arrodài 1 , vrb: arrodare,
orrodare,
rodare Definizione
bogare s'atza a un'aina po segare méngius
Sinonimi e contrari
acuciai,
aggurdare,
apuntai,
immolare,
molare 1
| ctr.
ingurdai,
irmarrare
Modi di dire
csn:
arrodar'e dentes = tzacarrai, cirrichiai is dentis, frigare sas dentes apare a forte de pàrrere traghedhendhe cosa àrrida, prus che àteru pro arrennegu, dolore forte e gai; arrodare sa limba = faisí acutzus de língua po fuedhai meda e fintzas de tressu, cun airu
Frasi
arrodae sa ferramenta ca comintzamus a irfundhare in su padente!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
aiguiser,
affûter
Inglese
to sharpen
Spagnolo
afilar
Italiano
arrotare
Tedesco
schleifen.
arrodeàre , vrb: arrodiai,
arrodiare,
orrodeare,
rodiai Definizione
andhare a rodeu, a s’inghíria inghíria comente faet s’istore in s'ària, andhare in giru de innòi e de inní, istare a rodeu, su si pònnere a inghíriu de ccn., istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho po che dha furare o fintzes po fàere dannu; fintzes pònnere cosa coment’e fascadura po aguantare / andhare arródia arródia = bagamundai, abarrai andendi totu a ingíriu
Sinonimi e contrari
arrodare 1,
arrogliai,
inghirare
Frasi
si li fint arrodiados in giru curiosos de ischire ◊ sa zente est acudida e si est arrodeada in sa piata ◊ si che sunt mortos sos chi fint arrodeandhe contra a sa vida tua (N.Rubanu)◊ is carrogas funt arrodiendi in su celu ◊ is merxanis arrodiànt in circa de coberai su mandiari ◊ sa Terra arródiat a ingíriu de su Sobi
2.
candho at fatu sos chent'annos sa zente fit arrodiada a isse ◊ sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu
3.
in cussa carrada, bècia e mali arrodiada, de binu no ndi abarrat!
Etimo
spn.
rodear
Traduzioni
Francese
circonvenir,
faire le tour
Inglese
to get round,
to siege
Spagnolo
rodear
Italiano
circuire,
girare attórno,
assediare
Tedesco
umlaufen,
belagern.
arrodulàre , vrb: rodulare Definizione
andhare a tróulu, orrúmbula orrúmbula; su si fàere a unu túturu, a bisura de cannedhu, nau de orrobba, paperi
Sinonimi e contrari
arrembulai,
cadhinare,
codulare,
cullullare,
istirigare,
istrodhulare,
lodhurare,
rodhulare,
trodhulare,
trodulare
2.
sa pedhitza s'isterret creschendhe su tironzu fintzas a l'isnerviare a manera chi no aviscet a arrodulare
Etimo
ltn.
rotulare
Traduzioni
Francese
rouler
Inglese
to roll
Spagnolo
rodar
Italiano
rotolare
Tedesco
rollen.
arrogài , vrb: arrugae,
orrogai*,
urrugare Definizione
segare, fàere a orrugos, a bículos, bogare de pare
Sinonimi e contrari
agigotare,
ifasciare,
isciasciai,
iscorriolare,
istuturai,
ruciare,
secare,
staulai,
stronciai,
truncai
Modi di dire
csn:
arrogai su batísimu a unu = zenia de mineta: bisestrare, pònnere istrópiu; arrogaisí sa mola de su tzugu = rúere male meda, iscollàresi
Frasi
depu segai linna, ca oi chi no arrogu cancuna cosa mi tzacu! ◊ lassamí andai, deghinou arrogu totu! ◊ s'imbírdiu si arrogat in milla incuedhedhus
2.
si ti pigu ti arrogu su batísimu: ti fatzu a fitas! ◊ sa morti de sa mulleri dh'iat arrogau su coru e su pentzamentu
Traduzioni
Francese
casser,
briser
Inglese
to break
Spagnolo
quebrar,
romper
Italiano
rómpere,
infràngere
Tedesco
zerbrechen.
