arrodài 1 , vrb: arrodare,
orrodare,
rodare Definitzione
bogare s'atza a un'aina po segare méngius
Sinònimos e contràrios
acuciai,
aggurdare,
apuntai,
immolare,
molare 1
| ctr.
ingurdai,
irmarrare
Maneras de nàrrere
csn:
arrodar'e dentes = tzacarrai, cirrichiai is dentis, frigare sas dentes apare a forte de pàrrere traghedhendhe cosa àrrida, prus che àteru pro arrennegu, dolore forte e gai; arrodare sa limba = faisí acutzus de língua po fuedhai meda e fintzas de tressu, cun airu
Frases
arrodae sa ferramenta ca comintzamus a irfundhare in su padente!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
aiguiser,
affûter
Ingresu
to sharpen
Ispagnolu
afilar
Italianu
arrotare
Tedescu
schleifen.
arrodeàre , vrb: arrodiai,
arrodiare,
orrodeare,
rodiai Definitzione
andhare a rodeu, a s’inghíria inghíria comente faet s’istore in s'ària, andhare in giru de innòi e de inní, istare a rodeu, su si pònnere a inghíriu de ccn., istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho po che dha furare o fintzes po fàere dannu; fintzes pònnere cosa coment’e fascadura po aguantare / andhare arródia arródia = bagamundai, abarrai andendi totu a ingíriu
Sinònimos e contràrios
arrodare 1,
arrogliai,
inghirare
Frases
si li fint arrodiados in giru curiosos de ischire ◊ sa zente est acudida e si est arrodeada in sa piata ◊ si che sunt mortos sos chi fint arrodeandhe contra a sa vida tua (N.Rubanu)◊ is carrogas funt arrodiendi in su celu ◊ is merxanis arrodiànt in circa de coberai su mandiari ◊ sa Terra arródiat a ingíriu de su Sobi
2.
candho at fatu sos chent'annos sa zente fit arrodiada a isse ◊ sos abbilastros sunt arrodiados a su mortorzu
3.
in cussa carrada, bècia e mali arrodiada, de binu no ndi abarrat!
Ètimu
spn.
rodear
Tradutziones
Frantzesu
circonvenir,
faire le tour
Ingresu
to get round,
to siege
Ispagnolu
rodear
Italianu
circuire,
girare attórno,
assediare
Tedescu
umlaufen,
belagern.
arrodulàre , vrb: rodulare Definitzione
andhare a tróulu, orrúmbula orrúmbula; su si fàere a unu túturu, a bisura de cannedhu, nau de orrobba, paperi
Sinònimos e contràrios
arrembulai,
cadhinare,
codulare,
cullullare,
istirigare,
istrodhulare,
lodhurare,
rodhulare,
trodhulare,
trodulare
2.
sa pedhitza s'isterret creschendhe su tironzu fintzas a l'isnerviare a manera chi no aviscet a arrodulare
Ètimu
ltn.
rotulare
Tradutziones
Frantzesu
rouler
Ingresu
to roll
Ispagnolu
rodar
Italianu
rotolare
Tedescu
rollen.
arrogài , vrb: arrugae,
orrogai*,
urrugare Definitzione
segare, fàere a orrugos, a bículos, bogare de pare
Sinònimos e contràrios
agigotare,
ifasciare,
isciasciai,
iscorriolare,
istuturai,
ruciare,
secare,
staulai,
stronciai,
truncai
Maneras de nàrrere
csn:
arrogai su batísimu a unu = zenia de mineta: bisestrare, pònnere istrópiu; arrogaisí sa mola de su tzugu = rúere male meda, iscollàresi
Frases
depu segai linna, ca oi chi no arrogu cancuna cosa mi tzacu! ◊ lassamí andai, deghinou arrogu totu! ◊ s'imbírdiu si arrogat in milla incuedhedhus
2.
si ti pigu ti arrogu su batísimu: ti fatzu a fitas! ◊ sa morti de sa mulleri dh'iat arrogau su coru e su pentzamentu
Tradutziones
Frantzesu
casser,
briser
Ingresu
to break
Ispagnolu
quebrar,
romper
Italianu
rómpere,
infràngere
Tedescu
zerbrechen.
