölkern.
aporàre , vrb Definizione
su si pigare dispraxere, èssere dispràxios, tristos, pònnere isporu, isarcu, fàere a tímere
Sinonimi e contrari
agiorrare
Frasi
su ràngulu ndh'etesi dai tronu e su chi aporat s'ànimu aorcadu ◊ pastores e massajos aporados nues de abba chircant sempre in chelu (G.Ruju)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourmenter,
angoisser
Inglese
to afflict
Spagnolo
afligir
Italiano
angustiare
Tedesco
quälen,
sich betrüben.
aporcài , vrb Definizione
interrare unu cambu, cambu o pértiga de bide chentza ndhe dha segare de su fundhu (a pértia furada) po betare arraighinas e fàere un'àteru fundhu; nau de erbas, acortzire sa terra a su fundhu po essire prus biancas (fàere a cracangiolu)
Sinonimi e contrari
abbarare,
parpainare
Etimo
itl.
apporcare
Traduzioni
Francese
provigner,
marcotter
Inglese
to layer
Spagnolo
amugronar
Italiano
propagginare
Tedesco
absenken.
aporràre , vrb: aporreare,
apurreare Definizione
fastidiare e fintzes surrare, iscúdere
Sinonimi e contrari
apurrire,
ifadare
/
matzocare
Frasi
custu pilochedhu bullizat sa classe e aporreat sas cumpanzedhas, no lu podent prus bazulare! (M.Sedda)
Etimo
spn.
aporrar
Traduzioni
Francese
agacer,
énerver
Inglese
to vex
Spagnolo
molestar
Italiano
infastidire
Tedesco
belästigen.
aporríre , vrb: aporriri,
porrire* Definizione
giare calecuna cosa a unu chi si portat acanta, candho no dhue lompet a si dha pigare issu etotu o est un’istràngiu; fintzes giare a ischire una segurtade, una nova / cong. 2ˆ p. sing.: apòrgiast
Sinonimi e contrari
apòrrere,
apurriai,
dare,
donai
/
nàrrere
Frasi
aporridhi una cadira, a gomai! ◊ aproxat unu billetu! ◊ pònedi in cue ca custa cosa ti l'aporro deo! ◊ da’ue ses apórrimi sa manu! ◊ su didali ti dh'apòrgiu dèu ◊ no dhi apòrgiasta feli comenti ant fatu a Cristus!
2.
addaghi li ant aporridu sa segurtàntzia ndh'est bénnidu isartigadu fatu! ◊ mi ant aporridu chi sa robba mia la tenent tancada in tale logu
Etimo
Traduzioni
Francese
passer,
rapporter
Inglese
to hand,
to refer
Spagnolo
pasar,
alcanzar,
referir
Italiano
pòrgere,
riferire
Tedesco
reichen,
berichten.
aportzedhàre , vrb Definizione
fàere o pònnere portzedhos, nau de is linnas, bogare e ammanniare is ogos acanta a si apèrrere
Sinonimi e contrari
abbuturare,
aoghire,
butonire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeonner
Inglese
to gemmate
Spagnolo
brotar
Italiano
gemmare
Tedesco
Knospen treiben.