arrogantàre , vrb: arrogantziare Definizione
foedhare male, arrespòndhere, brigare, coment'e faendho is prepotentes, is barrosos, is tostorrudos, chentza bòllere arreconnòschere s'arrexone de is àteros; fàere is prepotentes / a. su trotu = pretare su dortu, sighire a pretènnere sa resone ischindhe de no ndh'àere
Sinonimi e contrari
abbetiae,
campaniare
Frasi
arrogantat sena frenu e puntígliat pro dogni gnagneria ◊ cudhos sunt torrados a arrogantare cun issu, a bortas a briga e a bortas in paghe ◊ Rosina si los leit amore amore e sos balentes no apeint prus it'e arrogantare ◊ insistis e poi no la piantas, ischindhe chi as tortu e arrogantas! (T.Curcu)
2.
su fogu est arrogantziendhe: peri sa carrela sunt brujendhe pabilu, fozos, e sa zente fuit gridendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
parler avec arrogance
Inglese
to speak with arrogance
Spagnolo
hablar con arrogancia
Italiano
parlare con arroganza
Tedesco
mit Anmaßung sprechen.
arrogliài, arrogliàre , vrb: arroliai,
arroliare,
arrollai,
arrollare,
arrolliai,
arrolliare,
arrulliari,
orrolliare,
roliai Definizione
istare (o fintzes pònnere) a rólliu, a inghíriu, a rodeu de calecuna cosa, de unu logu o fintzes de una chistione, andhare a inghírios, a giru, andhare o istare a inghíriu, istare perdendho tempus, fintzes bènnere
Sinonimi e contrari
arrodeare,
bagamundai,
garronai,
ingiriolai,
zirandhare,
zirare
Modi di dire
csn:
èssiri arroliau = istare a arrólliu, a fiotu paris; filu ispinau arrolliau = fatu a incropadas mannas tentas apare a manera de impedire o istrobbare a colare; andai arróllia arróllia, arrolla arrolla = istare zirendhe, bagamundai
Frasi
is pillonis funt arroliendi a cedhas ◊ unu crou est arroliendi circhendi àcua ◊ su bendidori arróliat in is arrugas ◊ ses arroliendi de diora…: no circhis contus! ◊ sas cumpanzas l'arrólliant e li fachent festa (N.Mureddu)◊ su sero sa zente si arrolliaiat in su zannile a friscurare ◊ in s'aera comintzeit a si arrolliare custa truma de nues ◊ at a èssi fadiau totu sa dí arrolliendu cun cussa cosa a codhu!
2.
dhoi arróliat coment'e unu murrúngiu de tronus atesu
3.
nci at una pranta arrogliada e fata, fata e arrogliada a picu e picada, picada a picu e bivit in friscu e non sicat mai ◊ sa pobidha fut sétzia arroliada in sa bia cun is bixinus
Etimo
ctl.
rotllar
Traduzioni
Francese
entourer
Inglese
to go round,
to wander
Spagnolo
rodear,
vagar
Italiano
girare attórno,
gironzolare
Tedesco
umlaufen,
umherschweifen.
arroinàre , vrb: arrovinai,
arruinai,
arruinare,
orroghinare,
roghinare* Definizione
fàere dannu a una cosa, a unu, de mala manera, de no ndh’èssere prus bonu
Sinonimi e contrari
abbutinare,
azinare,
derrocai,
derrúere,
dissantarare,
ifasciare,
iscempiai,
isciarrocai,
isciusciai,
istrassare,
istrossare
| ctr.
agiudai
Frasi
tilipirche maltzosu e matiggrogu, tue arroinas dogni cristianu! (P.Masia)◊ a unu massaju, si che li furant sos boes est a l'arruinare
Traduzioni
Francese
ruiner,
abîmer
Inglese
to ruin
Spagnolo
arruinar
Italiano
rovinare
Tedesco
beschädigen.
arrolài, arrolàre , vrb: arruolare,
rolai Definizione
pònnere o iscríere a ruolu; intrare in calecuna cumpangia de militares
Sinonimi e contrari
acartare 1
Traduzioni
Francese
enrôler
Inglese
to recruit
Spagnolo
enrolar
Italiano
arruolare
Tedesco
einberufen.