arrogantàre , vrb: arrogantziare Definitzione
foedhare male, arrespòndhere, brigare, coment'e faendho is prepotentes, is barrosos, is tostorrudos, chentza bòllere arreconnòschere s'arrexone de is àteros; fàere is prepotentes / a. su trotu = pretare su dortu, sighire a pretènnere sa resone ischindhe de no ndh'àere
Sinònimos e contràrios
abbetiae,
campaniare
Frases
arrogantat sena frenu e puntígliat pro dogni gnagneria ◊ cudhos sunt torrados a arrogantare cun issu, a bortas a briga e a bortas in paghe ◊ Rosina si los leit amore amore e sos balentes no apeint prus it'e arrogantare ◊ insistis e poi no la piantas, ischindhe chi as tortu e arrogantas! (T.Curcu)
2.
su fogu est arrogantziendhe: peri sa carrela sunt brujendhe pabilu, fozos, e sa zente fuit gridendhe
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
parler avec arrogance
Ingresu
to speak with arrogance
Ispagnolu
hablar con arrogancia
Italianu
parlare con arroganza
Tedescu
mit Anmaßung sprechen.
arrogliài, arrogliàre , vrb: arroliai,
arroliare,
arrollai,
arrollare,
arrolliai,
arrolliare,
arrulliari,
orrolliare,
roliai Definitzione
istare (o fintzes pònnere) a rólliu, a inghíriu, a rodeu de calecuna cosa, de unu logu o fintzes de una chistione, andhare a inghírios, a giru, andhare o istare a inghíriu, istare perdendho tempus, fintzes bènnere
Sinònimos e contràrios
arrodeare,
bagamundai,
garronai,
ingiriolai,
zirandhare,
zirare
Maneras de nàrrere
csn:
èssiri arroliau = istare a arrólliu, a fiotu paris; filu ispinau arrolliau = fatu a incropadas mannas tentas apare a manera de impedire o istrobbare a colare; andai arróllia arróllia, arrolla arrolla = istare zirendhe, bagamundai
Frases
is pillonis funt arroliendi a cedhas ◊ unu crou est arroliendi circhendi àcua ◊ su bendidori arróliat in is arrugas ◊ ses arroliendi de diora…: no circhis contus! ◊ sas cumpanzas l'arrólliant e li fachent festa (N.Mureddu)◊ su sero sa zente si arrolliaiat in su zannile a friscurare ◊ in s'aera comintzeit a si arrolliare custa truma de nues ◊ at a èssi fadiau totu sa dí arrolliendu cun cussa cosa a codhu!
2.
dhoi arróliat coment'e unu murrúngiu de tronus atesu
3.
nci at una pranta arrogliada e fata, fata e arrogliada a picu e picada, picada a picu e bivit in friscu e non sicat mai ◊ sa pobidha fut sétzia arroliada in sa bia cun is bixinus
Ètimu
ctl.
rotllar
Tradutziones
Frantzesu
entourer
Ingresu
to go round,
to wander
Ispagnolu
rodear,
vagar
Italianu
girare attórno,
gironzolare
Tedescu
umlaufen,
umherschweifen.
arroinàre , vrb: arrovinai,
arruinai,
arruinare,
orroghinare,
roghinare* Definitzione
fàere dannu a una cosa, a unu, de mala manera, de no ndh’èssere prus bonu
Sinònimos e contràrios
abbutinare,
azinare,
derrocai,
derrúere,
dissantarare,
ifasciare,
iscempiai,
isciarrocai,
isciusciai,
istrassare,
istrossare
| ctr.
agiudai
Frases
tilipirche maltzosu e matiggrogu, tue arroinas dogni cristianu! (P.Masia)◊ a unu massaju, si che li furant sos boes est a l'arruinare
Tradutziones
Frantzesu
ruiner,
abîmer
Ingresu
to ruin
Ispagnolu
arruinar
Italianu
rovinare
Tedescu
beschädigen.
arrolài, arrolàre , vrb: arruolare,
rolai Definitzione
pònnere o iscríere a ruolu; intrare in calecuna cumpangia de militares
Sinònimos e contràrios
acartare 1
Tradutziones
Frantzesu
enrôler
Ingresu
to recruit
Ispagnolu
enrolar
Italianu
arruolare
Tedescu
einberufen.
arromalletài , vrb Definitzione
pònnere romaglietes, frores e cambos po bellesa
Sinònimos e contràrios
aflorigiai,
florèssiri,
infiorizare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
orner
Ingresu
to deck with flowers
Ispagnolu
poner ramilletes,
flores
Italianu
infiorare
Tedescu
mit Blumen schmücken.
arrombulonài , vrb: arrumbullonai,
arrumbulonai,
orrumbullonai Definitzione
fàere arrumbulonis, fàere a lòmboros
Sinònimos e contràrios
abballinare,
aculingionai,
aggromare,
aggromerare,
allomborae,
arromulare
/
abballonare,
arruedhulare,
atuturae,
imboligare
| ctr.
irboligare
Frases
sa pasta ciuexendi si girat, si arrombullonat e si allónghiat cun is manus
2.
andàt a innantis e agoa arrumbulonendu sogas e sogas de tempus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pelotonner
Ingresu
to wind up
Ispagnolu
ovillar
Italianu
aggomitolare
Tedescu
aufwickeln.
arronchinài , vrb: arrunchinare,
arrunciai,
arruncinai,
arruncinare,
orrunchinare,
ronchinai Definitzione
pònnere su bruncu, fichire is dentes a calecuna cosa po si dha papare; andhare a su friga friga in calecuna cosa o cun ccn.; fintzes pònnere a una parte, istare arretiraos, tròchere a una parte
Sinònimos e contràrios
arrosigai,
arrusurare,
mandhicare,
papae
/
friai,
scrabutzinai,
scrovinai
/
trancire
Frases
fiat aspetendi a morri su fradi po ndi suciai su nostu puru, ma no ndi arrúncinat! ◊ si no at iscrúfiu nudha, si arrúncinat is cracàngius! ◊ balla, de cussus drucis ndi at arruncinau pagu! ◊ su bestiolu est arruncinendi unu fundu de cardu ◊ is piciochedhus si dhui at fàmini ge arrónchinant de totu!◊ totus tirànt a domu de cussus, si bit ca dhui fiat cosa meda de arrunchinai
2.
a atumbai a tui est peus de arruncinai in d-una cresuri de figumorisca!
3.
toca, arrunciarí in calincunu furringoni, chinuncas buscas!◊ is piciochedhus no abarrastis mai arrunciaus: si afracastis, giogastis a istrumpas ◊ ses sempri in giru: ti bolemu filla mia isceti una dí, ca est seguru chi abarràst arrunciara!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ronger
Ingresu
to nibble
Ispagnolu
roer
Italianu
rosicchiare
Tedescu
nagen.
arropài , vrb: arropare,
orropai Definitzione
giare cropos, surra / a. su ferru callenti in s'ancódina = mazare, triballare a martedhu
Sinònimos e contràrios
abbanzare,
aciociai,
acorpai,
addobbai,
assurrare,
atripai,
cardare,
carrubbare,
isciúdere,
magiare,
sussare
Frases
dh'at arropau a zirónia ◊ ant certau e si funt arropaus puru ◊ a su piciochedhu dh’at amaletzau de dh’arropai
2.
toroju de puzones arropat su coro e su bentu sighit a alenare (G.Orgolesu)
Tradutziones
Frantzesu
frapper,
battre
Ingresu
to beat
Ispagnolu
golpear,
batir
Italianu
picchiare,
percuòtere
Tedescu
schlagen.
arrorisài , vrb: orrorisai Definitzione
fàere a tímere a meda
Sinònimos e contràrios
asciustrare,
aterrighinare,
ilgirare,
ispantamare,
ispramai,
ispreare,
istrementire,
isturdinare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
terroriser
Ingresu
to terrorize
Ispagnolu
horrorizar
Italianu
terrorizzare
Tedescu
entsetzen.
arròschede, arròsci , vrb: arròsciri,
orròschere Definitzione
gustare o provare una cosa a tropu fintzes a fàere a gana lègia o batire s’idea de no ndhe bòllere àteru, de no ndhe bòllere prus; fàere provare una gana sobrada, ifadare / ind. pres. dèu arròsciu [ar-rò-sciu], tui arroscis, issu arroscit; pps. arróschidu, arróschiu, arrósciu [ar-ró-sci-u]
Sinònimos e contràrios
achigulare,
afastiai,
annischissai,
apibiare,
apurrire,
cascaviare,
fastidiai,
irfadèschere,
memulare,
pibincai
| ctr.
desizare,
piàchere
Frases
mancai coidit a dh'arrosci, si est pigau a bonas gei trabballat ◊ chini de nosus duus si arroscit de amai? ◊ foras de coru miu totu su mundu arròsciu ◊ mellus a si disigiai chi non a si arròsciri ◊ bessiminci, toca, ti apu arrósciu che sa petza pudéscia!