arromalletài , vrb Definizione
pònnere romaglietes, frores e cambos po bellesa
Sinonimi e contrari
aflorigiai,
florèssiri,
infiorizare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
orner
Inglese
to deck with flowers
Spagnolo
poner ramilletes,
flores
Italiano
infiorare
Tedesco
mit Blumen schmücken.
arrombulonài , vrb: arrumbullonai,
arrumbulonai,
orrumbullonai Definizione
fàere arrumbulonis, fàere a lòmboros
Sinonimi e contrari
abballinare,
aculingionai,
aggromare,
aggromerare,
allomborae,
arromulare
/
abballonare,
arruedhulare,
atuturae,
imboligare
| ctr.
irboligare
Frasi
sa pasta ciuexendi si girat, si arrombullonat e si allónghiat cun is manus
2.
andàt a innantis e agoa arrumbulonendu sogas e sogas de tempus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pelotonner
Inglese
to wind up
Spagnolo
ovillar
Italiano
aggomitolare
Tedesco
aufwickeln.
arronchinài , vrb: arrunchinare,
arrunciai,
arruncinai,
arruncinare,
orrunchinare,
ronchinai Definizione
pònnere su bruncu, fichire is dentes a calecuna cosa po si dha papare; andhare a su friga friga in calecuna cosa o cun ccn.; fintzes pònnere a una parte, istare arretiraos, tròchere a una parte
Sinonimi e contrari
arrosigai,
arrusurare,
mandhicare,
papae
/
friai,
scrabutzinai,
scrovinai
/
trancire
Frasi
fiat aspetendi a morri su fradi po ndi suciai su nostu puru, ma no ndi arrúncinat! ◊ si no at iscrúfiu nudha, si arrúncinat is cracàngius! ◊ balla, de cussus drucis ndi at arruncinau pagu! ◊ su bestiolu est arruncinendi unu fundu de cardu ◊ is piciochedhus si dhui at fàmini ge arrónchinant de totu!◊ totus tirànt a domu de cussus, si bit ca dhui fiat cosa meda de arrunchinai
2.
a atumbai a tui est peus de arruncinai in d-una cresuri de figumorisca!
3.
toca, arrunciarí in calincunu furringoni, chinuncas buscas!◊ is piciochedhus no abarrastis mai arrunciaus: si afracastis, giogastis a istrumpas ◊ ses sempri in giru: ti bolemu filla mia isceti una dí, ca est seguru chi abarràst arrunciara!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ronger
Inglese
to nibble
Spagnolo
roer
Italiano
rosicchiare
Tedesco
nagen.
arropài , vrb: arropare,
orropai Definizione
giare cropos, surra / a. su ferru callenti in s'ancódina = mazare, triballare a martedhu
Sinonimi e contrari
abbanzare,
aciociai,
acorpai,
addobbai,
assurrare,
atripai,
cardare,
carrubbare,
isciúdere,
magiare,
sussare
Frasi
dh'at arropau a zirónia ◊ ant certau e si funt arropaus puru ◊ a su piciochedhu dh’at amaletzau de dh’arropai
2.
toroju de puzones arropat su coro e su bentu sighit a alenare (G.Orgolesu)
Traduzioni
Francese
frapper,
battre
Inglese
to beat
Spagnolo
golpear,
batir
Italiano
picchiare,
percuòtere
Tedesco
schlagen.
arrorisài , vrb: orrorisai Definizione
fàere a tímere a meda
Sinonimi e contrari
asciustrare,
aterrighinare,
ilgirare,
ispantamare,
ispramai,
ispreare,
istrementire,
isturdinare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terroriser
Inglese
to terrorize
Spagnolo
horrorizar
Italiano
terrorizzare
Tedesco
entsetzen.
arròschede, arròsci , vrb: arròsciri,
orròschere Definizione
gustare o provare una cosa a tropu fintzes a fàere a gana lègia o batire s’idea de no ndhe bòllere àteru, de no ndhe bòllere prus; fàere provare una gana sobrada, ifadare / ind. pres. dèu arròsciu [ar-rò-sciu], tui arroscis, issu arroscit; pps. arróschidu, arróschiu, arrósciu [ar-ró-sci-u]
Sinonimi e contrari
achigulare,
afastiai,
annischissai,
apibiare,
apurrire,
cascaviare,
fastidiai,
irfadèschere,
memulare,
pibincai
| ctr.
desizare,
piàchere
Frasi
mancai coidit a dh'arrosci, si est pigau a bonas gei trabballat ◊ chini de nosus duus si arroscit de amai? ◊ foras de coru miu totu su mundu arròsciu ◊ mellus a si disigiai chi non a si arròsciri ◊ bessiminci, toca, ti apu arrósciu che sa petza pudéscia!