2.
lassadhu papai in paxi sentza de dh'arrosci cun is litanias tuas!
Tradutziones
Frantzesu
assommer
Ingresu
to bore
Ispagnolu
hartar
Italianu
stufare,
annoiare
Tedescu
langweilen.
arrosiài , vrb: orrosare,
rosiai Definitzione
isciúndhere de arrosu, betare abba (o àteru) a ispergiadura, ma fintzes abbare meda
Sinònimos e contràrios
abbae,
abbuerare,
arrusciai,
saurrare
/
lentorare
Frases
seu arrosiendi su pranteri in sa tuedha
2.
sa figumorisca su mengianu chitzi est arrosiada e sa spina no bobat
Terminologia iscientìfica
tpm
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
irriguer
Ingresu
to irrigate
Ispagnolu
rociar
Italianu
irrigare,
cospàrgere di rugiada
Tedescu
bewässern,
bestreuen.
arrosigài , vrb: orrosigare,
rosicare* Definitzione
orrunchinare, coment'e arrasigare cosa cun is dentes, papandho, mescamente sa prupa de petza cun ossu
Sinònimos e contràrios
arrasicare,
arròere,
arronchinai,
arrusurare
Frases
su cani est arrosighendi un'ossu
2.
nci fúrriat sa faci po no biri is ossus arrosigaus ispainaus in terra
3.
s’axiu mi at a arrosigai aintru candu apu a abarrai castiendusí de sa bentana
Tradutziones
Frantzesu
ronger
Ingresu
to gnaw
Ispagnolu
roer
Italianu
ródere
Tedescu
nagen.
arrosinài, arrosinàre , vrb: resinare* Definitzione
fàere abbighedha lébia, fine, modhina / pps. arrosinau = fintzas úmidu de lentore, de serenu
Sinònimos e contràrios
aciaviai,
arrevinae,
cibinare,
lentinare,
mirmisiare,
modhinare,
plopighinare,
proighinai
2.
s'àxina no si ndi depit segai arrosinada ca no fait binu bellu
Tradutziones
Frantzesu
pleuviner
Ingresu
to mist
Ispagnolu
lloviznar
Italianu
piovigginare
Tedescu
nieseln.
arrostài , vrb Definitzione
fàere friscura a ventàgliu
Sinònimos e contràrios
afantallai,
bentallare
Ètimu
itl.t
arrostare
Tradutziones
Frantzesu
s'éventer
Ingresu
to fan
Ispagnolu
abanicar
Italianu
ventagliare
Tedescu
sich fächeln.
arrostíre , vrb: arrustire,
arrustiri,
orrostire Definitzione
fàere s'orrostu, còere in asciutu o fintzes assare in su fogu, mescamente in sa braxa; istare tropu acanta a su fogu / arrustiri a sa cadroxina = ponindhe sa cosa de arrustire subra de sa bràsia chentza cradiga
Sinònimos e contràrios
arrustissare
Frases
si arrustit sa peta, su pische, su pane, sa castanza ◊ is canateris ant arrustiu is crabitus ◊ est arrustendi pisci in sa cardiga ◊ calincuna cosa dh’eus giai ispitzuada arrustendi arrustendi
2.
lassamiche istesiare de custu fogu, chi mi so arrustindhe!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
rôtir
Ingresu
to roast
Ispagnolu
asar
Italianu
arrostire
Tedescu
braten.
arroteàre , vrb Definitzione
girare, tròchere una cosa a dónnia parte
Sinònimos e contràrios
imbolliai
Frases
arròteat sos ocros a inghíriu, fachendhe chi emmo chin sa conca
Tradutziones
Frantzesu
tourner,
rouler,
tournoyer
Ingresu
to swing
Ispagnolu
girar,
voltear
Italianu
roteare
Tedescu
in Kreise schwingen.