2.
lassadhu papai in paxi sentza de dh'arrosci cun is litanias tuas!
Traduzioni
Francese
assommer
Inglese
to bore
Spagnolo
hartar
Italiano
stufare,
annoiare
Tedesco
langweilen.
arrosiài , vrb: orrosare,
rosiai Definizione
isciúndhere de arrosu, betare abba (o àteru) a ispergiadura, ma fintzes abbare meda
Sinonimi e contrari
abbae,
abbuerare,
arrusciai,
saurrare
/
lentorare
Frasi
seu arrosiendi su pranteri in sa tuedha
2.
sa figumorisca su mengianu chitzi est arrosiada e sa spina no bobat
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
irriguer
Inglese
to irrigate
Spagnolo
rociar
Italiano
irrigare,
cospàrgere di rugiada
Tedesco
bewässern,
bestreuen.
arrosigài , vrb: orrosigare,
rosicare* Definizione
orrunchinare, coment'e arrasigare cosa cun is dentes, papandho, mescamente sa prupa de petza cun ossu
Sinonimi e contrari
arrasicare,
arròere,
arronchinai,
arrusurare
Frasi
su cani est arrosighendi un'ossu
2.
nci fúrriat sa faci po no biri is ossus arrosigaus ispainaus in terra
3.
s’axiu mi at a arrosigai aintru candu apu a abarrai castiendusí de sa bentana
Traduzioni
Francese
ronger
Inglese
to gnaw
Spagnolo
roer
Italiano
ródere
Tedesco
nagen.
arrosinài, arrosinàre , vrb: resinare* Definizione
fàere abbighedha lébia, fine, modhina / pps. arrosinau = fintzas úmidu de lentore, de serenu
Sinonimi e contrari
aciaviai,
arrevinae,
cibinare,
lentinare,
mirmisiare,
modhinare,
plopighinare,
proighinai
2.
s'àxina no si ndi depit segai arrosinada ca no fait binu bellu
Traduzioni
Francese
pleuviner
Inglese
to mist
Spagnolo
lloviznar
Italiano
piovigginare
Tedesco
nieseln.
arrostài , vrb Definizione
fàere friscura a ventàgliu
Sinonimi e contrari
afantallai,
bentallare
Etimo
itl.t
arrostare
Traduzioni
Francese
s'éventer
Inglese
to fan
Spagnolo
abanicar
Italiano
ventagliare
Tedesco
sich fächeln.
arrostíre , vrb: arrustire,
arrustiri,
orrostire Definizione
fàere s'orrostu, còere in asciutu o fintzes assare in su fogu, mescamente in sa braxa; istare tropu acanta a su fogu / arrustiri a sa cadroxina = ponindhe sa cosa de arrustire subra de sa bràsia chentza cradiga
Sinonimi e contrari
arrustissare
Frasi
si arrustit sa peta, su pische, su pane, sa castanza ◊ is canateris ant arrustiu is crabitus ◊ est arrustendi pisci in sa cardiga ◊ calincuna cosa dh’eus giai ispitzuada arrustendi arrustendi
2.
lassamiche istesiare de custu fogu, chi mi so arrustindhe!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
rôtir
Inglese
to roast
Spagnolo
asar
Italiano
arrostire
Tedesco
braten.
arroteàre , vrb Definizione
girare, tròchere una cosa a dónnia parte
Sinonimi e contrari
imbolliai
Frasi
arròteat sos ocros a inghíriu, fachendhe chi emmo chin sa conca
Traduzioni
Francese
tourner,
rouler,
tournoyer
Inglese
to swing
Spagnolo
girar,
voltear
Italiano
roteare
Tedesco
in Kreise schwingen.